Nadležni organi

Obezbjeđenje kvaliteta visokog obrazovanje uređeno je Zakonom o visokom obrazovanju i odgovarajućim podzakonskim aktima. Shodno Zakonu poslove na obezbjeđenju kvaliteta u visokom obrazovanju obavlja Agencija za kontrolu i obezbjeđenje kvaliteta visokog obrazovanja (u daljem tekstu Agencija ili AKOKVO). Prije osnivanja Agencije, poslove obezbjeđenja kvaliteta je vršio Savjet za visoko obrazovanje. Cilj osnivanja Agencije po preporukama EU, je bio unaprjeđenje sistema obezbjeđenja kvaliteta u skladu sa Evropskim standardima i smjernicama u Evropskom prostoru visokog obrazovanja (u daljem tekstu ESG). 

Agencija je nadležna za sljedeće aktivnosti:

1. sprovodi postupak akreditacije studijskog programa i izdaje sertifikat o akreditaciji studijskog programa;
2. sprovodi postupak reakreditacije ustanove visokog obrazovanja i izdaje sertifikat o reakreditaciji ustanove visokog obrazovanja na osnovu izvještaja o reakreditaciji;
3. donosi standarde za evaluaciju u skladu sa standardima u Evropskom prostoru visokog obrazovanja;
4. sprovodi periodičnu ocjenu kvaliteta rada licenciranih ustanova visokog obrazovanja na zahtjev ovlašćenog organa ustanove ili Ministarstva;
5. utvrđuje listu eksperata za akreditaciju studijskih programa, odnosno reakreditaciju ustanova na osnovu javnog poziva;
6. sarađuje sa ustanovama visokog obrazovanja u obezbjeđivanju i unapređenju kvaliteta;
7. analizira izvještaje o samoevaluaciji ustanova i izvještaje o eksternoj evaluaciji ustanova;
8. vodi registar akreditovanih studijskih programa i reakreditovanih ustanova;

Agencija svoju misiju usmjerava ka konzistentnoj sveobuhvatnoj primjeni Evropskih standarda i smjernica i u skladu sa tim definiše ciljeve. Misija: AKOKVO doprinosi unaprjeđenju kvaliteta visokog obrazovanja u Crnoj Gori primjenom Evropskih standarda i smjernica u evaluaciji ustanova visokog obrazovanja, njihovih studijskih programa i programa cjeloživotnog učenja kako bi osigurala integraciju crnogorskog u Evropski sistem obezbjeđenja kvaliteta visokog obrazovanja. Ciljevi: Primarni cilj AKOKVO jeste unaprjeđenje kvaliteta ustanova visokog obrazovanja u Crnoj Gori i njihovih studijskih programa i garancija ispunjavanja osnovnih standarda i kriterijuma za njihovo javno važenje. Taj cilj Agencija ispunjava kroz eksternu evaluaciju (akreditaciju studijskih programa, programa cjeloživotnog učenja i reakreditaciju ustanova visokog obrazovanja), a ustanove kroz interno obezbjeđenje kvaliteta.

Organi Agencije su:Upravni odbor, koji čine predsjednik i dva člana, od kojih su dva predstavnika osnivača, a jedan predstavnik univerziteta. Upravni odbor je nadležan za donošenje akata Agencije, a imenovan od strane Vlade Crne Gore, na predlog Ministrstva.  Direktor, je zakonski predstavnik Agencije, odgovoran za sprovođenje postupaka eksterne evaluacije od izbora eksperata u ekspertskim komisijama do donošenja odluka o akreditaciji, odnosno reakreditaciji na osnovu izvještaja o evaluaciji. Takođe, direktor je nadležan za organizaciju rada, zaposlene i izvještavanje Vladi i Ministrstvu, izvršavanje odluka Upravnog odbora, itd. Direktora predlaže Ministarstvo na osnovu javnog konkursa, a imenuje ga Vlada Crne Gore. Ministrstvo nadležno za poslove prosvjete vrši nadzor nad radom Agencije. AKOKVO zapošljava 15 ljudi i ima 21 radno mjesto sistematizovano.

Agencija ima dva sektora: Sektor za kontrolu kvaliteta sprovodi postupke akreditacije studijskih programa i programa cjeloživotnog učenja, reakreditacije ustanova visokog obrazovanja kao i periodičnih i naknadnih (follow-up) kontrola, sarađujući sa ustanovama u svim fazama akreditacionog, odnosno reakreditacionog perioda i predlaže mjere za unaprjeđenje kvaliteta. Sektor za obezbjeđenje kvaliteta i istraživanje se stara o primjeni Evropskih standarda i smjernica i u skladu sa tim sarađuje sa međunarodnim organizacijama i asocijacijama u oblasti obezbjeđenja kvaliteta, koordinira projekte, upravlja bazama podataka o sistemu visokog obrazovanja i obezbjeđenja kvaliteta, realizuje istraživanja za politike obezbjeđenja kvaliteta i predlaže mjere za unaprjeđenje kvaliteta. Koordinatori za evaluacione postupke su zaposleni oba sektora. 

