Önceki öğrenmelerin tanınması; bireylerin örgün, hayat boyu öğrenme ve/veya serbest öğrenme yoluyla edinmiş olduğu öğrenme kazanımlarını ifade etmektedir. Okulların yanı sıra, iş ve günlük hayatta örgün eğitim haricinde edinilen bilgi ve beceriler de bu öğrenme kazanımları arasında yer alabilmektedir. Bu sistem, nerede ve ne şekilde kazanılmış olursa olsun, bireyin bilgi, beceri ve deneyimlerinin resmî olarak tanınmasını ve belgelendirilmesini sağlamaktadır.

ÖÖT bireylere ve işverenlere çok sayıda fayda sunmaktadır. Bireyler açısından mesleki gelişimi ve işgücü piyasasındaki hareketliliği artırması, eğitim tekrarını ve zaman israfını önlemesi, erken mezuniyet sağlaması, öğrenmenin maliyetini azaltması, öğrenmeyi teşvik etmesi, kişinin motivasyon ve öz güveninin artmasını sağlaması bu sistemin öne çıkan faydalarındandır. İşverenler açısından ise, işyerindeki beceri ve/veya yeterlilik eksikliklerinin giderilmesine, çalışanların eğitim amacıyla işyeri dışında geçireceği sürenin azaltılmasına ve böylece kaynakların daha verimli kullanılmasına katkı sağlamaktadır. 

Tablo ÖÖT faydalanıcıları – ÖÖT’nin etkileri

ÖÖT Mevcut Durum Millî Eğitim Bakanlığı (MEB)

3308 sayılı Kanun – Denklik Başlığı- Madde 35 – (Değişiklik: 2/12/2016 - 6764/46 md.) Kapsamı, şartları ve süresi Bakanlıkça belirlenen telafi eğitimi veya tamamlayıcı eğitime katılan ve bu eğitim sonunda yapılan sınavlarda başarılı olan kalfa, usta ve ortaöğretim kurumu mezunlarına, bitirdikleri meslek alanının diploması verilir. Önceki öğrenmelere ilişkin mesleki yeterlikler, meslek standartları ve seviyeleri esas alınarak sınavla belirlenir. Önceki öğrenmelerin tanınması ve denklikle ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle düzenlenir. 2/12/2016 tarihinden 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanun’unda yapılan değişiklik ile yasal gerekçe oluşturuldu. 

Bu kapsamda MTEGM bünyesinde ÖÖT ile ilgili Önceki Öğrenmelerin Tanınması ve Ölçme Değerlendirme ile İlgili Usul ve Esaslara İlişkin Yönerge yürürlüğe girmiştir. Yönerge kapsamında Meslekî Eğitim Merkezlerinde Beceri Sınavları başlamıştır. İlgili yönerge kapsamında yapılan teorik sınavların e-sınav pilot uygulaması 2019 yılında başlamıştır. İlgili yönerge kapsamında yapılan teorik sınavların e-sınav pilot uygulaması 2019 yılında başlamıştır. Mesleki eğitim merkezlerinde yapılan kalfalık ve ustalık beceri sınavları için her ilde ihtiyaca uygun sınav alanlarının belirlenmesi ve sınav merkezlerinin kurulması planlanmaktadır. 

Ayrıca 2018 yılında yayımlanan Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliğinin; 

Okuma yazma yeterliklerinin ölçme ve değerlendirilmesi başlıklı 73. Maddesi aşağıdaki şekildedir:

(1)- Yetişkin Okuma Yazma I. Kademe Seviye Tespit Sınavı ile Okur Yazarlık Belgesi ve Yetişkin Okuma Yazma II. Kademe Seviye Tespit Sınavı ile Yetişkinler II. Kademe Eğitimi Başarı Belgesi alacak kişilerin yeterliliklerinin doğrudan ölçülerek belgelendirilmesinde sınavlarla ilgili genel hükümler uygulanmaz. 

(2) Kişilerin başvurusu ile kurum müdürünün başkanlığında biri sınıf öğretmeni olmak üzere üç kişiden oluşan komisyonca Yetişkinler Okuma Yazma Öğretimi ve Temel Eğitim Programına (I ve II. Kademe) uygun olarak bilgi ve becerilerini ölçmek amacıyla yazılı/sözlü/uygulamalı sınav yapılır. Sınava alınacak özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin yetersizlik türüne göre uzman bir komisyon üyesi belirlenir. Bireylerin yetersizlik türlerine göre sınavlarda gerekli tedbirler alınır. Sınavda başarılı sayılabilmek için her dersten en az geçer puan alınması gerekmektedir.

