Αναλυτικό πρόγραμμα, μαθήματα

Ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης

Τα προγράμματα σπουδών ανά ειδικότητα της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης διαμορφώνονται και εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Δια Βίου Μάθησης. Η φοίτηση στα ΙΕΚ διαρκεί 5 συνολικά εξάμηνα.  Είναι επιμερισμένη σε 4 εξάμηνα θεωρητικής και εργαστηριακής κατάρτισης συνολικής διάρκειας περίπου 1.200 διδακτικές ώρες ειδικότητας και σε ένα εξάμηνο πρακτικής άσκησης ή μαθητείας συνολικής διάρκειας 960 ωρών. Η κατάρτιση περιλαμβάνει:

• Μαθήματα θεωρητικά, των οποίων η διδασκαλία πραγματοποιείται από έναν εκπαιδευτή, μόνο σε αίθουσες διδασκαλίας και έχουν σκοπό να αποκτήσουν οι καταρτιζόμενοι τις γνώσεις που είναι απαραίτητες για να κατανοήσουν το γνωστικό αντικείμενο της κατάρτισής τους.
• Μαθήματα εργαστηριακά, που πραγματοποιούνται αποκλειστικά σε εργαστηριακούς χώρους και αποβλέπουν στην εμπέδωση του θεωρητικού μέρους της κατάρτισης και στην απόκτηση δεξιοτήτων.  Δύνανται να παρέχονται στο σύνολο ή σε μέρος των εγγεγραμμένων φοιτούντων κάθε τμήματος.
• Μικτά μαθήματα, που απαιτούν ταυτόχρονη θεωρητική κατάρτιση και απόκτηση δεξιοτήτων.

Κατ’ εφαρμογή του νόμου 4763/2020, με ευθύνη της Γ.Γ.Ε.Ε.Κ.Δ.Β.Μ.&Ν., συντάσσονται σύμφωνα με τον Πρότυπο Οδηγό, από ειδικούς επιστήμονες, εμπειρογνώμονες, εκπαιδευτές και επαγγελματικά στελέχη, με τη συνδρομή των κοινωνικών εταίρων ή άλλων δημόσιων ή ιδιωτικών φορέων, «οδηγοί κατάρτισης» για κάθε ειδικότητα. Η εφαρμογή των οδηγών κατάρτισης τίθεται υπό την εποπτεία της Γ.Γ.Ε.Ε.Κ.Δ.Β.Μ.&Ν. Οι οδηγοί κατάρτισης περιλαμβάνουν:

• το θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο εντάσσονται ιδίως οι διατάξεις για την ειδικότητα και τις προϋποθέσεις εισόδου στο επάγγελμα, τις επαγγελματικές λειτουργίες και τα επαγγελματικά πρότυπα, 
• τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα από άποψη γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, την αντιστοίχιση των μαθησιακών αποτελεσμάτων σε πιστωτικές μονάδες, όπου είναι δυνατόν να υπάρχουν, 
• το ωρολόγιο πρόγραμμα με τη διδακτέα ύλη, θεωρητικής ή εργαστηριακής ενότητας, διαμορφωμένη σύμφωνα με τα επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα κάθε μαθήματος,
• την εκπαιδευτική μεθοδολογία απόκτησης των μαθησιακών αποτελεσμάτων, όπως η μάθηση στη μονάδα κατάρτισης, μάθηση σε χώρο εργασίας ή πρακτική άσκηση και εξ αποστάσεως εκπαίδευση-κατάρτιση, 
• τα προσόντα εκπαιδευτών,
• τις μεθόδους διδασκαλίας και
• τον αναγκαίο εξοπλισμό, όπου απαιτείται, τα μέσα διδασκαλίας, τις διαδρομές απόκτησης των προσόντων, τη διαδικασία πιστοποίησης και το πρότυπο πιστοποίησης, συμπεριλαμβανομένης τράπεζας θεμάτων πιστοποίησης προσόντων που αντιστοιχεί στο αντίστοιχο επίπεδο του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων.

