Αναλυτικό πρόγραμμα, μαθήματα, αριθμός ωρών

Ωρολόγιο πρόγραμμα ημερήσιου Γυμνασίου

Κατ’ αναντιστοιχία, το ωρολόγιο πρόγραμμα των μαθημάτων του εσπερινού Γυμνασίου ορίζεται σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 94214/Δ2/29-07-2021. Προβλέπει 24 ώρες για τις Α’ και Β’ τάξεις και 25 ώρες για την Γ’ τάξη των εσπερινών Γυμνασίων εβδομαδιαίως. Τα μαθήματα που διδάσκονται στο Γυμνάσιο είναι υποχρεωτικά για όλους τους μαθητές της ίδιας τάξης, πλην της δεύτερης ξένης γλώσσας. Η επιλογή της δεύτερης ξένης γλώσσας, Γαλλικής ή Γερμανικής γίνεται στην Ε' τάξη του Δημοτικού και ισχύει έως και τη Γ' τάξη Γυμνασίου.  Ωστόσο, η επιλογή της δεύτερης ξένης γλώσσας δύνανται να αλλάξει στην Α' Γυμνασίου κατόπιν αιτιολογημένης γραπτής αίτησης εκ μέρους των κηδεμόνων των μαθητών αλλά και εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις σχηματισμού τμημάτων για τη διδασκαλία δεύτερης ξένης γλώσσας (Υπουργική Απόφαση 53476/ΓΔ4/2017). Η Ιταλική γλώσσα διδάσκεται (παράλληλα με τη Γαλλική και τη Γερμανική) στα Γυμνάσια στα οποία οι εκπαιδευτικοί κλάδου ΠΕ34 είναι τοποθετημένοι από το σχολικό έτος 2016-2017 οριστικά ή προσωρινά. Γλώσσα διδασκαλίας αποτελεί η εθνική γλώσσα της χώρας, η Ελληνική.  Η διδασκαλία της οποίας διατρέχει τόσο την πρωτοβάθμια όσο και της δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε όλο τους το εύρος, καλύπτοντας σημαντικό τμήμα των προγραμμάτων σπουδών στις εν λόγω βαθμίδες. Βάσει του Νόμου 4692/2020, κατά το σχολικό έτος 2020-21, εισήχθη πιλοτικά στα Γυμνάσια της χώρας δράση με τίτλο «Εργαστήρια Δεξιοτήτων», η οποία συνίσταται στη δοκιμαστική προσθήκη νέων θεματικών κύκλων στο υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα του Γυμνασίου με σκοπό την ενίσχυση της καλλιέργειας ήπιων δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων τεχνολογίας και επιστήμης στους μαθητές. Τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» είναι οργανωμένα σε 4 θεματικούς κύκλους: ευ ζην, περιβάλλον, κοινωνική συναίσθηση και ευθύνη, δημιουργική σκέψη και πρωτοβουλία, διδάσκονται πιλοτικά για 1 ώρα την εβδομάδα σε 58 Γυμνάσια (ένα από κάθε Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας), καθώς και σε όλα τα Πρότυπα και Πειραματικά Γυμνάσια της χώρας.

Μέθοδοι διδασκαλίας και διδακτικό υλικό

Μέχρι και το σχολικό έτος 2017-2018, η ευθύνη της επιστημονικής και παιδαγωγικής υποστήριξης και καθοδήγησης των εκπαιδευτικών που διδάσκουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ανήκε στους σχολικούς σύμβουλους. Με την ψήφιση του νόμου 4547/2018 θεσμοθετείται η κατάργηση του θεσμού των σχολικών συμβούλων και καθιερώνονται νέες δομές για την υποστήριξη του εκπαιδευτικού έργου:

• Περιφερειακά Κέντρα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕΚΕΣ). Τα Περιφερειακά Κέντρα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕΚΕΣ)  καταργούνται αλλά συνεχίζουν να ασκούν τις αρμοδιότητές τους, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 4547/2018 (Α' 102), όπως ίσχυαν, έως την επιλογή και τοποθέτηση των Συμβούλων Εκπαίδευσης, των Περιφερειακών Εποπτών Ποιότητας της Εκπαίδευσης και των Εποπτών Ποιότητας της Εκπαίδευσης.
• Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ)
• Σχολικά Δίκτυα Εκπαιδευτικής Υποστήριξης (ΣΔΕΥ)
• Επιτροπές Διεπιστημονικής Υποστήριξης σχολικών μονάδων της γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης (ΕΔΥ)
• Κέντρα Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (ΚΕΠΕΑ).