(3) Yetişkinler I. Kademe Okuma Yazma Eğitimi Kursunda veya Yetişkin Okuma Yazma I. Kademe Seviye Tespit Sınavında başarılı olanlara “Okur Yazarlık Belgesi” verilir. 

(4) Yetişkinler II. Kademe Okuma Yazma Eğitimi Kursunda veya Yetişkin Okuma Yazma II. Kademe Seviye Tespit Sınavında başarılı olanlara “Yetişkinler II. Kademe Eğitimi Başarı Belgesi” verilir. 

(5) Okuma yazma yeterliliklerinin doğrudan ölçülmesinde aday sayısı ve zaman kısıtlaması şartları aranmaz. Sınav komisyonlarında görevli yöneticiler dışındaki öğretmenlere ilgili mevzuatta belirtilen sınav ücreti ödenir. 

Bu hükümler kapsamında okuma-yazma yeterliliklerinin ölçülmesi ile ilgili iş ve işlemler Genel Müdürlüğümüze bağlı kurumlarımız tarafından gerçekleştirilmektedir.

Aynı yönetmeliğin Önceki öğrenmelerin tanınması başlıklı 74. Maddesinde ise:

(1) Hayat boyu öğrenme kapsamında, bireyin örgün, hayat boyu öğrenme ve/veya serbest öğrenmeler yoluyla edindiği bilgi, beceri ve yetkinlikler, önceki öğrenmelerin tanınmasına yönelik geliştirilen standartlarda ölçme ve değerlendirme yapılarak belgelendirilir. 

(2) Önceki öğrenmenin tanınması kapsamına alınacak meslekler Bakanlıkça belirlenir.

hükümlerine yer verilmiştir. 

Bu kapsamda halk eğitimi merkezleri tarafından açılan yaygın eğitim kurslarını başarı ile tamamlayan kursiyerler 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununun 35. maddesi ile MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği 63/a maddesi hükümlerine göre hazırlanan 02/10/2017 tarihli ve 1557502 resmî sayılı Önceki Öğrenmelerin Tanınması Denklik ve Ölçme Değerlendirme ile ilgili Usul ve Esaslara İlişkin  Yönergesi kapsamında Meslekî Eğitim Merkezlerinde gerçekleştirilecek kalfalık veya ustalık beceri sınavlarına katılabilmektedir.

Önceki Öğrenmelerin Tanınması Sistemi 

• 11/04/2018 tarihli ve 30388 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliğinde önceki öğrenmeler “bireylerin örgün, hayat boyu öğrenme ve/veya serbest öğrenme yoluyla edinmiş olduğu öğrenme kazanımları” olarak tanımlanmıştır. Yönetmeliğin önceki öğrenmelerin tanınması sistemi başlıklı 74. maddesinin birinci fıkrasında ise “hayat boyu öğrenme kapsamında, bireyin örgün, hayat boyu öğrenme ve/veya serbest öğrenmeler yoluyla edindiği bilgi, beceri ve yetkinlikler, önceki öğrenmelerin tanınmasına yönelik geliştirilen standartlarda ölçme ve değerlendirme yapılarak belgelendirilir.” hükmüne yer verilmiştir. Bu kapsamda hayat boyu öğrenme kurumları tarafından açılan okuma yazma kursları ile mesleki kursları başarı ile tamamlayanlar ÖÖT kapsamında değerlendirmeye alınmaktadır. 
• Okuma yazma yeterliklerinin değerlendirilmesi ile ilgili Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliğinin Okuma Yazma Yeterliklerinin Ölçme ve Değerlendirilmesi başlıklı 73. Maddesinin üçüncü fıkrasında “Yetişkinler I. Kademe Okuma Yazma Eğitimi Kursunda veya Yetişkin Okuma Yazma I. Kademe Seviye Tespit Sınavında başarılı olanlara Okur Yazarlık Belgesi verilir.”  dördüncü fıkrasında ise “Yetişkinler II. Kademe Okuma Yazma Eğitimi Kursunda veya Yetişkin Okuma Yazma II. Kademe Seviye Tespit Sınavında başarılı olanlara Yetişkinler II. Kademe Eğitimi Başarı Belgesi verilir.” hükümlerine yer verilerek okuma-yazma becerilerinin ÖÖT kapsamında değerlendirilmesi ile ilgili iş ve işlemler açıklanmıştır. 
• Mesleki kurslarla ile ilgili olarak ise hayat boyu öğrenme kurumları tarafından açılan kursları başarı ile tamamlayan kursiyerler, 9/12/2016 tarihinde yayımlanan 6764 sayılı Kanun kapsamında gerçekleştirilen düzenlemeler ile 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununun 35. maddesi ile MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği 63/a maddesi hükümlerine göre MTEGM tarafından hazırlanan 02/10/2017 tarihli ve 1557502 resmî sayılıÖnceki Öğrenmelerin Tanınması Denklik ve Ölçme Değerlendirme ile ilgili Usul ve Esaslara İlişkin  Yönergesi kapsamında Meslekî Eğitim Merkezlerinde gerçekleştirilecek kalfalık veya ustalık beceri sınavlarına katılabilmelerine imkân sağlanmıştır. 
• Ayrıca hayat boyu öğrenme kurumları tarafından açılabilen kursları başarı ile tamamlayanlara verilen Kurs Bitirme Belgelerinin yasal dayanakları, tanımları, kazanımları, süreleri, AYÇ (Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi)- TYÇ (Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi) seviyeleri ve ISCO 08 kapsamında hangi meslek alanına denk geldiği ile ilgili bilgiler Meslekî Yeterlilik Kurumu tarafından hazırlanan TYÇ Veri Tabanına dâhil edilerek yayımlanmaya başlamıştır. 

