U ovom poglavlju pružen je tematski i hronološki pregled nacionalnih reformi i aktivnosti u pogledu razvoja politika počev od 2019. godine.

U uvodu poglavlja opisana je opšta strategija obrazovanja i ključni ciljevi u okviru cjelokupnog obrazovnog sistema, dok je u drugom dijelu predstavljen način na koji je proces reforme obrazovanja organizovan i ko su glavni akteri u procesu donošenja odluka.

U dijelu o tekućim reformama i aktivnostima vezanim za razvoj politika, reforme su grupisane u široke tematske oblasti koje u velikoj mjeri odgovaraju obrazovnim nivoima, i to: rano i predškolsko vaspitanje i obrazovanje; školsko obrazovanje; stručno obrazovanje i obrazovanje odraslih; visoko obrazovanje; i transverzalne vještine i zapošljivost. Unutar svake tematske oblasti, reforme su organizovane hronološki. Najskorije reforme su opisane prve.

Konačno, u dijelu o evropskoj perspektivi navedeni su linkovi ka evropskim strategijama u kojima obrazovanje i osposobljavanje imaju istaknutu ulogu.

1. Opšta strategija obrazovanja i ključni ciljevi

Vizija crnogorskog obrazovnog sistema je razvoj Crne Gore kao društva znanja, u kojem će obrazovanje, kao ključni faktor ekonomsko-socijalnog razvoja biti kvalitetno, fleksibilno, efikasno, sa stručnim kadrom koji posjeduje konkurentna znanja, vještine i kompetencije, i kvalifikovan je da učestvuje na tržištu rada, gdje svaki pojedinac ima jednake mogućnosti za lični i profesionalni razvoj. Najznačajnije preporuke i koraci koji bi trebali da osiguraju održivost reforme obrazovanja i omoguće sprovođenje ove vizije su:

1. Dalji razvoj socijalnog partnerstva i aktivno učešće partnera u planiranju, organizaciji i sprovođenju obrazovanja i obuke, čime će se obezbijediti brži odgovor na potrebe tržišta rada.
2. Poboljšanje fleksibilnosti stručnog obrazovanja i obuke kroz razvoj modularizovanih nastavnih programa na osnovu stručnih i ključnih kompetencija, čime se obezbjeđuje široko osnovno stručno znanje i koje, pomoću izbornih modula, zadovoljava posebna interesovanja i afinitete učenika.
3. Razvoj pokazatelja za provjeru kvaliteta ustanove, definisanje procedura evaluacije nastavnih programa, kao i sama evaluacija, doprinijeće poboljšanju kvaliteta obrazovanja.
4. Sprečavanje ranog napuštanja škole, imajući u vidu kompleksnost istog i uticaj na pojedince i društvo uopšte. Razvoj sistema karijerne orijentacije za sve vidove obrazovanja.
5. Poboljšanje inicijalnog i kontinuiranog stručnog usavršavanja nastavnog osoblja je prepoznato kao ključni faktor kvaliteta obrazovanja. Posebna pažnja će biti posvećena obrazovanju nastavnika praktične nastave.
6. Pronalaženje načina za uključivanje predstavnika lokalne zajednice i poslodavaca u finansiranje obrazovanja u mjeri u kojoj je to moguće, što bi trebalo da podstakne bolju saradnju između škola i lokalne zajednice.
7. Priprema za implementaciju modela finansiranja po glavi stanovnika (per capita), što bi moglo obezbijediti efikasnije upravljanje troškovima, uz veću autonomiju škole i lokalne zajednice. Biće podstaknuto jačanje uloge škole.
8. Jedan od prioriteta u narednom periodu je definisanje upisne politike koja će odražavati potrebe tržišta rada, kao i zahtjeve srednjoročne i dugoročne razvojne politike u Crnoj Gori, uključujući i dalji rad na stvaranju relevantnih uslova rada u školama, poboljšanju školske opreme i nastavnih sredstava i razvoju udžbenika i relevantnih materijala za učenje.
9. U predviđenim aktivnostima biće uzet u obzir međunarodni kontekst.
10. Povezivanje visokog obrazovanja i tržišta rada i povećanje preduzetničkog i inovativnog karaktera obrazovanja.
11. Udio stanovništva sa stečenim visokim obrazovanjem starosti od 30-34 treba da 2020. godine iznosi najmanje 40%.
12. Uspostavljanje modela cjeloživotnog učenja utemeljenog na dobroj međunarodnoj praksi.
13. Visoko obrazovanje usmjereno na istraživanje.
14. Nacionalni okvira kvalifikacija će osigurati kvalitet kvalifikacija, te vezu i uporedivost ishoda, koji se postižu kroz različite vidove učenja.