Με απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, η οποία εκδίδεται ύστερα από εισήγηση του Γενικού Γραμματέα Ε.Ε.Κ.Δ.Β.Μ.&Ν.:  Εγκρίνονται οι οδηγοί κατάρτισης των Ι.Ε.Κ., ύστερα από την πιστοποίησή τους από το Δ.Σ. του Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π., οι οποίοι, μετά την έγκρισή τους, αναρτώνται στις ιστοσελίδες του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και του Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π. Οδηγοί ή Προγράμματα Σπουδών, τα οποία χρησιμοποιούνται για την κατάρτιση καταρτιζόμενων και μαθητευόμενων, εξακολουθούν να εφαρμόζονται μέχρι την ολοκλήρωση της φοίτησής τους. Οι απόφοιτοι των Ι.Ε.Κ. κατά τη διαδικασία πιστοποίησής τους από τον Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π., εξετάζονται και πιστοποιούνται με βάση τους Οδηγούς ή τα Προγράμματα Σπουδών κατά περίπτωση. Οι Οδηγοί Κατάρτισης, ύστερα από την έκδοσή τους, εφαρμόζονται για την κατάρτιση ειδικοτήτων στα ΙΕΚ και στο Μεταλυκειακό Έτος Τάξης Μαθητείας και την πιστοποίηση των αποφοίτων τους από τον Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π., αντικαθιστώντας εφεξής τους Οδηγούς ή τα Προγράμματα Σπουδών αντίστοιχων ειδικοτήτων. Ειδικότητες, οι οποίες προβλέπονται στον  ν. 4186/2013 και στις οποίες συνεχίζεται η φοίτηση, καταργούνται ύστερα από την ολοκλήρωση αυτής.

Μεταλυκειακό έτος - τάξη μαθητείας

Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών ανά ειδικότητα ορίζονται με αντίστοιχες υπουργικές αποφάσεις και καλύπτουν κυρίως  το εργαστηριακό μάθημα ειδικότητας. Με απόφαση του ΓΓ της ΕΕΚΔΝΜ&Ν τα ίδια προγράμματα χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τα μαθησιακά αποτελέσματα και για τη μάθηση στο χώρο εργασίας, μέχρι την έκδοση των οριστικών Οδηγών Κατάρτισης ανά ειδικότητα του Μεταλυκειακού έτους-Τάξη μαθητείας. Οι εκπαιδευτικοί, στο πλαίσιο σύνδεσης της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις ανάγκες της κοινωνίας και τις επαγγελματικές και επιστημονικές εξελίξεις, εφαρμόζουν τα προγράμματα σπουδών του «Μεταλυκειακού Έτους - Τάξης Μαθητείας», τα οποία διαρθρώνονται σε μαθησιακά πεδία/ ενότητες (modules) και τα οποία αποτελούνται από δεσμίδες μαθησιακών αποτελεσμάτων που καλύπτουν το εύρος του αντικειμένου. Τα ισχύοντα προγράμματα σπουδών του Μεταλυκειακού Έτους - Τάξης Μαθητείας, σε ό,τι αφορά το κομμάτι του εργαστηριακού μαθήματος ειδικότητας, παρέχουν μεγάλο βαθμό ευελιξίας, καθώς το 20% των συνολικών διδακτικών ωρών, ήτοι 42 από τις 203 διδακτικές ώρες του προγράμματος μαθητείας που υλοποιείται στη σχολική μονάδα, καλύπτεται από περιεχόμενο που επιλέγει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Ο  εκπαιδευτικός δύναται  αυτόνομα και κατά την κρίση του αφενός να καλύψει ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ενδιαφέροντα των μαθητευομένων, καθώς και ανάγκες που προκύπτουν από τοπικές ή άλλου τύπου ιδιαιτερότητες, αφετέρου να εξειδικεύσει περαιτέρω στοιχεία του υπολοίπου προγράμματος ή ακόμα και να εισάγει νέα στοιχεία που σχετίζονται με την ειδικότητα. Δεδομένου ότι οι μαθητευόμενοι, κατά τον χρόνο ένταξής τους στον θεσμό της μαθητείας βρίσκονται στο στάδιο μετάβασης από το σχολικό στο εργασιακό περιβάλλον, η εφαρμογή των προγραμμάτων σπουδών μαθητείας αντλεί στοιχεία τόσο από τις παιδαγωγικές θεωρίες μάθησης όσο και από τις αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων. Με όσα ισχύουν σήμερα, το εργαστηριακό μάθημα μπορεί να διαρθρώνεται από 1-3 επιμέρους θεματικές ενότητες ή διακριτά μαθήματα, διαρκεί συνολικά 7 ώρες και διδάσκεται σε μία ημέρα σε πρωινό ή απογευματινό ωράριο για τα ημερήσια ΕΠΑΛ και απογευματινό ή εσπερινό για τα εσπερινά ΕΠΑΛ. Τα Προγράμματα Σπουδών της Μαθητείας που εφαρμόζονται βάσει του προηγούμενου νόμου στα οποία καθορίζεται και η εβδομαδιαία κατανομή μεταξύ μάθησης στον χώρο εργασίας και εργαστηριακού μαθήματος, εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι την αντικατάστασή τους  από τους νέους οδηγούς κατάρτισης. Οι ειδικότητες του Μεταλυκειακού Έτους Τάξης Μαθητείας, οι οποίες έχουν προβλεφθεί με τον προηγούμενο νόμο, εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι την αντικατάστασή τους με τη διαδικασία που ορίζει ο ν. 4763/2020.