Τα σχολικά βιβλία έχουν γραφτεί με βάση:

• Το διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών – ΔΕΠΠΣ (Υπουργική Απόφαση 21072α/Γ2/28-2-2003).
• Τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα - ΑΠΣ (Υπουργική Απόφαση 21072β/Γ2/28-2-2003).

Διανέμονται δωρεάν στα δημόσια σχολεία ενώ η χρήση τους είναι κοινή για όλους τους μαθητές που φοιτούν στην ίδια τάξη.

Τα σχολικά εγχειρίδια και τα προγράμματα σπουδών εκπονούνται υπό την εποπτεία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) που ιδρύθηκε με το νόμο 3966/2011 και καθορίζονται από αντίστοιχες αποφάσεις του Υπουργείου Παιδείας. Η διανομή και η έκδοση των σχολικών βιβλίων πραγματοποιείται από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος» (ΙΤΥΕ) που αποτελεί ερευνητικό και τεχνολογικό φορέα με σκοπό την έρευνα και την αποτελεσματική αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στον τομέα της εκπαίδευσης (νόμος 3966/2011). Για την έγκριση λοιπού εκπαιδευτικού υλικού ή και προγραμμάτων και τη διεξαγωγή ερευνών σε συγκεκριμένες ή/και σε όλες τις σχολικές μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης γνωμοδοτεί το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), κατόπιν σχετικού αιτήματος των ενδιαφερομένων μέσω του Υπουργείου Παιδείας. Με την έναρξη του διδακτικού έτους αποστέλλονται στους εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων «Οδηγίες Διδασκαλίας». Ωστόσο ο εκπαιδευτικός κάθε γνωστικού αντικειμένου στο πλαίσιο της παιδαγωγικής αυτονομίας διαμορφώνει τη διδασκαλία του ανάλογα με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Μεταξύ των μεθοδολογικών προσεγγίσεων που εφαρμόζονται στο Γυμνάσιο, παραθέτουμε τις ακόλουθες:

1. Διερεύνηση και ανακάλυψη (ενεργητική προσέγγιση της γνώσης): έχει ως στόχο να βοηθήσει τους μαθητές να σκέπτονται, να χειρίζονται πολύπλοκες έννοιες, να ερευνούν και να φθάνουν οι ίδιοι στη γνώση, δηλαδή τελικά να μαθαίνουν το «πώς να μαθαίνουν».
2. Επισκέψεις στο περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές).  Η επαφή με το περιβάλλον συμβάλλει στη βιωματική προσέγγιση της γνώσης και μακροπρόθεσμα μπορεί να λειτουργήσει και προς άλλες κατευθύνσεις, όπως για παράδειγμα στον επαγγελματικό προσανατολισμό του μαθητή που θα τον βοηθήσει να προσεγγίσει επιτυχέστερα την επιλογή των σπουδών του.
3. Επιδείξεις με τη χρήση κατάλληλου εποπτικού υλικού: με διαφάνειες, βιντεοταινίες, προπλάσματα, έτοιμα παρασκευάσματα, κ.ά, ενεργοποιείται το ενδιαφέρον των μαθητών, εστιάζεται η προσοχή τους σε συγκεκριμένο στόχο και γίνεται πιο εύκολη και φυσική η μάθηση.
4. Συζήτηση-διάλογος του εκπαιδευτικού με τους μαθητές ή συζήτηση σε ομάδες: με τη συζήτηση δίνεται η δυνατότητα στον μαθητή να προβληματίζεται, να αξιολογεί, να σχηματίζει τις απόψεις του μέσα από τις διαδικασίες διαλεκτικής αντιπαράθεσης.
5. Άμεση μορφή διδασκαλίας-αφήγηση: ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα, με μέσο τον λόγο, να κοινοποιεί τις γνώσεις και τις ιδέες του.  Αυτό δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να διαμεσολαβεί άμεσα κατά την ώρα της διδασκαλίας στη διαδικασία της μάθησης, όταν κρίνει ότι οι έμμεσες μορφές διδασκαλίες δεν προσφέρονται για την περίσταση.
6. Ομαδοσυνεργατικές μορφές διδασκαλίας: η δυναμική που αναπτύσσει η μαθητική μικροομάδα μπορεί κάλλιστα να αξιοποιηθεί είτε ως πλαίσιο συλλογικής επεξεργασίας των δεδομένων είτε ως πλαίσιο στήριξης στην πορεία προς την ατομική μάθηση.