Postupci za obezbjeđenje kvaliteta

Postupke eksterne evaluacije Agencija sprovodi u skladu sa podzakonskom regulativom koju, u skladu sa Zakonom i ESG-om, donosi Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta, odnosno Agencija:

• Standardi i smjernice za akreditaciju studijskih programa (priprema i donosi Agencija);
• Standardi i smjernice za reakreditaciju ustanova visokog obrazovanja (priprema i donosi Agencija);
• Standardi i smjernice za obezbjeđenje kvaliteta agencije (priprema i donosi Agencija);
• Pravilnik o akreditaciji studijskih programa (priprema Agencija, donosi Ministarstvo);
• Pravila o reakreditaciji ustanova visokog obrazovanja (priprema i donosi Agencija);
• Poslovnik o radu ekspertskih komisija za akreditaciju stidijskih programa (priprema i donosi Agencija);
• Pravila o akreditaciji programa cjeloživotnog učenja u visokom obrazovanju.

Obezbjeđenje kvaliteta vrši se kroz samoevaluaciju ustanova i kroz eksternu evaluaciju u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju. Postupci eksternog obezbjeđenja kvaliteta su:

1. Akreditacija studijskih programa;
2. Reakreditacija ustanova visokog obrazovanja;
3. Periodična kontrola realizacije studijskih programa ili rada ustanova;
4. Akreditacija programa za cjeloživotno učenje.

Akreditacija studijskih programa

Postupak akreditacije je u nadležnosti Agencije. Ustanova je dužna da Agenciji, najmanje šest mjeseci prije podnošenja zahtjeva za licenciranje, podnese zahtjev za akreditaciju studijskog programa. U postupku akreditacije studijskog programa vrši se ocjena kvaliteta studijskog programa i njegove usklađenosti sa standardima i kriterijumima. Akreditacija studijskog programa se izdaje na vremenski period od najduže pet godina. Izuzetno, akreditacija za studijske programe koji traju duže od pet godina, izdaje se na period koliko traje taj studijski program. Postupak akreditacije se realizuje kroz sljedeće faze:

1. Ustanova dostavlja zahtjev za akreditaciju studijskog programa sa izvještajem o ispunjenosti standarda sa kriterijumima i ostalim dokumentima.
2. Agencija delegira koordinatora za postupak iz redova zaposlenih u Agenciji.
3. Koordinator provjerava formalnu ispunjenost i blagovremenost zahtjeva za akreditaciju i pratećih dokumenata.
4. Nakon što se konstatuje da je materijal kompletan, direktor Agencije formira se ekspertsku komisiju za akreditaciju sa liste eksperata, sa najmanje tri člana od kojih je jedan inostrani.
5. Komisija, na osnovu standarda i kriterijuma, dokumentacije i posjete ustanovi, ocjenjuje zahtjev za akreditaciju, šalje Agenciji izvještaj sa akreditacionim stavom.
6. Agencija šalje izvještaj ustanovi na mišljenje;
7. Komisija je dužna da, u skladu sa opravdanošću mišljenja ustanove, unaprijedi i dostavi Agenciji konačni reakreditacioni izvještaj sa reakreditacionim stavom.
8. Direktor donosi odluku u vezi sa zahtjevom za reakreditaciju ustanove na osnovu reakreditacionog izvještaja .
9. Agencija dostavlja ustanovi odluku i izvještaj o reakreditaciji i objavljuje ih na web stranici.
10. Agencija ustanovi izdaje sertifikat o reakreditaciji ustanove.

Za akreditaciju studijskih programa Agencija obrazuje komisiju. Komisija od najmanje tri člana se obrazuje iz reda nezavisnih eksperata iz Crne Gore i najmanje jednim iz inostranstva sa liste eksperata. Listu eksperata utvrđuje Agencija nakon sprovedenog javnog poziva. Ekspertska komisija na osnovu ispunjenosti standarda i kriterijuma za akreditaciju studijskih programa, priprema izvještaj sa akreditacionim stavom i preporukama za unaprjeđenje ispunjenosti pojedinačnih standarda. Prije konačnog izvještaja, ustanova se izjašnjava na njegov sadržaj. Na osnovu konačnog Izvještaja o akreditaciji studijskog programa, Agencija (direktor) izdaje Sertifikat o akreditaciji studijskog programa, tj. donosi odluku o odbijanju zahtjeva o akreditaciji. Troškove akreditacije studijskih programa finansira sama ustanova uplatom administrativne takse.  Licencirana ustanova u periodu važenja akreditacije, odnosno reakreditacije može da vrši izmjene studijskog programa na osnovnim studijama najviše do 30 ECTS kredita bez sprovođenja postupka akreditacije i licenciranja. Agencija je do kraja 2021. godine akreditovala 72 studijska programa. Na ustanovama visokog obrazovanja Crne Gore se izvodilo 286 studijskih programa do kraja 2021. godine po novom modelu studija 3+2+3.

