Rehberlik; Türk Eğitim Sisteminin genel amaçları çerçevesinde, öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmelerine, eğitim sürecinden bireysel yetenek ve özelliklerine göre en üst düzeyde yararlanmalarına ve öğrencilere destek sağlamaya yönelik uzman kişilerce yapılan çalışmalardır.
Eğitimde rehberlik ve destek çalışmaları Türk Eğitim Sisteminde, yükseköğretim seviyesi dışında, tüm seviyelerde Millî Eğitim Bakanlığı tarafından sağlanır. Bu kapsamdaki çalışmalardan MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü sorumludur. Taşra teşkilatındaki rehberlik hizmetleri çalışmalarının yürütülmesi için illerde il Millî eğitim müdürlüklerine, nüfusun yoğun olduğu ilçelerde ise ilçe Millî eğitim müdürlüklerine bağlı olarak rehberlik ve araştırma merkezleri açılmaktadır.
Rehberlik ve araştırma merkezleri: Eğitim-öğretim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesine ilişkin gerekli her türlü çalışmalarla birlikte ildeki özel eğitim gerektiren bireylerin tanılanmaları ve bu bireylere yönelik rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri il ve ilçelerde rehberlik ve araştırma merkezi/merkezlerince yürütülür. Eğitim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri ise okullardaki rehberlik servisleri aracılığıyla yürütülür. Bu servislerde, bu alanda eğitim veren yükseköğretim kurumlarından mezun olmuş rehberlik alan öğretmenleri görev yapar. Rehberlik servisleri bulundukları ilçe/il rehberlik ve araştırma merkeziyle koordineli çalışır.
Rehberlik ve araştırma merkezleri bünyesinde a)Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bölümü Başkanlığı, b) Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü Başkanlığı yer almaktadır. . (10/11/2017- 30236 Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği Beşinci Bölüm Madde 17 (1))
Rehberlik Hizmetleri Bölümü genel olarak, merkezin çalışma alanında yer alan eğitim-öğretim kurumlarının özellik, kademe ve türlerine göre ayrı ayn-rı olarak rehberlik hizmetleri çerçeve programını hazırlar. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bölümü, üniversiteler ve ilgili kuruluşlarla iş birliği yaparak öğrencilerin zihinsel, psikolojik ve sosyal bakımlardan dengeli ve sağlıklı bir şekilde kapasitelerini geliştirmeleri, yapıcı ve yaratıcı olmaları, özelliklerini tanımaları ve değerlendirmeleri ile bu yönde meslekî ve eğitsel rehberlikte bulunulması için grup rehberlik etkinliklerine yönelik programlan hazırlar ve uygulanmasında okullara gerekli yardımlarda bulunur., Eğitim kurumlarının rehberlik ve psikolojik danışma servislerinden gelen öğrenciler ile bireysel olarak merkeze başvuran bireylere gerekli psikolojik yardım hizmetini verir, verilecek hizmetin niteliğine göre çeşitli psikolojik ölçme araçlarını bilimsel standartlarına göre uygular, yönlendirmeye ilişkin rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini, servisler ile ilgili kurum ve kuruluşların da görüşlerini alarak plânlar. Çevrenin gereksinimlerini belirlemek, hizmetleri geliştirmek, niteliği ve verimi artırmak için araştırmalar yapar. Öğrencilerin yönelebilecekleri üst öğrenim kurumları, iş alanları ve mesleklere ilişkin bilgileri kapsayacak, onların çeşitli alanlardaki gelişimlerini destekleyecek yayınlar hazırlar ve eğitim-öğretim kurumlarına ulaştırır., Hizmetlerde kullanılacak psikolojik ölçme araçları ile diğer araç ve tekniklerin tespiti, çoğaltımı, sağlanması, geliştirilmesi ve servislere dağıtımı için il düzeyinde yapılabilecek çalışmaları plânlar, yürütür ve sonuçlandırır.
Rehberlik çalışmalarının içeriği ve bağlamı okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim seviyelerinde öğrencinin ihtiyaçları ve durumuna göre çeşitlilik gösterebilir. Bir rehber ve gözlemci olarak görev yapan alan öğretmeni, öğrencilere ve ailelere yeterlik alanına uygun olarak psikolojik destek sunmakta, öğrencinin gelişim alanlarını destekleyici çalışmalar yapmakta ve Bakanlığın belirlediği alanlarda veri toplayarak raporlama yapmaktadır. Rehberlik öğretmenleri öğrencilerin sosyal-duygusal, akademik ve kariyer gelişimlerini desteklemek amacıyla hizmet sunarlar.
Türk Eğitim Sisteminde rehberlik hizmetleri mevcut yönetmelik üzerinde değişikliklere gidilerek 14.3.2009/27169 sayılı resmî gazetede yayınlanmıştır. Yönetmelikte rehberlik hizmetleri eğitsel rehberlik, mesleki rehberlik ve bireysel rehberlik olmak üzere 3 ana boyutta ele alınmaktadır.
Eğitsel rehberlik hizmetlerinde her tür eğitim kademesindeki her öğrenciye, kendine özgü yetenek, ilgi, meslekî değer, başarı ve motivasyonu oranında eğitim-öğretim uygulamalarıyla uyum sağlaması, özelliklerine ve gelişimine uygun programlara yönelmesi için gerekli çalışmalar yapılır. Bu çalışmalar kapsamında; öğrencilerin okul ortamlarına adaptasyonunu sağlama, çalışma becerilerini geliştirme, motivasyonlarını artırma, üst öğrenim kurumlarına yönlendirme gibi hizmetler sunulmaktadır.
Bu çalışmalar eğitim kademelerine indirgendiğinde bazı çalışmaların daha fazla ağırlık kazandığı görülmektedir.
