Post sekundarno neuniverzitetsko obrazovanje, u skladu sa Zakonom o stručnom obrazovanju i Opštim zakonom o obrazovanju i vaspitanju, je više stručno obrazovanje u trajanju od dvije godine i obrazovanje u trajanju od jednu godinu kojim se stiče zvanje majstor.
Za sticanje višeg stručnog obrazovanja na ustanovi koja se finansira iz javnih prihoda polaznik višeg stručnog obrazovanja ne plaća školarinu. Izuzetno, po odobrenju Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta za troškove praktičnog obrazovanja u višem stručnom obrazovanju može se odrediti participacija u iznosu do 20% cijene koštanja obrazovanja učenika za taj obrazovni program na javnoj ustanovi.
Obrazovnu ponudu višeg stručnog obrazovanja čine tri obrazovna programa koje je usvojio Nacionalni savjet za obrazovanje, od kojih su dva obrazovna programa iz oblasti iz oblasti ugostiteljstva - viši gastronom i viši restorater i iz oblasti bezbjednosti - policajac.
Obezbjeđenje kvaliteta višeg stručnog obrazovanja vrši se putem interne i eksterne evaluacije.Eksternu evaluaciju sprovodi Centar za stručno obrazovanje, u skladu sa Pravilnikom o sadržaju, obliku i načinu utvrđivanja kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada u ustanovama
Post srednjem neuniverzitetskom stručnom obrazovanju pripada i majstorski ispit. Majstorski ispit ima pravo da polaže kandidat koji je završio trogodišnju stručnu školu, položio završni ispit i ima tri godine radnog iskustva u struci (na poslovima određenog zanimanja) ili četvorogodišnju stručnu školu, položio stručni ispit i ima dvije godine radnog iskustva u struci (na poslovima određenog zanimanja).
Obrazovni programi za sticanje majstorskog zvanja su u pripremi.
Tipovi institucija
Više stručno obrazovanje u dvogodišnjem trajanju realizuje se u višoj stručnoj stručnoj školi koja posjeduje licencu Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, u skladu sa Opštim zakonom o obrazovanju i vaspitanju.
Obrazovno-vaspitni rad u višoj stručnoj školi se obavlja u skladu sa Zakonom o stručnom obrazovanju, na osnovu godišnjeg plana i programa rada. Godišnjim programom rada se utvrđuju: organizacija obrazovno-vaspitnog rada; interno obezbjeđenje kvaliteta; oblici, sadržaj i raspored izvršenja zadataka; plan upisa; rokovi polaganja ispita; stručno usavršavanje nastavnika; saradnja sa socijalnim partnerima (poslodavcima, udruženjima) i drugo.
Zakonom o stručnom obrazovanju propisano je da programe za sticanje majstorskog zvanja mogu realizovati škole, organizatori obrazovanja odraslih i udruženja poslodavaca koji posjeduju odgovarajuću licencu Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta.
Nema licenciranih ustanova za realizaciju programa majstorskog ispita.
Geografska dostupnost
Dvije ustanove u Crnoj Gori posjeduju licencu Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta za realizaciju programa višeg stručnog obrazovanja. To su JU Škola za srednje i više stručno obrazovanje “Sergije Stanić” u Podgorici i JU Viša stručna škola “Policijska akademija” u Danilovgradu.
Uslovi upisa i izbor škola
Zakonom o stručnom obrazovanju propisani su opšti uslovi za upis učenika u stručnu školu. Upis u višu stručnu školu vrši se na osnovu javnog konkursa, u junskom i avgustovskom roku. Konkurs, na predlog škole, raspisuje Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, po pravilu šest mjeseci prije početka školske godine. Konkurs za upis za više stručno obrazovanje Ministarstvo može objaviti i u drugim rokovima, do kraja septembra.
U višu stručnu školu može se upisati, u skladu sa obrazovnim programom, lice koje je završilo:
- četvorogodišnju srednju školu;
- trogodišnju stručnu školu i položilo majstorski ispit.
Redosljed za upis kandidata u prvu godinu višeg stručnog obrazovanja određuje se na osnovu Pravilnika o načinu, postupku i vrednovanju kriterijuma za upis učenika u stručnu školu
U skladu sa navedenim aktom kriterijumi za upis učenika u prvi razred više stručne škole na osnovu kojih se utvrđuje redosljed za upis su:
- opšti uspjeh u poslednja tri razreda stručne škole;
- posebna nadarenost, odnosno umješnost od značaja za sticanje obrazovanja.
Posebna nadarenost, odnosno umješnost vrednuje se kroz uspjeh iz dva predmeta od značaja za sticanje obrazovanja u posljednja dva razreda škole na način što ocjena odličan (5) nosi 11 bodova, ocjena vrlo dobar (4) nosi 8 bodova, ocjena dobar (3) nosi 5 bodova i ocjena dovoljan (2) nosi 2 boda.Predmete od značaja određuje Centar za stručno obrazovanje uz saglasnost Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta.
