Pravna odredba za podizanje postignuća u osnovnim vještinama

Krajem 2014.godine usvojena je Strateška platforma razvoja obrazovanja odraslih u kontekstu cjeloživotnog učenja u Bosni i Hercegovini, za period 2014.-2020.godina.

Strateška platforma razvoja obrazovanja odraslih u kontekstu cjeloživotnog učenja u BiH obuhvata sve starosne dobi, od rane mladosti do treće životne dobi koji pripadaju različitim ciljnim grupama.  Odnosi se na sve oblike i nivoe obrazovanja i to:

a) osnovno obrazovanje odraslih koji nisu bili obuhvaćeni formalnim obrazovanjem;

b) odrasle koji su napustili formalno obrazovanje - osnovno, srednje opše ili stručno, pa je potrebno da dobiju drugu šansu;

c) kontinuirano obrazovanje odraslih različitih profesija u cilju unapređenja znanja, vještina i kompetencija, prekvalifikacije i dokvalifikacije;

d) obrazovanje odraslih koji su prethodno izašli iz formalnog sistema visokog obrazovanja a žele da nastave obrazovanje;

e) obrazovanje nezaposlenih radi većih mogućnosti zapošljavanja;

f) profesionalno obrazovanje ruralnog stanovništva u cilju unapređivanja poljoprivrednih djelatnosti (osposobljavanje za ekološku poljoprivrednu proizvodnju, razvijanje seoskog turizma u domaćoj radinosti, obnavljanje starih zanata, itd);

g) obrazovanje odraslih radi sticanja ključnih kompetencija definisanih Evropskim kvalifikacijskim okvirom za cjeloživotno učenje (EQF);

h) obrazovanje odraslih za uloge aktivnih građana i

i) obrazovanje za treću životnu dob.

Novog pristupa obrazovanju odraslih, utemeljnom na zajedničkim evropskim načelima i ciljevima te vlastitim vrijednostima i iskustvu u BiH uglavnom nije bilo do 2009. godine. Kasnije su se počeli provoditi projekti i programi koji su, u najvećoj mjeri, finansirani od strane medjunarodnih organizacija i institucija, te entitetskih nadležnih vlasti.

Pravna odredba kako bi se postigle priznate kvalifikacije tokom odrastanja

U BiH odrasli se dobrovoljno i po sopstvenom izboru uključuju u različite vidove obrazovanja, osposobljavanja i učenja.

Programi  formalnog obrazovanja obuhvataju:

a)         programe za sticanje osnovnog obrazovanja;

b)         programe za sticanje srednjeg obrazovanja;

c)         programe dokvalifikacije;

d)        programe prekvalifikacije;

e)         programe usavršavanja i

f)         programe osposobljavanja.

Broj i vrste programa obrazovanja odraslih usmjereni su ka potrebama zajednice i pojedinaca, u kontekstu tržišta rada i mogućnosti za zapošljavanje, te specifičnih potreba regionalnog ili lokalnog okruženja u kojem se program izvodi. Broj i vrste programa obrazovanja odraslih usjmereni su i na potrebe poslodavca za odredjenim profilom zanimanja, potrebe poslodavca ili zaposlenika za osposobljavanjem ili usavršavanjem zbog uvodjenja novih tehnologija ili procesa rada, potrebe odraslih za sticanjem novih i unapredjenjem postojećih znanja, vještina i sposobnosti kako bi obezbjedili sebi bolje prilike za zapošljavanje, održali zapošljivost ili pokrenuli vlastite preduzetničke djelatnosti.

Pravna odredba koja odredjuje prelazak na tržište rada

Obrazovanje odraslih u BiH odvija se u kontekstu društvene tranzicije koja se provodi na dva ključna polja i to demokratizaciji civilnog društva i prelazu sa planske na savremenu tržišnu ekonomiju. Navedeni procesi teku sporo i mogu se pratiti u više društvenih područja.

Jasno je da odrasli u BiH predstavljaju veliki, međutim još uvijek nedovoljno prepoznat i aktiviran potencijal. Slaba fokusiranost različitih sektorskih politika i gotovo zanemariva ulaganja u razvoj odraslih kroz njihovo odgovarajuće obrazovanje tokom cijelog radnog vijeka, ukazuju na ozbiljni nedostatak razumijevanja važnosti i uloge ovog segmenta u tranziciji bosanskohercegovačkog duštva u cjelini.