Στο πλαίσιο των προαιρετικών σχολικών δραστηριοτήτων, αναπτύσσονται από τους εκπαιδευτικούς δράσεις:

• Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
• Αγωγής υγείας
• Πολιτιστικών και καλλιτεχνικών θεμάτων.

Σχολικά εργαστήρια (φυσικές επιστήμες και πληροφορική)

Σημαντική προσπάθεια καταβάλλεται για την προώθηση της εργαστηριακής διδασκαλίας των μαθημάτων Φυσικών Επιστημών καθώς και τη στήριξη διδασκαλίας και εφαρμογής Πληροφορικής και των Νέων Τεχνολογιών στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Σχολικό εργαστήριο φυσικών επιστημών

Στην αδήριτη ανάγκη της εργαστηριακής διδασκαλίας των φυσικών επιστημών έρχεται να απαντήσει το Σχολικό Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών (ΣΕΦΕ), καθώς η υλοποίηση εργαστηριακών δραστηριοτήτων στα γνωστικά αντικείμενα των Φυσικών Επιστημών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διδασκαλίας τους.  Το ΣΕΦΕ του Γυμνασίου είναι ευέλικτο και μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως χώρος μαθήματος όσο και ως χώρος εξάσκησης και δραστηριοτήτων. Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες επί συγκεκριμένου αντικειμένου, αναπτύσσοντας την έμφυτη δημιουργικότητά τους αλλά και πνεύμα συνεργασίας, ενώ έχουν στη διάθεσή τους σύγχρονα όργανα τα οποία τους βοηθούν στην ανακάλυψη του φυσικού περιβάλλοντος και των νόμων που το διέπουν.

Εργαστηριακά κέντρα φυσικών επιστημών

Στην κατεύθυνση αυτή και για την περαιτέρω υποστήριξη της εργαστηριακής διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών (Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Γεωλογία-Γεωγραφία) λειτουργούν τα Εργαστηριακά Κέντρα Φυσικών Επιστημών (ΕΚΦΕ) (ένα ή περισσότερα ανάλογα με τον αριθμό των σχολικών μονάδων ανά διεύθυνση εκπαίδευσης). Τα ΕΚΦΕ αποτελούν κέντρα έρευνας, τεχνικής και παιδαγωγικής υποστήριξης της εργαστηριακής διδασκαλίας των μαθημάτων των Φυσικών Επιστημών αξιοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο και συνεργαζόμενα με τους συντονιστές εκπαιδευτικού έργου των Φυσικών Επιστημών.

Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής και εφαρμογών Η/Υ

Παράλληλα με το Σχολικό Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, σε κάθε σχολική μονάδα, λειτουργεί Σχολικό Εργαστήριο Πληροφορικής και Εφαρμογών Η/Υ (ΣΕΠΕΗΥ). Βασικός σκοπός είναι η διδασκαλία της Πληροφορικής, της χρήσης και των εφαρμογών Η/Υ, όπως αυτά περιγράφονται στα προγράμματα σπουδών αλλά και στους γενικότερους στόχους της εκπαίδευσης. Το ΣΕΠΕΗΥ λειτουργεί συμπληρωματικά στην εκπαιδευτική διαδικασία προσφέροντας ένα σύγχρονο διαδραστικό και αλληλεπιδραστικό μέσο εκμάθησης και εκπαίδευσης μέσα από τη διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων με:

• Χρήση πιστοποιημένου εκπαιδευτικού λογισμικού
• Την παιδαγωγική αξιοποίηση του διαδικτύου
• Την υποστήριξη συνθετικών εργασιών στα πλαίσια σχολικών δραστηριοτήτων
• Τις ευρωπαϊκές δράσεις συνεργασίας
• Τη διεύρυνση των αμιγώς διδακτικών δραστηριοτήτων (ενισχυτική διδασκαλία, πρόσθετη διδακτική στήριξη κ.ά.).