Türkiye’de yaygın serbest öğrenmelerin doğrulanması daha ziyade mesleki alandaki kazanımlar için söz konusu olmaktadır. Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), bu bakımdan oldukça işlevsel bir rol oynamaktadır. Türkiye’deki doğrulama sistemi 2012 tarihli Tavsiye Kararından farklı olan karakteristik özelliklere sahiptir.

MYK, Avrupa Yeterlilikler Çerçevesinin gereklilikleri ile uyumlu olacak şekilde ulusal seviyede kalite güvencesi bulunan ulusal mesleki yeterlilik sistemini (UMYS) kurmak ve işletmek üzere 2006 yılında kurulmuştur.

MYK, eğitim ve istihdam arasında uyum sağlayarak nitelikli işgücünün geliştirilmesi vizyonuyla kanun kapsamında mesleki yeterliliklerden sorumludur. Hekimlik, diş hekimliği, hemşirelik, ebelik, eczacılık, veterinerlik, mühendislik ve mimarlık gibi en az lisans eğitimi gerektiren ve mesleğe giriş koşulları kanunla belirlenen meslekler MYK yetki sınırlarının dışında kalmaktadır.

UMYS, profesyonel ve mesleki alanlarda ulusal meslek standartlarının hazırlanması, ulusal yeterliliklerin geliştirilmesi, yetkilendirme, denetim, ölçme ve değerlendirmeye yönelik kuralları ve etkinlikleri belirler. MYK etkinliklerini Avrupa seviyesinde kabul gören norm ve ilkelerle uyumlu olarak yürütür ve bu doğrultuda hazırlanan planları uygular.

UMYS’deki etkinliklerin neredeyse tamamı paydaşlar tarafından ya da paydaşların aktif katılımıyla ve devlet, işçi ve işveren işbirliğinde gerçekleştirilmektedir.

UMYS’nin temel işlevleri;

i) Mesleki eğitim ve öğretimin UMS’lere uygun yapılabilmesi için MEB ve YÖK ile gerekli işbirliklerini yapmak ve bu sayede eğitim ile istihdam arasındaki ilişkiyi güçlendirerek mesleki eğitim ve öğretimin kalite güvencesine katkı sağlamak,

ii) Bireylerin mesleki yeterliliklerini ulusal veya uluslararası meslek standartlarına dayalı olarak belirlemek ve kalite güvencesi sağlanmış süreçler sonunda bireyleri belgelendirmek,

iii) Yaygın ve serbest öğrenme ile elde edilmiş önceki öğrenmelerin tanınmasına imkân sağlayarak hayat boyu öğrenmeyi teşvik etmektir.

