Γενικοί στόχοι και πολιτικές για την ανώτατη εκπαίδευση

Η παιδεία αποτελεί διαχρονικά βασική προτεραιότητα του ελληνικού κράτους, ενώ κατοχυρώνεται από το Ελληνικό Σύνταγμα. Η ανώτατη εκπαίδευση είναι δημόσια.  Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα τελούν υπό την εποπτεία του κράτους. 

Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ). Έχουν πλήρη αυτοδιοίκηση και ακαδημαϊκή ελευθερία.  Τα ΑΕΙ τελούν υπό την εποπτεία του κράτους και χρηματοδοτούνται από αυτό, ενώ σύμφωνα με τον νόμο 4777/2021 ορίζεται η Πολιτική Ασφάλειας των ΑΕΙ, καθώς και το πειθαρχικό δίκαιο των φοιτητών.

Οι βασικές συνταγματικές επιταγές για την ανώτατη εκπαίδευση εξειδικεύονται και υλοποιούνται μέσα από τις διατάξεις του νόμου 4485/2017, όπου περιγράφεται η αποστολή την οποία καλούνται να επιτελέσουν τα ΑΕΙ της χώρας.

Τα ΑΕΙ έχουν ως αποστολή:

1. Να παράγουν και να μεταδίδουν τη γνώση με την έρευνα και τη διδασκαλία, να προετοιμάζουν τους φοιτητές για την εφαρμογή της και να καλλιεργούν τις τέχνες και τον πολιτισμό
2. Να συμβάλλουν στη δια βίου μάθηση με σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας, περιλαμβανομένης και της διδασκαλίας από απόσταση, με βάση την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα στο ανώτερο επίπεδο ποιότητας σύμφωνα με τα διεθνώς αναγνωρισμένα κριτήρια
3. Να αναπτύσσουν την κριτική ικανότητα και τις δεξιότητες των φοιτητών, να διαμορφώνουν τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάδειξη νέων ερευνητών και να παρέχουν τις απαραίτητες γνώσεις και εφόδια στους αποφοίτους τους για την επιστημονική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία
4. Να ανταποκρίνονται στις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας, να προωθούν τη διάχυση της γνώσης και την ανάπτυξη των τεχνών, την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, καθώς και την καινοτομία με προσήλωση στις αρχές της επιστημονικής δεοντολογίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής, καθώς και να συμβάλλουν στο εθνικό σχέδιο για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας στην κατεύθυνση της αειφορίας
5. Να προωθούν τη συνεργασία με άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικούς φορείς στην ημεδαπή και στην αλλοδαπή, την αποτελεσματική κινητικότητα του εκπαιδευτικού προσωπικού, των φοιτητών και των αποφοίτων τους, συμμετέχοντας στην ευρωπαϊκή και στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα
6. Να συμβάλουν στη διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών, ικανών να ανταποκρίνονται  στις απαιτήσεις όλων των πεδίων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με επιστημονική, επαγγελματική και πολιτιστική επάρκεια και υπευθυνότητα και με σεβασμό στις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της ειρήνης και της ισότητας
7. Να αναπτύσσουν κοινούς, ανοιχτούς πόρους στην εκπαίδευση, την έρευνα, την τεχνολογία και τον πολιτισμό.

Στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής αποστολής τους, τα ΑΕΙ παρέχουν ποιοτική και ολοκληρωμένη εκπαίδευση, σύμφωνα με τις τάσεις της σύγχρονης επιστήμης, της τεχνολογίας και των τεχνών, καθώς και της διεθνούς επιστημονικής πρακτικής.

