Eğitimde rehberlik ve destek çalışmaları Türk Eğitim Sisteminde, yükseköğretim seviyesi dışında, tüm seviyelerde Millî Eğitim Bakanlığı tarafından sağlanır. Yükseköğretim seviyesinde ise Yüksek Öğretim Kurumu öğrencilerin rehberlik, destek ve kariyer planlama süreçlerine yardım eden birimler önerebilmektedir.
Özel Eğitim: Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri, bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitimdir.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için mecburi eğitim okul öncesi dönemden başlayarak ortaöğretimi de kapsayacak şekilde düzenlenmiş olup özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin genel ve mesleki eğitim görme haklarından yararlanabilmelerini sağlamaya yönelik usul ve esaslar Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile düzenlemiştir. Ayrıca kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler ile ilgili yürütülecek eğitim hizmetlerinde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hükümleri ile birlikte özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin kayıtlı bulundukları okul/kurumda uygulanan mevzuat hükümleri birlikte uygulanmaktadır.
Rehberlik ve araştırma merkezlerinde kurulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından (07/07/2018 – 30471 Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği İkinci Kısım Birinci Bölüm Madde 7(1) yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucuna göre Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından bireyin ihtiyaçlarına uygun eğitim ortamına yerleştirme kararı verilen özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için her tür ve kademede kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları yoluyla eğitim hizmeti verilebildiği gibi Bakanlıkça bu bireyler için özel eğitim okul ve kurumları da açılmaktadır. Bu kapsamda görme, işitme, bedensel yetersizlik, zihinsel yetersizliği olan bireyler ile otizmi olan bireyler ve özel yetenekli olan bireylere kurumsal düzeyde eğitim hizmeti verilmektedir. Ayrıca zorunlu eğitim çağında olan ve sağlık problemleri nedeniyle doğrudan eğitim kurumlarından yararlanamayacak durumdaki özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için de evde ya da hastanede eğitim hizmetleri sunulmaktadır.
5580 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu Kapsamında engellilerin eğitsel değerlendirme ve tanılamalarına göre Bakanlığımıza bağlı özel eğitim okullarında ve özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde destek eğitim hizmetleri verilmektedir. Bu kapsamda engellilere özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde verilecek destek eğitim hizmetinin giderleri Millî Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır. Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin en az sınırlandırılmış ortamda eğitim almaları esası gözetilerek eğitimlerine öncelikle normal gelişim gösteren akranlarının devam ettiği sınıflarda, özel eğitim sınıflarında, gündüzlü ve/veya yatılı özel eğitim okullarında/kurumlarında devam etmeleri yönünde tedbirler alınmaktadır.
Özel eğitim okul/kurumlarındaki eğitim ve öğretim hizmetleri ile bu kurumların yönetimi ve kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim hizmetlerinin niteliğini geliştirmeye yönelik politikalar belirlenir. Bu doğrultuda özel eğitim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programları, ders kitapları, eğitim araç-gereçleri hazırlama çalışmaları Millî Eğitim Bakanlığı tarafından ilgili bakanlıklarla iş birliği içinde gerçekleştirilir.
Rehberlik; Türk Eğitim Sisteminin genel amaçları çerçevesinde, öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmelerine, eğitim sürecinden bireysel yetenek ve özelliklerine göre en üst düzeyde yararlanmalarına ve öğrencilere destek sağlamaya yönelik uzman kişilerce yapılan çalışmalardır.
Hizmet alanına göre rehberlik hizmetleri; eğitsel rehberlik, mesleki rehberlik ve kişisel/sosyal rehberlik olmak üzere 3 ana boyutta ele alınmaktadır.
Eğitsel rehberlik: Bireyin yetenek, ilgi, ihtiyaç, değer, kişilik özellikleri, imkân ve koşullarıyla uyumlu eğitsel kararlar alması; eğitime ilişkin olumlu tutum geliştirmesi ve hayat boyu öğrenme sürecinde bireyin gelişimine destek olunması amacıyla bireye ve ailesine sunulan hizmettir.