Το ΣΕΠΕΗΥ είναι εξοπλισμένο με:

• Υπολογιστικό εξοπλισμό (υλικό και λογισμικό Η/Υ), περιφερειακές συσκευές, δικτυακό εξοπλισμό (διανομείς/hubs, κατανεμητές/switches, διαποδιαμορφωτές/modems, δρομολογητές/routers), βιντεοπροβολείς κ.ά.
• Παθητικό εξοπλισμό (δικτυακή και ηλεκτρολογική εγκατάσταση συμπεριλαμβανομένων των ικριωμάτων)
• Λογισμικό αποθηκευμένο σε οπτικά ή μαγνητικά μέσα (CDs, DVDs, δισκέτες), συνοδευτικά εγχειρίδια λογισμικού, άδειες χρήσης λογισμικού, καθώς και συνοδευτικό υλικό (οδηγοί συσκευών, εγχειρίδια)
• Υπηρεσιακά βιβλία και έντυπα, καθώς και αρχεία εγγράφων τα οποία είναι σχετικά με το ΣΕΠΕΗΥ και τα μαθήματα πληροφορικής
• Αναλώσιμα υλικά, εποπτικό υλικό (προβολικό πανί, γραφική ύλη) καθώς και έπιπλα (βιβλιοθήκες, ερμάρια, λευκός πίνακας).

Εκπαιδευτικές πλατφόρμες και ψηφιακές πύλες

Η ψηφιακή αναβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας επιτελείται μέσω προγραμμάτων προμήθειας του κατάλληλου εξοπλισμού ΤΠΕ (κινητά εργαστήρια, διαδραστικοί πίνακες). Μέσω της επίσημης δικτυακής εκπαιδευτικής πύλης του Υπουργείου Παιδείας, η εκπαιδευτική κοινότητα (εκπαιδευτικοί, μαθητές) και οι γονείς δύνανται να ενημερωθούν για θέματα που άπτονται των ενδιαφερόντων τους όπως:

1. Χρήσιμους συνδέσμους
2. Εκπαιδευτικά νέα και ανακοινώσεις
3. Συνέδρια-ημερίδες-εκδηλώσεις διαφόρων φορέων
4. Εγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για κάθε σχολικό έτος
5. Εκπαιδευτικές επισκέψεις
6. Διακρατικά προγράμματα
7. Προγράμματα αγωγής υγείας
8. Θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού κ.ά. 

Ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει εύκολα και γρήγορα πληροφορίες εξαιρετικής χρησιμότητας για την εκπαιδευτική κοινότητα καθώς αποτελεί σημαντική προσπάθεια συγκέντρωσης όλων των πληροφοριών σε έναν ενιαίο χώρο στο διαδίκτυο. Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται από τον ανοιχτό δικτυακό τόπο open-edu που στοχεύει στην παρουσίαση όλων των Ψηφιακών Αποθετηρίων, Βιβλιοθηκών και Υπηρεσιών που επιτρέπουν ανοικτή πρόσβαση σε όλους. Παράλληλα, λειτουργεί το αποθετήριο εκπαιδευτικού υλικού χρηστών «Φωτόδεντρο».  Στο χώρο αυτό εκπαιδευτικοί και μέλη της ευρύτερης εκπαιδευτικής κοινότητας μπορούν να:

• Αναρτούν το δικό τους ψηφιακό υλικό
• Αναζητούν ψηφιακό υλικό άλλων χρηστών.

Στόχος του αποθετηρίου είναι να συγκεντρώσει μαθησιακά αντικείμενα, τα οποία έχουν αναπτύξει μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας και επιθυμούν να τα διαθέσουν σε αυτήν, όπως:

1. Πειράματα
2. Διαδραστικές προσομοιώσεις
3. Διερευνήσεις
4. Εικόνες
5. Εκπαιδευτικά παιχνίδια
6. 3D χάρτες
7. Ασκήσεις
8. Εκπαιδευτικά σενάρια
9. Σχέδια μαθήματος.

Ηλεκτρονική Πλατφόρμα του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων αποτελεί και το Ψηφιακό Σχολείο-Ψηφιακό Εκπαιδευτικό Περιεχόμενο:

• Περιλαμβάνει τα σχολικά εγχειρίδια σε ψηφιακή μορφή
• Έχει πλούσιο διδακτικό και μαθησιακό υλικό
• Αποτελεί αμφίδρομο δίαυλο επικοινωνίας και διδακτικής υποστήριξης
• Δάσκαλοι και σχολεία έχουν τη δυνατότητα να αναρτήσουν σχετικό εκπαιδευτικό υλικό.

