Önlisans, ortaöğretim yeterliliklerine dayalı en az 4 yarı yıllık (2 yıl, 120 AKTS) programı kapsayan nitelikli insan gücü yetiştirmeyi amaçlayan bir yükseköğretimdir (2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu).Bu bölüme ilişkin çalışma alanları ile ilgili detaylı bilgiye bu linkten ulaşılabilmektedir.

Kabul Şartları

2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa göre meslek yüksekokullarına giriş (2 yıllık programlar), Bir mesleğe yönelik program uygulayan liselerin mezunlarının, Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenecek aynı alanda bir önlisans programına yerleşmelerinde, merkezi sınavlardan almış oldukları puanlara ortaöğretim başarı puanı ve bu puanın Yükseköğretim Kurulu tarafından tespit edilecek katsayı ile çarpımı sonucu bulunacak puan eklenir. (Madde 45/d). TYT’te en az 150 puan alan adaylar önlisans programlarını tercih edebileceklerdir.  

Müfredat

2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa göre üniversiteler mesleki ve akademik alanlarda her hangi bir derece ya da diplomaya götüren kendi eğitim programlarını oluşturma, eğitim ve araştırma hizmetlerini hazırlama, sunma ve değerlendirme konularında akademik özerkliğe sahiptirler. Her bir dönemde alınması gereken asgari ve azami kredi miktarları; her bir diploma programının diplomayı almayı hak eden kişiye kazandıracağı bilgi, beceri ve yetkinliklerin neler olacağı ile kayıt, devam, uygulama, tez ve teorik ders içerikleri Yükseköğretim Kurulunun bu konularda belirlediği temel ilkelere uygun olarak yükseköğretim kurumları senatoları tarafından belirlenir. (Madde 44/b) Yukarıda da belirtildiği üzere, yükseköğretim kurumları bünyesindeki eğitim-öğretim program içerikleri ilgili senatolar tarafından belirlenmektedir.

Yükseköğretim kurumlarında, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Türk dili, yabancı dil, zorunlu derslerdendir. Ayrıca, zorunlu olmamak koşuluyla beden eğitimi veya güzel sanat dallarındaki derslerden birisi okutulur. Bütün bu dersler en az iki yarı yıl olarak programlanır ve uygulanır (2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu Madde 5/i).

Öğretim yöntemlerinin seçimine ilişkin ulusal veya kurumsal düzeyde bir düzenleme bulunmamaktadır. Genel olarak öğretim elemanları okuttukları derslere uygun öğretim yöntemlerini seçme konusunda serbesttirler. Derslerin verilmesinde de farklı malzemeler/ yöntemler kullanılabilmektedir. Örneğin, bilgisayar destekli öğretim, e-öğrenme, vb. uygulamalar, yeni teknolojiler giderek yaygınlaşmaktadır. Materyaller, kitaplar ücretli olup, üniversitelerdeki bilgisayar, kütüphaneden vs. ücretsiz yararlanılabilmektedir.

Her üniversite ders veya sınıf geçmeyle ilgili kuralları genel yasal mevzuat çerçevesinde bağımsız olarak kendi senatolarınca çıkarılan yönetmelikle belirler. Aynı ortak yasal çerçeveye dayalı olarak hazırlandığı için üniversitelerdeki ders ya da sınıf geçme uygulamalarının ortak yönleri ve benzerlikleri çoktur. Bu bağlamda öğrencilerin ilerlemesi (1) hazırlık sınıfları (yabancı dil) ve (2) ara sınıflar biçiminde iki grupta ele alınabilir. Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (TYYÇ) kapsamında alan yeterlilikleri ve kredileri belirlenmiştir. Bu çerçevede, her bir dönemde alınması gereken asgari ve azami kredi sınırları, zorunlu ve seçmeli dersler, önkoşul dersler önceden her üniversitenin kendi çıkardığı eğitim-öğretim yönetmeliği ile belirlenmektedir. Öğrenciler bu yönetmelikte öngörülen sınırlar içinde hareket ederek derslerini alırlar. Bir dersle ilgili öngörülen asgari devam ve başarı notunu sağlayan öğrenci o dersten başarılı sayılır. Öğrencinin kaldığı dersler bir üst sınıfa geçmesini ya da üst sınıfın derslerinden almasını engellemez. Öğrenci başarısız olduğu dersi/dersleri açıldığı ilk yarıyılda tekrar almak zorundadır. Ancak tekrarlanan derslerin yarıyıl ders programlarında çakışması halinde, öğrenci bu derslerden birini ilgili yönetim kurulu kararıyla almayabilir. Başarı açısından zorunlu ve seçmeli dersler arasında bir fark yoktur, başarısızlık durumunda seçmeli dersler de tekrar alınmak zorundadır.