Na primjer, u prvu godinu višeg stručnog obrazovanja, obrazovni program Viši gastronom, može se upisati lice koje je završilo: - četvorogodišnju stručnu školu iz oblasti kuvarstva i položilo eksterni stručni ispit; ili - trogodišnju stručnu školu iz oblasti kuvarstva, položilo majstorski ispit i diferencijalne ispite koje određuje Škola.
Kandidati za upis podnose svjedočanstvo posljednja tri razreda stručne škole iz oblasti kuvarstva odnosno usluživanja. Kandidati koji su završili trogodišnju stručnu školu dostavljaju svjedočansta posljednja tri razreda stručne škole iz oblasti kuvarstva odnosno usluživanja i dokaz o položenom majstorskom ispitu, odnosno dokaz o stečenom petom stepenu ili kvalifikaciju visokog kvalifikovanog radnika (VKV) koju su stekli po ranijim propisima. Predmeti od značaja za sticanje nivoa višeg stručnog obrazovanja za obrazovni program Viši gastronom su Kuvarstvo i Praktična nastava. Predmeti od značaja za sticanje nivoa višeg stručnog obrazovanja za obrazovni program Viši restorater su Restoraterstvo i Praktična nastava.
U toku trajanja roka za podnošenje prijava za upis u školu, komisija je dužna da svakog dana objavi ažuriranu rang listu prijavljenih kandidata radi njihovog informisanja o mjestu na rang listi. Rang lista se objavljuje na oglasnoj tabli škole i sadrži za svakog kandidata: ime, ime roditelja, prezime, ostvareni broj bodova pojedinačno po kriterijumima koji se vrednuju za upis i ostvareni ukupan broj bodova.
Uzrast i grupisanje polaznika
Zakonom o stručnom obrazovanju propisani su opšti uslovi za upis u više stručno obrazovanje (završeno četvorogodišnje srednje obrazovanje ili trogodišnje stručno obrazovanje i položen majstorski ispit).
Odjeljenje za obrazovne programe višeg stručnog obrazovanja može imati najmanje 15 polaznika, u skladu sa obrazovnim programom.
Organizacija školske godine
Školska i nastavna godina počinju, po pravilu, 1. septembra. Izuzetno, u skladu sa članom 12 Zakona o stručnom obrazovanju, konkurs za upis polaznika višeg stručnog obrazovanja može se raspisati do kraja septembra, po odobrenju Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta. U skladu sa tim, i nastavna godina počinje kasnije.
Obrazovno-vaspitni rad (nastavna godina) obuhvata dva polugodišta. Početak nastavne godine, vrijeme organizovanja obrazovno-vaspitnog rada u toku nastavne godine utvrđuje se školskim kalendarom koji, na početku školske godine, donosi ministar nadležan za poslove prosvjete.
Nastavna godina traje najmanje 180 radnih dana, odnosno 220 radnih dana sa praktičnim obrazovanjem. Ako se ne ostvari broj nastavnih časova iz pojedinih predmeta utvrđenih obrazovnim programom, nastavna godina se produžava dok se ne ostvari utvrđeni broj časova, ali ne više od 10 radnih dana.
Organizacija školskog dana i nedjelje
Nastava se organizuje u petodnevnoj radnoj sedmici. Izuzetno, u slučaju nadoknade nastavnog radnog dana, nastava se može organizovati i subotom.
U toku jedne sedmice učenici mogu imati do 32 časa, s tim što sedmični fond časova ne može iznositi više od 35 časova, uključujući i obavezne izborne sadržaje.Nastavni čas traje 45 minuta, a praktičnog obrazovanja kod poslodavca 60 minuta. Za iste ili srodne nastavne oblasti mogu se predvidjeti blok časovi. U toku jednog dana učenici mogu imati najviše sedam časova nastave.
U toku nastavnog radnog dana između prvog i drugog, trećeg i četvrtog i petog, šestog i sedmog časa učenici imaju 5 minuta pauzu (mali odmor), a između drugog i trećeg i četvrtog i petog 15 minuta pauze (veliki odmor).
Obrazovno-vaspitni rad u ustanovi se može prekinuti samo u naročito opravdanim slučajevima (epidemija, elementarna nepogoda i sl.). Za prekid rada ustanove u slučaju epidemije potrebno je pribaviti mišljenje nadležne zdravstvene ustanove. Odluku o prekidu obrazovno-vaspitnog rada u trajanju do pet dana, donosi direktor ustanove, a preko pet dana Ministarstvo, a za privatnu ustanovu osnivač.
U skladu sa Zakonom o državnim i drugim praznicima učenik ima pravo da odsustvuje u vrijeme državnih i vjerskih praznika koje praznuje.