Na različitim nivoima vlasti uspostavljene su institucionalne strukture odgovorne za formulisanje, upravljanje, koordinaciju i praćenje politika obrazovanja odraslih u kontekstu cjeloživotnog učenja u BiH.

Upravljanje obrazovanjem u BiH provodi se po policentričnom modelu (centralizovano u entitetu Republika Srpska i Brčko Distriktu BiH, a decentralizovano u Federaciji BiH gdje kantoni/županije centralizovano upravljaju obrazovanjem). Punu i nepodijeljenu nadležnost u obrazovanju imaju RS, deset kantona/županija u Federaciji BiH i Brčko Distrikt BiH. Svaka od ustavnih jedinica uspostavila je institucije i ustanove za organizaciju i upravljanje obrazovanjem, a samim tim i obrazovanjem odraslih.

Ministarstvo civilnih poslova BiH jedina je institucija izvršne vlasti na nivou BiH koja u širokoj lepezi nadležnosti ima i obrazovanje. Ministarstvo je mjerodavno za obavljanje poslova i izvršavanje zadataka koji su u nadležnosti BiH i koji se odnose na koordinacijske aktivnosti, usklađivanje planova entitetskih vlasti i definisanje strategije na međunarodnom planu.

Ključne postojeće stručne institucije u BiH nadležne za praćenje obrazovanja odraslih i unapređenja kvaliteta: Agencija za predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje BiH, Agencija za rad i zapošljavanje BiH, Zavod za obrazovanje odraslih RS, Pedagoška institucija Odjeljenja za obrazovanje Vlade Brčko Distrikta, Republički pedagoški zavod RS, Kantonalni/županijski pedagoški zavodi za školstvo u Federaciji BiH i Zavodi i javne službe za zapošljavanje.

Obrazovni programi dostupni putem ovih institucija su, najčešće, besplatni za nezaposlene osobe.  

Pravna odredba popularnog obrazovanja odraslih

Neformalno obrazovanje odraslih u BiH u posljednje vrijeme doživljava uspon. Veliki broj različitih institucija i organizacija u javnom, privatnom i nevladinom sektoru nudi različite programe neformalnog obrazovanja.

Programi neformalnog obrazovanja obuhvataju raznovrsne programe usmjerene na sticanje i unapredjenje opštih i profesionalnih znanja, vještina i sposobnosti koje odraslima jačaju prilike na tržištu rada, olakšavaju njihovu društvenu integraciju ili doprinose njihovom vlastitom razvoju i „samoostvarenju“. Ovi programi, izmedju ostalog, uključuju:

a)         programe sticanja ili unapredjenja ključnih kompetencija;

b)         programe sticanja dodatnih kompetencija u struci;

c)         programe zaštite životne i radne sredine;

d)        programe edukacije o zdravlju i podizanju kvaliteta života;

e)         programe obrazovanja za treću dob;

f)         programe obrazovanja s ciljem zadovoljenja specifičnih obrazovnih i kulturnih potreba posebnih društvenih grupa i

g)         programe sticanja drugih znanja, vještina i sposobnosti.

Troškove svih vidova neformalnog obrazovanja uglavnom snose polaznici i druge zainteresirane strane.

Pored neformalnog obrazovanja odraslih potrebno je istaći i informalno učenje odraslih koje se odvija u svakodnevnim situacijama i u različitim kontekstima učenja kao što su: porodična zajednica, radno okruženje, slobodno vrijeme, iskustvo i sl. Pouzdanih podataka o ovome vidu učenja nema jer nisu provođena nikakva istraživanja u BiH na tom planu. Osim Ispitnog centra u okviru Zavoda za obrazovanje odraslih Republike Srpske, koji je ovlašten za organiziranje provjere znanja, vještina i kompetencija bez obzira na način njihovog sticanja (uključujući i informalno) nema posebnih podataka o drugim sličnim institucijama.

Ostale vrste javno subvencionionisanih mjera za obrazovanje odraslih 

Programe obrazovanja: prekvalifikacije, doškolavanje, usavršavanje i osposobljavanje odraslih kao redovnom djelatnošću ili onom koja prati redovnu, bave se, pored javnih i privatnih obrazovnih ustanova, i druge specijalizovane institucije kao što su: radnički univerziteti, centri za stručno obrazovanje i osposobljavanje, auto-škole, škole stranih jezika, škole za računare  zavodi za zapošljavanje, profesionalna udruženja, nevladine organizacije, penološke ustanove, vjerske institucije, sindikati i dr. Ovi programi mogu biti subvencionisani od strane nadležnih institucija.