Öğrenciler, bir yıl süreli yabancı dil hazırlık sınıfı hariç, kayıt olduğu programa ilişkin derslerin verildiği dönemden başlamak üzere, her dönem için kayıt yaptırıp yaptırmadığına bakılmaksızın öğrenim süresi iki yıl olan önlisans programlarını azami dört yıl tamamlamak zorundadırlar. Hazırlık eğitim süresi azami iki yıldır. Ancak bu süreler sonunda kayıtlı olduğu öğretim kurumundan mezun olabilmek için son sınıf öğrencilerine, başarısız oldukları bütün dersler için iki ek sınav hakkı verilir. Bu sınavlar sonunda başarısız ders sayısını beş derse indirenlere bu beş ders için üç yarıyıl, ek sınavları almadan beş derse kadar başarısız olan öğrencilere dört yarıyıl (sınıf geçme esasına göre öğretim yapılan kurumlarda iki öğretim yılı); bir dersten başarısız olanlara ise öğrencilik hakkından yararlanmaksızın sınırsız, başarısız oldukları dersin sınavlarına girme hakkı tanınır. İzledikleri programdan mezun olmak için gerekli bütün derslerden geçer not aldıkları hâlde yönetmeliklerinde başarılı sayılabilmeleri için öngörülen not ortalamalarını sağlayamamaları sebebiyle ilişikleri kesilme durumuna gelen son dönem (sınıf geçme esasına göre öğretim yapılan kurumlarda son sınıf) öğrencilerine not ortalamalarını yükseltmek üzere diledikleri derslerden sınırsız sınav hakkı tanınır. Bunlardan uygulamalı, uygulaması olan ve daha önce alınmamış dersler dışındaki derslere devam şartı aranmaz. Açılacak sınavlara, üst üste veya aralıklı olarak toplam üç eğitim-öğretim yılı hiç girmeyen öğrenci, sınırsız sınav hakkından vazgeçmiş sayılır ve bu haktan yararlanamaz. Sınırsız hak kullanma durumunda olan öğrenciler sınava girdiği ders başına öğrenci katkı payını/öğrenim ücretini ödemeye devam ederler. Ancak bu öğrenciler, sınav hakkı dışındaki diğer öğrencilik haklarından yararlanamazlar. Açık öğretim öğrencileri, öğrencilik haklarından yararlanmak kaydı ile bu sürelerle kısıtlı değildir. (2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu Madde 45/c). Ayrıca, önlisans mezunları için, ilişkili lisans programlarında belirlenmiş kontenjanın yüzde onunu geçmeyecek şekilde Yükseköğretim Kurulu kararı ile her yıl dikey geçiş kontenjanı ayrılabilir (2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu Madde 45/e). Her yıl ÖSYM tarafından yapılan Dikey Geçiş Sınavına göre başarılı olan öğrenciler mezun oldukları alanlarla ilgili lisans programlarına yerleştirilirler.

Mesleki danışmanlık hizmetlerinin sağlanması yasal zorunluluk olmasına karşın, tüm yükseköğretim kurumlarına genellenebilecek bir yapılanma söz konusu değildir. Yükseköğretim Kanunu yükseköğretim kurumlarının, özel ve kamu kuruluşları ile iş birliği yaparak mezunlarına iş bulma konusunda yardımcı olmalarını öngörmektedir (2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu Madde 47). Bazı yükseköğretim kurumlarında bu hizmetleri sağlamak amacıyla Kariyer Merkezleri kurulmuştur. Bu merkezler aracılığıyla ya da çeşitli birimlerce öğrencilere yönelik mesleki tanıtım toplantıları yapılmakta, özel sektör kuruluşlarının temsilcilerinin bu etkinliklere katılımı sağlanmaktadır. Bu yolla öğrenciler ve işveren kuruluşları bir araya getirilmeye çalışılmaktadır.