Samoevaluacija

Ustanova sprovodi postupak samoevaluacije kvaliteta studijskih programa, nastave i uslova rada na kraju svake studijske godine, u skladu sa statutom ustanove. U postupku samoevaluacije vrši se anketiranje studenata na svim nivoima, najmanje jednom godišnje o studijskim programima, nastavi, uslovima i radu akademskog osoblja. Učešće studenata u anketi je obavezno. Anketa je anonimna. Izvještaje o samoevaluaciji ustanove usvaja organ upravljanja ustanove. Ustanova izvještaj o samoevaluaciji dostavlja Ministarstvu prosvjete, nauke, kulture i sporta i Agenciji. Način i kriterijumi samoevaluacije za studijske programe, nastavnu opremu, kvalifikacije akademskog osoblja, način obavljanja nastave, upis studenata, procenat prolaznosti na ispitima, procenat diplomiranih studenata i sadržaj ankete bliže se uređuje aktom Agencije.   

Samoevaluacija ustanove se izvodi kontinuirano i sprovodi ga ustanova visokog obrazovanja u skladu sa svojim statutom (interna evaluacija). U postupku samoevaluacije vrši se anketiranje studenata na svim nivoima, najmanje jednom godišnje o studijskim programima, nastavi, uslovima i radu akademskog osoblja. Izvještaj o unutrašnoj evaluaciji je sastavni dio reakreditacije. Takođe, istraživanje o primjenljivosti stečenih znanja i kompetencija na tržištu rada ustanova je dužna da sprovede jednom u pet godina, a nalazi se razmatraju prilikom sačinjavanja samoevaluacionog izvještaja.

Reakreditacija ustanova visokog obrazovanja 

Reakreditaciju ustanove vrši Agencija. Reakreditacija ustanove sprovodi se svakih pet godina. Agencija vrši evaluaciju ustanove u skladu sa standardima i kriterijumima za evaluaciju ustanova, u skladu sa Zakonom. U postupku reakreditacije ustanova priprema izvještaj o samoevaluaciji za period od najduže pet godina. Postupak reakreditacije se realizuje kroz sljedeće faze:

1. Ustanova dostavlja zahtjev za reakreditaciju ustanove sa izvještajem o samoevaluaciji i ostalim dokumentima.
2. Agencija delegira koordinatora za postupak iz redova zaposlenih u Agenciji.
3. Koordinator provjerava formalnu ispunjenost i blagovremenost zahtjeva za reakreditaciju i pratećih dokumenata.
4. Nakon što se konstatuje da je materijal kompletan, direktor Agencije formira se ekspertsku komisiju za reakreditaciju ustanova sa najmanje pet članova koji uključuju studenta kao obaveznog i predstavnika privrede kao potrebnog člana.
5. Komisija, na osnovu standarda i kriterijuma za ocjenu samoevaluacionog izvještaja ustanove, dokumentacije i posjete ustanovi, ocjenjuje zahtjev za reakreditaciju, šalje Agenciji izvještaj sa reakreditacionim stavom.
6. Agencija šalje izvještaj ustanovi na mišljenje;
7. Komisija je dužna da, u skladu sa opravdanošću mišljenja ustanove, unaprijedi i dostavi Agenciji konačni reakreditacioni izvještaj sa reakreditacionim stavom.
8. Direktor donosi odluku u vezi sa zahtjevom za reakreditaciju ustanove na osnovu reakreditacionog izvještaja.
9. Agencija dostavlja ustanovi odluku i izvještaj o reakreditaciji i objavljuje ih na web stranici.
10. Agencija ustanovi izdaje sertifikat o reakreditaciji ustanove.
11. Nakon dvije godine Agencija vrši postupak naknadne kontrole ispunjenosti preporuka iz Izvještaja o reakreditaciji.

Obrazac sertifikata utvrđuje Ministarstvo i objavljuje na svojoj veb stranici. Troškove evaluacije finansira ustanova, uplatom administrativne takse Agenciji. Ako ustanova ne dobije sertifikat o reakreditaciji, licenca važi za period od najviše godinu dana, bez mogućnosti upisa studenata u toj godini. Ako ustanova poslije isteka ovog  roka ne dobije sertifikat o reakreditaciji, Ministarstvo rješenjem oduzima licencu ustanovi. Protiv rješenja može se pokrenuti upravni spor. Agencija je reakreditovala devet ustanova visokog obrazovanja i reakreditovala 65 studijskih programa kroz postupke reakreditacije ustanova.