Σύμφωνα με τις εξουσιοδοτικές διατάξεις του Ν 4763/2020, έχουν εκδοθεί  νέος  Κανονισμός Λειτουργίας του Μεταλυκειακού  Έτους-Τάξη Μαθητείας κ η Διαδικασία Επιλογής κ Μοριοδότησης για τη Στελέχωση του Προγράμματος καθώς και σχετικές αποφάσεις που καθορίζουν τα ζητήματα αμοιβών στελεχών και μαθητευόμενων. Απομένει απόφαση που θα καθορίζει τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του Προπαρασκευαστικού Προγράμματος Πιστοποίησης.

Μέθοδοι διδασκαλίας και διδακτικό υλικό

Iνστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης

Κύριο έργο των Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) είναι η παροχή υψηλού επιπέδου προσόντων, με απώτερο σκοπό την απορρόφηση των καταρτιζομένων από την αγορά εργασίας. Αυτό επιτυγχάνεται με:

• Επιλογή και διαμόρφωση πιστοποιημένων προγραμμάτων αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα, στο πλαίσιο των ειδικοτήτων που έχουν ζήτηση στην αγορά εργασίας.
• Επιλογή εκπαιδευτών με ανάλογες γνώσεις ή και εμπειρία προκειμένου να παρέχουν υψηλής ποιότητας κατάρτιση.
• Φιλοξενία σε πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια των δομών της τυπικής εκπαίδευσης, εξασφαλίζοντας το κατάλληλο περιβάλλον για την ολοκληρωμένη κατάρτισή τους.

Λόγω της φύσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης- κατάρτισης, στα ΙΕΚ δε χρησιμοποιείται συγκεκριμένο διδακτικό υλικό ούτε γίνεται χρήση συγκεκριμένων εγχειριδίων, όπως συμβαίνει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.  Ο εκπαιδευτής χαίρει αυτονομίας τόσο στην εύρεση διδακτικού υλικού, όσο και μεθοδολογίας, συνεπικουρούμενος ωστόσο στο έργο του από τον υποδιευθυντή του εκάστοτε ΙΕΚ, ο οποίος δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές. Ενθαρρύνεται η ομαδοσυνεργατική  μέθοδος και γενικά κάθε μέθοδος που επιδιώκει να προσφέρει σύγχρονη και ποιοτική κατάρτιση, τόσο ως προς το περιεχόμενο, όσο και ως προς τα μέσα, με συνδυασμό θεωρητικής παρουσίασης και εργαστηριακής πρακτικής. Στα προγράμματα σπουδών έχει ενσωματωθεί η πρακτική άσκηση των καταρτιζομένων σε εργασιακούς χώρους.  Προβλέπονται επισκέψεις σε επιχειρήσεις, ως μέσο άμεσης αντίληψης της πραγματικής διάστασης της εργασίας, ώστε να αφομοιώνεται και να μετασχηματίζεται η θεωρητική γνώση και να διευκολύνεται η ένταξη των καταρτιζόμενων στην αγορά εργασίας. Τα εργαστηριακά κέντρα έχουν αυτοτελή διοικητική δομή στην λειτουργία τους ως σχολικές μονάδες και συνεργάζονται με τα Επαγγελματικά Λύκεια, και τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) της περιοχής τους.  Συγκροτούνται ανά δύο τουλάχιστον σχολικές μονάδες, ενώ στους χώρους τους λειτουργούν εργαστήρια διαφόρων τομέων και ειδικοτήτων, που στοχεύουν στη βελτίωση της παρεχόμενης εργαστηριακής  άσκησης στους μαθητές των σχολικών μονάδων που εντάσσονται σε αυτό.