Yukarıda sıralanan amaçların gerçekleştirilmesi adına UMYS kapsamında bir dizi faaliyet yürütülmektedir. Bu faaliyetler;

i) Sektör ile işbirliği içerisinde mesleklerin belirlenmesi ve bu mesleklere yönelik UMS’lerin hazırlanması,

ii) UMS’ler temel alınarak öğrenme kazanımlarına dayalı bir yaklaşımla UY’lerin geliştirilmesi

iii) UY’lerde tanımlanan unsurlar ışığında dış değerlendirme mekanizmasına sahip bir yetkilendirme süreci ile ölçme, değerlendirme ve belgelendirme faaliyetlerini yürütecek kuruluşların yetkilendirilmesidir.

UMYS kapsamındaki faaliyetler, Avrupa Birliği bünyesinde geliştirilen çeşitli kalite güvence mekanizmalarına uyumlu şekilde sürdürülmekte veya bu doğrultuda planlamalar yapılmaktadır. Yeterliliklerin kalite güvencesinin sağlanmasında AYÇ ile Avrupa Mesleki Eğitim ve Öğretimde Kalite Güvencesi Referans Çerçevesi (EQAVET) temel alınmaktadır.

UY’lerin kredilendirilmesi ve UY’lerde kredi transferinin sağlanması adına Avrupa Mesleki Eğitim ve Öğretimde Kredi Transfer Sistemi (ECVET) ile uyumlu bir yapının tasarlanması planlanmaktadır.

Ulusal Meslek Standartları

UMYS’de ilk basamağı iş piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda UMS’lerin hazırlanması oluşturmaktadır. UMS’ler, bir mesleğin başarı ile icra edilebilmesi için gerekli bilgi, beceri, tavır ve tutumları tanımlayan teknik dokümanlardır.

UMS’ler, işin/mesleğin hiyerarşik ve sistematik bir biçimde iş birimlerine (görev, işlem, işlem basamağı vb.) ayrılmasını sağlayan iş analizi metodu ile hazırlanmaktadır. Standartların geliştirilmesi sürecinde sosyal tarafların etkili olarak katılımının sağlanması, görüş ve katkısının alınması esas olup, söz konusu standartlar MYK tarafından görevlendirilen sektörünü temsil yeteneğine sahip kurum/kuruluşlar veya MYK tarafından oluşturulan çalışma grupları tarafından hazırlanmaktadır. 

UMS’ler, hem mesleki ve teknik eğitim programlarına hem de UY’lere girdi sağlamaktadır. Yayımlanan UMS’lere bağlı olarak mesleki ve teknik eğitim programları güncellenmekte ve gerekli durumlarda meslek standartları dikkate alınarak yeni eğitim programları hazırlanmakta veya geliştirilmektedir. Sektörün taleplerine bağlı olarak, UMS’ler her beş yılda bir iş dünyası ve eğitim dünyasının ihtiyaçları doğrultusunda gözden geçirilmektedir.

Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren UMS’lere MYK internet sitesi aracılığıyla ulaşılabilmektedir.  2019 Mayıs itibarıyla 932 UMS’nin hazırlanmasına yönelik 157 işbirliği protokolü yapılmış olup 822 UMS, Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

Ulusal Yeterlilikler (NQs)

UMYS’nin ikinci basamağını UY’lerin hazırlanması oluşturmaktadır. UY’ler ulusal ya da uluslararası meslek standartlarına dayalı dokümanlardır. Öğrenme kazanımları ile tanımlanmakta, öğrenme ve ölçme amaçlı kullanılmakta ve MYK tarafından onaylanarak yürürlüğe girmektedir. UY’ler de UMS’ler gibi MYK tarafından görevlendirilen kurum/kuruluşlarca hazırlanmaktadır. Bunlar eğitim ve öğretim kuruluşları, YBK’lar, UMS hazırlayan kuruluşlar ya da meslek örgütleri olabilir.

UY’ler, birimlerden oluşmaktadır. Yeterlilik birimlerinde öğrenme kazanımları ile söz konusu kazanımların sergilenmesi için gerekli olan standartları ifade eden başarım ölçütleri yer almaktadır. Ayrıca, UY’ler başarım ölçütlerinin nasıl ölçüleceğini tanımlayan kontrol listeleri (ölçme ve değerlendirme materyali) içermektedir. UY ayrıca kullanılacak ölçme araçlarını (teorik sınavlar, uygulamalı sınavlar, gözlem, portfolyo vb), performans kriterinin nasıl ölçüleceğini belirleyen ölçme materyallerini (kontrol listesi), değerlendiricinin yetkinliklerini, ölçme yöntemlerini ve yeterliliğin geçerlilik tarihini içermektedir.