Akreditacija programa cjeloživotnog učenja u visokom obrazovanju Program cjeloživotnog učenja predstavlja dio studijskog programa, odnosno modul, sa definisanom strukturom koja obezbjeđuje ishode učenja za sticanje kompetencija i izdavanje sertifikata za obavljanje povezanih zadataka u područjima rada iz djelatnosti visokog obrazovanja definisanih u nacionalnom okviru kvalifikacija. Postupak akreditacije programa cjeloživotnog učenja se realizuje kroz više faza,u skladu sa posebnim aktom: 1. Ustanova visokog obrazovanja podnosi Zahtjev za akreditaciju programa cjeloživotnog učenja sa pratećom dokumentacijom 2. Agencija imenuje koordinatora da provjeri formalno ispunjenje zahtjeva. 3. Koordinator provjerava formalnu ispunjenost i blagovremenost zahtjeva za reakreditaciju i pratećih dokumenata. 4. Nakon što se konstatuje da je materijal kompletan, direktor Agencije formira se ekspertsku komisiju za akreditaciju programa cjeloživotnog učenja sa najmanje tri člana koji se biraju sa liste eksperata od strane Agencije.  5. Komisija ima zadatak da sačini i Agenciji dostavi Izvještaj o akreditaciji posebnog programa usavršavanja. 6. Na osnovu prijedloga ekspertske Komisije, Agencija najkasnije u roku od tri mjeseca od dana podnošenja urednog zahtjeva donosi odluku o akreditaciji posebnog programa usavršavanja na osnovu koje izdaje sertifikat ili rješenje kojim se odbija zahtjev za akreditaciju. 7. Odluku i sertifikat o akreditaciji Agencija dostavlja ustanovi sa Izvještajem o akreditaciji posebnog programa usavršavanja.

Do kraja 2021. godine, Agencija je akreditovala samo dva programa cjeloživotnog učenja. 

Periodična kontrola realizacije studijskih programa ili rada ustanova Periodična evaluacija izvršena je 2018. godine, a bilo je obuhvaćeno šest ustanova visokog obrazovanja koje su bile predmet evaluacije tokom 2013/2014. godine. Sprovedene su i tri inicijalne individualne institucionalne evaluacije ustanova visokog obrazovanja koje nijesu bile obuhvaćene evaluacijom 2013/2014. godine. Evaluaciju je 2018. godine sproveo Program za institucionalnu evaluaciju (IEP), Evropska asocijacija univerziteta (EUA). Rezultat naknadne evaluacije su pojedinačni izvještaji ustanova, kao i integrisani izvještaj o kvalitetu visokoobrazovnog sistema u Crnoj Gori. Periodična kontrola realizacije studijskih programa i rada ustanova visokog obrazovanja je ad hoc postupak koji se vrši na inicijativu Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta ili ustanove.

Licenciranje ustanova visokog obrazovanja 

Osnivanje ustanova visokog obrazovanja i postupak licenciranja uređeni su Zakonom o visokom obrazovanju. Ustanova visokog obrazovanja može da obavlja djelatnost i vrši upis studenata kad Ministarstvo utvrdi da ustanova ispunjava uslove propisane Zakonom i donese rješenje o licenciranju. Licencom se utvrđuje vrsta ustanove, akreditovani studijski programi, maksimalni broj studenata koji se mogu upisati na pojedine studijske programe, nivoi obrazovanja i diplome koje se stiču na ustanovi.

Rješenje o licenciranju donosi Ministarstvo i objavljuje u „Službenom listu Crne Gore“. Postupak licenciranja ustanova visokog obrazovanja sprovodi se u skladu sa Pravilnikom o bližim uslovima za osnivanje, obavljanje djelatnosti, postupku licenciranja i načinu vođenja registra ustanova visokog obrazovanja

Licencirana ustanova u periodu važenja akreditacije, odnosno reakreditacije može da vrši izmjene studijskog programa na osnovnim studijama najviše do 30 ECTS kredita bez sprovođenja postupka akreditacije i licenciranja.

U okviru projekta ”Visoko obrazovanje i istraživanje za inovaciju i konkurentnost”, koji se finansira  iz kredita Svjetske banke, sprovedena je 2014. godine eksterna evaluacija  ustanova visokog obrazovanja od strane eksperata Evropske asocijacije univerziteta - EUA. Rezultat eksterne evaluacije ustanova visokog obrazovanja su pojedinačni izvještaji ustanova, već dostupni javnosti, i integrisani izvještaj o kvalitetu visokoobrazovnog sistema u Crnoj Gori. Izvještaji o eksternoj evaluaciji dostupni su  na oficijelnom sajtu EUA IEP.