Yükseköğretim kurumlarında, kuruluş özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre yapılan eğitim - öğretim ve buna dayalı olarak verilen diplomalarla ilgili esaslar her üniversitece hazırlanacak öğretim ve sınav yönetmeliğinde belirtilir. (2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu Madde 43/a). Konu ve/veya modülün spesifik özellikleri aksini gerektirmediği sürece önlisans programlarında bilgi değerlendirmesinin temel formu yazılı sınavdır. Ayrıca, sınavlar yazılı ve/veya sözlü olarak da olabilmektedir. Bu sınavların dışında, ödevler, projeler, laboratuvar/ atölye çalışmaları vb. Çalışmalar da başarı puanını etkileyebilmektedir. Bu çalışmaların başarı puanı etkisi üniversiteler tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Yükseköğretim kurumlarında, öğretim faaliyetlerinin üç dönemi aşmamak üzere yıl içinde kaç döneme ayrılarak sürdürüleceği; her bir dönemde alınması gereken asgari ve azami kredi miktarları; her bir diploma programının diplomayı almayı hak eden kişiye kazandıracağı bilgi, beceri ve yetkinliklerin neler olacağı ve bunların ölçme ve değerlendirmelerinin nasıl yapılacağı; hazırlık sınıfı veya başka yollarla yabancı dil yeterliliğinin nasıl kazandırılacağı ve yabancı dil bilgi düzeyinin nasıl ölçüleceği; kayıt, devam, uygulama, tez ve teorik ders içerikleri, ön şartlı dersler, sınav çeşitleri ve bunların ders başarı notuna katkısı; öğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamına ilişkin olarak bilgi, görüş ve tecrübelerine ihtiyaç duyulan kişileri ifade eden dış paydaşların diploma programlarına ilişkin değerlendirmelerinin alınması; diğer yurt içi ve yurt dışı yükseköğretim kurumlarından alınan derslerin kredilerinin intibakının sağlanması; ilgili programın tamamlanmasına yönelik önceden kazanılmış yeterliliklerin tanınması; farklı diploma programlarından bazı derslerin alınmasıyla yandal veya çift anadal yapılması; diploma alınabilmesi için, uygulama, teorik, uzaktan veya açıköğretim özellikleri ile eğitim-öğretim süreçlerinin sürekli iyileştirilmesine yönelik iç ve dış kalite güvencesi uygulamaları ve eğitim-öğretimin devamına ilişkin diğer hususlar, Yükseköğretim Kurulunun bu konularda belirlediği temel ilkelere uygun olarak yükseköğretim kurumları senatoları tarafından belirlenir (2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu Madde 44/b).

Meslek yüksekokulları dört yarıyıllık (2 yıl) meslek eğitimine yönelik programlar uygulayan okullardır. Bir meslek yüksekokulu eğitim programının mezuniyet için öngördüğü koşulları sağlayan öğrenciler Önlisans Diploması almaya hak kazanırlar. Ayrıca, “Lisans Öğrenimlerini Tamamlamayan veya Tamamlayamayan Önlisans Diploması Almaları veya İntibakları Hakkında Yönetmelik “hükümleri uyarınca bir lisans programının en az ilk dört yarı yılının bütün derslerinden başarılı olanlara mesleki eğitim alanı tanımlanmadan önlisans diploması verilebilir. Önlisans programlarında çift anadal yapılabilmekte olup yandal uygulaması yoktur.

Organizasyon Çeşitliliği

Yükseköğretim kurumlarında açık ve uzaktan öğretim önlisans programları yürütülmekte olup, bu programlara giriş koşulları, “Giriş koşulları” bölümünde yapılan tanıma uygun olarak düzenlenmektedir. Bu tür programların müfredatının teorik bölümü, örgün önlisans programları ile uyumlu olmakla birlikte, program ve derslerin gerekliliğine göre uygulama öğesi bulunabilmektedir.