Τέλος, η Πλατφόρμα Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων «Αίσωπος» του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής αποτελεί υποστηρικτικό κόμβο για την εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς είναι διαθέσιμα διδακτικά σενάρια για ποικίλα γνωστικά αντικείμενα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Ξένες γλώσσες

Σημαντική αλλαγή στην ξενόγλωσση εκπαίδευση αποτέλεσε η εφαρμογή του Ενιαίου Προγράμματος Σπουδών Ξένων Γλωσσών (ΕΠΣ-ξγ) τον Σεπτέμβριο του 2016 (Υπουργική Απόφαση 141417/Δ2/9-9-2016), βάσει του οποίου η διδασκαλία των ξένων γλωσσών στο σύνολο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης νοείται πλέον ως ενιαίο γνωστικό αντικείμενο με κοινό πρόγραμμα σπουδών. Στο ΕΠΣ-ξγ περιγράφονται αναλυτικά οι επικοινωνιακοί στόχοι του μαθήματος μέσω δεικτών:

• Επικοινωνιακής γλωσσικής επάρκειας
• Επιμέρους επικοινωνιακών γλωσσικών ενεργειών.

Οι παραπάνω διαβαθμίζονται σύμφωνα με τα επίπεδα γλωσσομάθειας του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για τη διδασκαλία, τη μάθηση και την αξιολόγηση των γλωσσών (ΚΕΠΑ, Συμβούλιο της Ευρώπης 2001). Η επιλογή των μεθόδων διδασκαλίας για την επίτευξη των στόχων επαφίεται στην κρίση των εκπαιδευτικών με βάση τα κοινωνικά, τα πολιτισμικά, τα μαθησιακά χαρακτηριστικά των μαθητών, καθώς και τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους. Ως εκ τούτου, ο εκπαιδευτικός, πέρα από το σχεδιασμό του αναλυτικού προγράμματος υλοποίησης του μαθήματος, καλείται να εκπονήσει κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό εμπλουτίζοντας το διδακτικό εγχειρίδιο, για την ενίσχυση των κινήτρων μάθησης και την ικανοποίηση των ενδιαφερόντων και των κλίσεων των μαθητών.

Θεματική εβδομάδα

Κατά το 2016/17, καθιερώθηκε μια καινοτόμος πρωτοβουλία για τα Γυμνάσια όλης της χώρας: η Θεματική Εβδομάδα.  Η καινοτομία της Θεματικής Εβδομάδας δεν εντοπίζεται μόνο στη θεματολογία της, στη στοχοθεσία της ή στη μεθοδολογική της προσέγγιση, αλλά και:

• Στην αντίληψη ότι οι σχολικές κοινότητες θα πρέπει να έχουν το χρόνο αλλά και τη θεσμική δυνατότητα να οικειοποιούνται και να ανασχεδιάζουν το εκπαιδευτικό έργο, να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να συνεργάζονται και να υποστηρίζουν όλα τα μέλη τους.
• Στην πεποίθηση ότι το σχολείο θα πρέπει να είναι ανοικτό στους προβληματισμούς της κοινωνίας, δημοκρατικό και συμμετοχικό και να θεμελιώνεται στην εμπιστοσύνη προς το εκπαιδευτικό προσωπικό, το οποίο διαθέτει τα εχέγγυα και επιδιώκει την παιδαγωγική ελευθερία στην άσκηση του ρόλου του.
• Στο όραμα δημιουργίας ενός υγιούς και ανεκτικού πλέγματος σχέσεων σε κάθε σχολική κοινότητα. Τοποθετώντας τους μαθητές και τις μαθήτριες στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, επιχειρείται να δημιουργηθεί μαζί με τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, εκείνο το «πλέγμα» προστασίας των εφήβων, το οποίο θα τους προετοιμάσει για ένα καλύτερο μέλλον, ως σκεπτόμενα άτομα και ενεργά πολιτικά όντα.

Η Θεματική Εβδομάδα 2017/18 εισήγαγε καινοτόμες δράσεις για τις έμφυλες ταυτότητες. Η Θεματική Εβδομάδα 2018/19 σχεδιάστηκε με σκοπό οι μαθητές να εμβαθύνουν σε θέματα στάσεων ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της αξιοπρεπούς συνύπαρξης στο σχολείο και να καλλιεργήσουν ικανότητες:

• Διαλόγου
• Δημοκρατικής διαβούλευσης
• Συμμετοχής σε συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων
• Ανάληψης ευθύνης
• Διαμεσολάβησης.