Ölçme, Değerlendirme ve Belgelendirme

UMYS’nin üçüncü bileşeni ölçme, değerlendirme ve belgelendirmedir. Bunlara ilişkin etkinlikler MYK tarafından yetkilendirilen belgelendirme kuruluşları tarafından gerçekleştirilir.

UY’lere dayalı ölçme, değerlendirme ve belgelendirme faaliyetleri MYK tarafından yetkilendirilen belgelendirme kuruluşlarınca yürütülmektedir. Bu kuruluşlar öncelikle, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) ya da Avrupa Akreditasyon Birliği bünyesinde çok taraflı tanıma anlaşması imzalamış akreditasyon kurumlarınca ilgili yeterliliklerde TS EN ISO/IEC 17024 Standardı şartlarına uygun oluşturulmuş sistem dâhilinde akredite olma şartını sağlamalıdır.

Akreditasyon şartını sağlayan kuruluşlar MYK’ya yetkilendirme başvurusunda bulunmaktadır. MYK tarafından kuruluşun kalite yönetim sistemi ve UY’lerin ölçme, değerlendirme ve belgelendirme faaliyetlerini destekleyen politika ve prosedürleri inceleme, denetim ve değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Uygun bulunan kuruluşlar UY’lere dayalı sınav ve belgelendirme yapmak için yetkilendirilmekte ve Yetkilendirilmiş Belgelendirme Kuruluşu (YBK) olarak adlandırılmaktadır. YBK’lar eğitim sunumu konusunda değil, yalnızca sınav ve belgelendirme yapmak üzere yetkilendirilmektedir. Türkiye’de eğitim sunumu yetkilendirmesi MEB’in onayına bağlıdır. YBK’lar, eğitim seviyesi ve iş tecrübesi şartı aramadan, bireylere herhangi bir yolla edindikleri öğrenme kazanımlarının tanınması imkanı sağlamaktadır.

2019 Mayıs itibarıyla toplam 229 UY’de ölçme, değerlendirme ve belgelendirme faaliyetleri yürütülmektedir.

YBK’lar, UY’lerde belirlenen gereklilikler ışığında ölçme ve değerlendirme süreçlerini gerçekleştirmektedir. MYK tarafından belirlenen ilkelere göre; tüm YBK’lar yaptıkları sınavların anlık video kayıtlarını almak zorundadır. İstenen asgari yetkinliklere sahip değerlendiriciler adayları sınava tabi tutarken, bireylerin belgelendirilmesi kararı “karar vericiler” tarafından verilmektedir. Karar vericiler aday tarafından üretilen kanıtları ve değerlendiricinin değerlendirme sonuçlarını değerlendirerek belgelendirme kararını vermektedir. Diğer bir deyişle, karar vericiler, değerlendirici tarafından uygulanan ölçme etkinliklerini geçerli kılmaktadır.

Sınavlara başvuran, katılan ya da belgelendirilen kişiler YBK tarafından verilen karara itiraz edebilir. Dahası, bir kişi ya da kuruluş bir YBK hakkında ya da YBK’nın etkinlikleri hakkında şikayette bulunabilir. Bu nedenle, YBK'ların itiraz ve şikayetlerin kabulü, değerlendirilmesi ve sonuçlandırılması için hazırlanan prosedürlere sahip olmaları gerekmektedir.

YBK’ların başarılı olan adayları belgelendirme kararı sonrasında, MYK, MYK Meslekî Yeterlilik Belgelerini hazırlar ve basım işlemlerini gerçekleştirir. 2019 Mayıs itibarıyla, 287 UY’de 608.000 MYK Meslekî Yeterlilik Belgesi düzenlenmiştir. İşverenler, eğitim sağlayıcılar ya da diğerleri, kişilerin iddia ettikleri yeterliliklere gerçekten sahip olup olmadığını MYK internet portalı üzerinden doğrulayabilir.

Ayrıca MYK Mesleki Yeterlilik Belgeleri için Europass Sertifika Ekleri hazırlanmakta ve MYK internet sitesinde yayınlanmaktadır.