2. Pregled procesa reforme obrazovanja i pokretači

Tekuće nacionalne reforme i razvoj politika od 2019. godine uglavnom se odnose na sprovođenje zakona i strteških dokumenata u oblasti obrazovanju koji su usvojeni ili mijenjani u protekle 2 godine. Skupština Crne Gore je na sjednici održanoj 10. jula 2017. godine usvojila set od 8 zakona  koji reformišu obrazovni sistem, a sve u cilju da se znanje učini dostupnim svima, pruži dodatnu podršku talentima, kontroliše funkcionisanje obrazovnih ustanova i poveća kvalitet nastave i obrazovanja uopšte. Fokus je bio na učenicima kako bi im se pružila mogućnost da razviju znanje, vještine i kompetencije koje će im omogućiti da budu konkurentni na tržištu rada. Kroz implementaciju usvojenih rješenja i predloženih reformi unaprijediće se sistem obrazovanja i postati prepoznatljiviji u Evropsklom prostoru obrazovanja. Od školske, odnosno studijske 2017/2018. godine sprovode se mjere koje vode realizaciji navedenih ciljeva, neke u kontinuitetu, a neke su već realizovane. Cilj je bio da se sprovede reforma cjelokupnog paketa mjera za sve nivoe obrazovanja, jer je procijenjeno da samo na takav način te mjere mogu da daju očekivane rezultate. Od 2017-2021. godine većina ciljeva predviđenih izmjenama i dopunama zakona se već sprovodi, dok su ostali stvar dužeg procesa implementacije.

Prema nivoima obrazovanja sprovedeno je sljedeće:

• Povećan obuhvat djece uzrasta od 3 do 6 godina u predškolskim ustanovama;
• Uveden engleski jezik u predškolskim ustanovama;
• Prilagođen i povećan broj prostornih kapaciteta;     
• Smanjen je broj djece u učionicama sa 30 na 28;     
• Smanjena količina nastavnog sadržaja;     
• Poboljšan položaj asistenata u nastavi za djecu sa posebnim obrazovnim potrebama;     
• Osnovan Fond za kvalitet i talente;    
• Povećan broj učenika i poslodavaca u dualnom obrazovanju;    
• Uvedeni su dodatni podsticaji za poslodavce koji se uključe u sistem trogodišnjeg i dualnog obrazovanja;   
• Stipendije za učenike koji se prijave za deficitarna zanimanja;    
• U visokom obrazovanju uveden je reformisani model studiranja (3 + 2 + 3);     
• Uvedene besplatne bachelor studije;     
• Besplatne master studije će početi od 2020/2021;     
• Usvojen je Zakon o akademskom integritetu;     
• Osnovana je Agencija za kontrolu i obezbjeđivanje kvaliteta visokog obrazovanja;     
• Obavezna praksa uvedena na svim fakultetima u obimu od 25% po studijskom programu, tj. godini;     
• Uveden novi model finansiranja ustanova visokog obrazovanja.

Iako je Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta ključni kreator politike u oblasti obrazovanja, ostale nacionalne obrazovne institucije takođe učestvuju u kreiranju i implementaciji sektorskih politika i strategija. Te ustanove su Zavod za školstvo, Centar za stručno obrazovanje, Ispitni centar i Zavod za udženike i nastavna sredstva, kao i sve ostale obrazovne ustanove. Pored njih, drugi relevantni akteri koji učestvuju u procesu su socijalni partneri, kao što su Privredna komora, Unija Sindikata Crne Gore, Unija Poslodavaca Crne Gore, čija uloga je vrlo značajna kod usklađivanja sa potrebama tržišta rada i zapošljavanja. NVO sektor je takođe jedna od zainteresovanih strana - sve radne grupe osnovane radi izrade relevantnih zakona u oblasti obrazovanja uključuju predstavnike NVO sektora.