Για την εκπλήρωση της αποστολής τους, τα ιδρύματα οργανώνονται και λειτουργούν με κανόνες και πρακτικές που διασφαλίζουν την τήρηση και προάσπιση ιδίως των αρχών:

1. Της ελευθερίας στην έρευνα και τη διδασκαλία
2. Της ερευνητικής και επιστημονικής δεοντολογίας
3. Της ποιότητας της εκπαίδευσης
4. Της ποιότητας των υπηρεσιών τους, της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας στη διαχείριση του προσωπικού, των πόρων και των υποδομών τους
5. Της διαφάνειας στο σύνολο των δραστηριοτήτων τους
6. Της αμεροληψίας των οργάνων τους κατά την άσκηση του έργου τους και κατά τη λήψη ατομικών και συλλογικών αποφάσεων
7. Της αξιοκρατίας στην επιλογή και εξέλιξη του προσωπικού τους
8. Της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των φύλων και του σεβασμού κάθε διαφορετικότητας.

Το σύνολο των ελληνικών ΑΕΙ πρέπει να συμμορφώνεται με τα πρότυπα ποιότητας που ορίζει η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ). Η ΕΘΑΑΕ, είναι μια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, η οποία συστάθηκε με τον νόμο 4653/2020, ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή, εποπτευόμενη από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων με κύρια αποστολή της τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκτός από τη διασφάλιση της ποιότητας, η ΕΘΑΕΕ συμβάλλει στη διαμόρφωση και εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Με στόχο την ενίσχυση του στρατηγικού σχεδιασμού, ο νόμος 4653/2020 εισήγαγε την υποχρέωση των ΑΕΙ να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν τετραετή σχέδια δράσης και να συνάπτουν προγραμματικές συμφωνίες με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σύμφωνα με το ανωτέρω πλαίσιο, η χρηματοδότηση των ΑΕΙ βασίζεται εν μέρει (20%) σε κριτήρια απόδοσης, όπως διεθνοποίηση, διασφάλιση ποιότητας, έρευνα και καινοτομία, απορρόφηση πτυχιούχων στην αγορά εργασίας κ.λ.π., ενώ εν μέρει (80%) βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια, όπως ο αριθμός φοιτητών και ακαδημαϊκού προσωπικού κ.λπ.

Το σύνολο των ελληνικών ΑΕΙ πρέπει να συμμορφώνεται με τα πρότυπα ποιότητας που ορίζει η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ). Η ΕΘΑΑΕ, είναι μια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, η οποία συστάθηκε με τον νόμο 4653/2020, ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή, εποπτευόμενη από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων με κύρια αποστολή της τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκτός από τη διασφάλιση της ποιότητας, η ΕΘΑΕΕ συμβάλλει στη διαμόρφωση και εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Με στόχο την ενίσχυση του στρατηγικού σχεδιασμού, ο νόμος 4653/2020 εισήγαγε την υποχρέωση των ΑΕΙ να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν τετραετή σχέδια δράσης και να συνάπτουν προγραμματικές συμφωνίες με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σύμφωνα με το ανωτέρω πλαίσιο, η χρηματοδότηση των ΑΕΙ βασίζεται εν μέρει (20%) σε κριτήρια απόδοσης, όπως διεθνοποίηση, διασφάλιση ποιότητας, έρευνα και καινοτομία, απορρόφηση πτυχιούχων στην αγορά εργασίας κ.λ.π., ενώ εν μέρει (80%) βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια, όπως ο αριθμός φοιτητών και ακαδημαϊκού προσωπικού κ.λπ.

Διάρθρωση της ανώτατης εκπαίδευσης

Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα παρέχεται από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (συνολικά 25) και αποτελείται από δύο διακριτούς τομείς:

1. Τον πανεπιστημιακό τομέα, που περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία και την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών
2. Τον τεχνολογικό τομέα, που περιλαμβάνει τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ) και την Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ).

Σημειώνεται ότι το σύνολο των ΤΕΙ της χώρας έχουν πλέον ενταχθεί σε Πανεπιστημιακά Ιδρύματα.

Οργάνωση σπουδών

Οι σπουδές διαρθρώνονται σε τρεις κύκλους:

Πρώτος κύκλος σπουδών

Ο πρώτος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση ενός προγράμματος σπουδών και απαιτεί την επιτυχή ολοκλήρωση των μαθημάτων του εν λόγω προγράμματος.  Οδηγεί στην απονομή τίτλου σπουδών.