Okul öncesi eğitimde eğitsel rehberlik genel anlamıyla öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını tespit etmek, öğrencilerin yetenek alanlarını belirleyip bunları velilerle paylaşmak üzerine yoğunlaşır. Erken yaşta tespit edilen özel yetenekli öğrenciler dahil her tür özel eğitim ihtiyacı olan öğrenciler, ilköğretim eğitimlerinden itibaren gözlem altında tutulur ve ilgili kurumlarca ek eğitimler sağlanır.
İlkokul-ortaokul kademesinde ise öğrencinin ilgi ve yeteneklerinin fakında olması, motivasyonu, başarısı ve bireysel özellikleri oranında gelişimine uygun programlara yönelmesi için gerekli çalışmalar yapılır. Bu kademede bir üst öğrenim kurumuna yönlendirme çalışmaları ağırlık kazanmaya başlar.
Ortaöğretim kademesinde eğitsel rehberlik çalışmalarından daha çok mesleki rehberlik çalışmaları yapılarak öğrenciyi bir üst öğrenim kurumuna hazırlayıcı, özelliklerine ve gelişimine uygun programlara hazırlama ve çalışma becerilerini geliştirme çalışmaları yapılmaktadır.
Kişisel/Sosyal Rehberlik
Türk Eğitim Sisteminde kişisel/sosyal rehberlik hizmetleri, öğrencilerin bireysel ve sosyal gelişimlerini desteklemek, duygusal bireyin bilişsel, sosyal, duygusal, ahlaki ve davranışsal gelişimini desteklemek amacıyla kendini tanıması; karar verme ve problem çözme gibi sosyal beceriler ile yaşam becerilerini geliştirmesi ve sorumluluk sahibi bir birey olarak hayatına devam edebilmesi için bireye ve ailesine sunulan hizmettir.
Bireysel rehberlik hizmetleri yanı sıra okul/kurumlarda aileye yönelik rehberlik hizmet çalışmaları bu kapsamda değerlendirilebilir. Aile rehberliği çalışmalarında çocuklarda beklenen davranışların pekiştirilmesi adına okul ve aile iş birliği sağlanması önem arz etmektedir. Bu amaçtan hareketle, okullar velilerle eğitim yılının başında görüşmeler yaparak karşılıklı sorumlulukların altını çizer ve çocuğun gelişiminde, ruhsal sağlığında etkin adımlar atılmaya gayret edilir.
Eğitsel ve mesleki rehberlik ile öğrencilerin bireysel ve sosyal gelişimlerine yönelik olarak grupla rehberlik etkinlikleri de psikolojik danışma hizmetleri kapsamında düzenlenir. Bu etkinlikler; öğrencilerin gelişimsel gereksinimlerini de karşılayacak şekilde bilimsel standartlara uygun olarak programlanır, uygulanır, değerlendirilir ve geliştirilir. Grup rehberlik etkinliklerinden, bilgi verme gibi, uygulanması özel uzmanlık gerektirmeyenler, rehberlik saatlerinde sınıf rehber öğretmenlerince uygulanabilir. Söz konusu etkinliklerden uygulanması, alanında teknik beceri ve uzmanlık gerektirenler ise rehberlik öğretmenleri tarafından uygulanır.
Mesleki Rehberlik
Kariyer rehberliği hizmetleri ülkemizde mesleki rehberlik hizmetleri olarak yürütülmektedir. Mesleki rehberlik; Bireyin kendini ve meslekleri tanıması; yetenek, ilgi, ihtiyaç, değer ve kişilik özellikleri doğrultusunda mesleğe yönelik seçimler yapması; mesleğe hazırlanması, başlaması, mesleğini sürdürmesi ve hayat boyu öğrenme sürecinde kendini geliştirmesi için birey ve ailesine sunulan hizmettir. (Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği Madde
Bu hizmetler okul öncesinden başlayarak sistematik olarak yürütülmekte ve ailelerin de sürece katılımına önem verilmektedir. Bu eğitim kademesinde kariyer danışmanlığına yönelik hizmetler, çocuğun akademik eğilimlerine göre öğrencinin ileriki eğitiminde önüne çıkabilecek engeller veya fırsatların ifade edildiği veli öğrenci görüşmeleri olarak çeşitlenir.
İlkokul, ortaokul ve ortaöğretim kademelerinde her öğrenciye; meslekî tercih yapması, kendine uygun mesleğe yönelmesi, iş yaşamına ve mesleğe hazırlanması için gerekli rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri verilir. Öğrencinin özellikleri, iş dünyası, meslekler ve bunları edinme yollarına ilişkin güncel bilgiler sistemli olarak aktarılır. Bu kapsamda meslek kuruluşları, meslek elemanları aracılığıyla okullarda meslek alanlarıyla ilgili seminerler verilir. Mesleki ilgi envanterleri ve gözlemler öğrencilerin mesleki yönelimleri ölçülür. Ortaokul ve ortaöğretim son sınıflarında bir üst öğrenim kurumlarına geziler düzenlenir.
Ortaöğretimde ise hizmetler genelde; üst öğrenime, meslek alanlarına ve mesleğe yönelmede, etkili öğrenme ve çalışma becerileri geliştirmede, meslekler ve gerektirdiği özellikler ile meslek ve çalışma yaşamı konusunda bilinçlendirmede, bireysel özelliklerini değerlendirip farkındalık düzeyini geliştirmede, bireysel ve sosyal gelişimin sürdürülüp yetişkin yaşamına hazırlanmada yoğunlaşır. Orta öğretimdeki hizmetlerde okul türlerine göre gerekli uyarlamalar yapılır.