Μεταλυκειακό έτος - τάξη μαθητείας

Σε αναμονή της έκδοσης των Οδηγών Κατάρτισης, η εφαρμογή του Μεταλυκειακού Έτους - Τάξης Μαθητείας βασίζεται σε αναλυτικά προγράμματα σπουδών μαθητείας που καταρτίζει το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) και πληρούν τις προδιαγραφές ποιότητας, που θέτει το εγκεκριμένο πλαίσιο ποιότητας προγραμμάτων σπουδών, καθώς και τα κριτήρια, τα οποία είναι συμβατά με τα ισχύοντα αντίστοιχα πιστοποιημένα επαγγελματικά περιγράμματα του ΕΟΠΠΕΠ. Ως προς τις μεθόδους διδασκαλίας στο πλαίσιο εφαρμογής των προγραμμάτων σπουδών μαθητείας προτείνονται στους εκπαιδευτικούς, μέθοδοι και τεχνικές διδασκαλίας που δίνουν έμφαση στη σύνδεση θεωρίας και πράξης και είναι  προσανατολισμένες στον ίδιο τον μαθητευόμενο και τις ανάγκες του. Ειδικότερα, κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων σπουδών της μαθητείας δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην:

1. Αυτενέργεια
2. Ενεργητική συμμετοχή
3. Βιωματική μάθηση
4. Συνεργασία
5. Καλλιέργεια δεξιοτήτων και ικανοτήτων των μαθητευομένων.

Ενδεικτικά αναφέρονται, ως προτεινόμενες στους εκπαιδευτικούς, οι παρακάτω  μέθοδοι και τεχνικές:

1. Συζήτηση
2. Ασκήσεις-εφαρμογές που σχετίζονται με το επαγγελματικό έργο της κάθε ειδικότητας
3. Επίδειξη
4. Μελέτες περίπτωσης
5. Ομάδες εργασίας
6. Παιχνίδι ρόλων
7. Προσομοίωση
8. Σχέδια εργασίας (projects)
9. Λύση προβλήματος
10. Συνέντευξη από ειδικό
11. Εκπαιδευτική επίσκεψη.

Έμφαση επίσης δίνεται στην εξάσκηση των ψηφιακών και πρακτικών δεξιοτήτων των μαθητών που σχετίζεται με τον χειρισμό γενικών ή ειδικών λογισμικών εργαλείων και μηχανημάτων. Το υλικό που χρησιμοποιείται για την εφαρμογή των προγραμμάτων σπουδών του Μεταλυκειακού Έτους-Τάξης μαθητείας δύναται να αντληθεί από πολλαπλές πηγές, οι οποίες πρέπει να διαθέτουν εγκυρότητα και αξιοπιστία. Τέτοιες πηγές είναι επιστημονικά συγγράμματα, δημοσιευμένες έρευνες, πρακτικά συνεδρίων, επαγγελματικά και τεχνικά εγχειρίδια, επαγγελματικοί οδηγοί, τεχνικά σχέδια και μελέτες, εργασιακά έντυπα, επιμορφωτικό υλικό, καθώς και υλικό ιστοσελίδων έγκριτων επαγγελματικών φορέων και οργανισμών. Επιπρόσθετα, ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει ελεύθερα λογισμικά και εκπαιδευτικά εργαλεία, όπου κρίνεται απαραίτητο, ενώ το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) έχει διαμορφώσει υποστηρικτικό υλικό και οδηγίες για τις ειδικότητες του Μεταλυκειακού έτους - Τάξης μαθητείας. Κατ’ εφαρμογή του  νόμου 4763/2020, οι «Οδηγοί Κατάρτισης» για κάθε ειδικότητα, που θα  συντάσσονται θα εγκρίνονται, θα πιστοποιούνται και θα εφαρμόζονται  περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:

• την εκπαιδευτική μεθοδολογία απόκτησης των μαθησιακών αποτελεσμάτων, όπως η μάθηση στη μονάδα κατάρτισης, μάθηση σε χώρο εργασίας ή πρακτική άσκηση και εξ αποστάσεως εκπαίδευση-κατάρτιση, 
• τις μεθόδους διδασκαλίας και
• τον αναγκαίο εξοπλισμό, όπου απαιτείται καθώς και  τα μέσα διδασκαλίας.