• Οι σπουδές που οδηγούν σε βασικό πτυχίο στα ελληνικά ΑΕΙ Πανεπιστημιακού τομέα διαρκούν τουλάχιστον 4 χρόνια για τα περισσότερα επιστημονικά αντικείμενα
• Διαρκούν 5 χρόνια:

1. Στο Πολυτεχνείο
2. Σε έναν αριθμό άλλων εφαρμοσμένων επιστημών (Γεωπονική, Δασολογία, Οδοντιατρική, Κτηνιατρική, Φαρμακευτική)
3. Σε ορισμένα Τμήματα Τεχνών (Μουσικές Σπουδές, Εικαστικές Τέχνες)

• Διαρκούν 6 χρόνια στην Ιατρική Σχολή.

Το διδακτικό έργο κατανέμεται σε εξαμηνιαία μαθήματα, ενώ κάθε ακαδημαϊκό έτος περιλαμβάνει εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αντιστοιχούν σε 60 πιστωτικές μονάδες.

Δεύτερος κύκλος σπουδών

Ο δεύτερος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών.  Η κανονική διάρκεια φοίτησης είναι κατ’ελάχιστον δύο εξάμηνα και περιλαμβάνει μαθήματα που αντιστοιχούν κατ’ ελάχιστο σε 60 πιστωτικές μονάδες.  Ολοκληρώνεται με την απονομή Διπλώματος Μεταπτυχιακού Σπουδών (ΔΜΣ). 

Ορισμένα προπτυχιακά προγράμματα οδηγούν απευθείας σε πτυχίο δεύτερου κύκλου. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις των προγραμμάτων που προσφέρονται από τα Τμήματα α) Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, β) Πολιτικών Μηχανικών γ) Μηχανολόγων Μηχανικών, δ) Αγροτικών και Τοπογράφων Μηχανικών, ε) Χημικών Μηχανικών και στ) Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών πολλών ΑΕΙ ή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η επιτυχής ολοκλήρωση των οποίων οδηγεί στην απονομή ενιαίου και αδιάσπαστου τίτλου σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου (integrated master) στην ειδικότητα του τμήματος σύμφωνα με τον νόμο 4485/2017.

Τρίτος κύκλος σπουδών

Ο τρίτος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση προγράμματος διδακτορικών σπουδών και απαιτεί την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής.  Ολοκληρώνεται σε κατ’ ελάχιστο 3 πλήρη ημερολογιακά έτη και οδηγεί στην απονομή διδακτορικού διπλώματος.

Ακαδημαϊκό έτος

Το ακαδημαϊκό έτος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αρχίζει την 1 Σεπτεμβρίου κάθε έτους και λήγει την 31 Αυγούστου του επόμενου έτους.

Το διδακτικό έργο κάθε ακαδημαϊκού έτους κατανέμεται σε δύο εξάμηνα σπουδών:

1. Το χειμερινό εξάμηνο αρχίζει μέσα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου και διαρκεί έως τα μέσα Ιανουαρίου του επόμενου έτους
2. Το εαρινό εξάμηνο αρχίζει μετά το τέλος της εξεταστικής περιόδου του χειμερινού εξαμήνου, γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου και λήγει στις αρχές του Ιουνίου.

Κάθε εξάμηνο περιλαμβάνει, τουλάχιστον 13 πλήρεις εβδομάδες διδασκαλίας.  Με τη λήξη κάθε εξαμήνου ξεκινά η αντίστοιχη εξεταστική περίοδος. Οι φοιτητές δικαιούνται να εξεταστούν στα μαθήματα και των δύο εξαμήνων πριν από την έναρξη του χειμερινού εξαμήνου.  Κατά τη διάρκεια του έτους υπάρχουν διακοπές - των εορτών των Χριστουγέννων και του Πάσχα - διάρκειας 4 εβδομάδων συνολικά.