Mesleki rehberlik: Bireyin kendini ve meslekleri tanıması; yetenek, ilgi, ihtiyaç, değer ve kişilik özellikleri doğrultusunda mesleğe yönelik seçimler yapması; mesleğe hazırlanması, başlaması, mesleğini sürdürmesi ve hayat boyu öğrenme sürecinde kendini geliştirmesi için birey ve ailesine sunulan hizmettir.
Kişisel/Sosyal rehberlik: Bireyin bilişsel, sosyal, duygusal, ahlaki ve davranışsal gelişimini desteklemek amacıyla kendini tanıması; karar verme ve problem çözme gibi sosyal beceriler ile yaşam becerilerini geliştirmesi ve sorumluluk sahibi bir birey olarak hayatına devam edebilmesi için bireye ve ailesine sunulan hizmettir.
Rehberlik hizmetleri hizmetten yararlanan birey sayısına göre bireysel ve grup olmak üzere ikiye ayrılır.
Bireysel rehberlik; bireyin eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal gelişimine yönelik birebir sunulan rehberlik hizmetlerini kapsar. Grup rehberliği; bireylerin eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal gelişimlerine yönelik grupla gerçekleştirilen rehberlik hizmetlerini kapsar.
Rehberlik hizmetleri öğretim kademelerine göre beşe ayrılır:
Okul öncesi dönemde rehberlik hizmetleri; çocuğun sosyalleşmesine, ilkokula hazır olması için uyum çalışmalarına, kendini ifade etmeye yönelik sosyal beceriler kazanmasına, olumlu benlik algısı ile mesleklere ilişkin olumlu tutumlar geliştirmesine ve aile rehberliğine yönelik olarak eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal rehberlik hizmetleri kapsamında yürütülür.
İlkokul kademesinde rehberlik hizmetleri; öğrencinin okula uyum sağlamasına, eğitim ortamlarına ve öğrenmeye yönelik olumlu tutum geliştirmesine; öğrenmeyi öğrenme ve öğrendiklerini aktarmaya yönelik bilişsel becerileri kazanmasına; etkili öğrenmeye yönelik stratejiler geliştirme, duyguları tanıma, kendini ifade etme gibi sosyal ile zorlu yaşam olaylarıyla baş etme becerileri kazanmasına; kişilik gelişimini ve mesleki gelişimlerini desteklemeye yönelik olarak eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal rehberlik hizmetleri kapsamında yürütülür.
Ortaokul kademesinde rehberlik hizmetleri; öğrencinin ilgi, yetenek ve kişilik özellikleri doğrultusunda seçmeli derslere, eğitsel ve sosyal kulüplere yönelmesine ve hobi edinmesine; güçlü ve zayıf yönlerini tanımasına ve geliştirilmesi gereken yönlerini fark etmesine; gelişim dönemi özelliklerini tanımasına ve uyum sağlamasına yönelik olarak eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal rehberlik hizmetleri kapsamında yürütülür.
Ortaöğretim kademesinde rehberlik hizmetleri; öğrencinin bireysel özelliklerini değerlendirip sağlıklı bir kimlik oluşturarak yetişkinlik yaşamına hazırlanmasına; değerlerini fark etmesine ve kendi değerleri ile toplumsal değerler arasında bağ kurabilmesine; yükseköğretim kurumlarına devam etmeye istekli olmasına ve kendisine uygun bir alana yönelmesine, iş yaşamına hazırlanmasına ve meslek edinmesine yönelik olarak eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal rehberlik hizmetleri kapsamında yürütülür.
Yaygın eğitimde rehberlik hizmetleri; bireyin gelişim dönemi özellikleri, ihtiyaçları, beklentileri, çevre koşulları, sosyoekonomik ve kültürel özellikleri dikkate alınarak hayat boyu öğrenmeyi destekleyen, meslek öncesi eğitim, iş yaşamına hazırlık, yeni bir meslek edinme, aktarılabilir becerilerin iş ve meslek yaşamındaki önemine yönelik olarak eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal rehberlik hizmetleri kapsamında yürütülür.[10.11.2017 tarih ve 30236 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği]
Yükseköğretim kurumlarında, lisans düzeyinde yürütülen Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık programının amacı alanın kuramsal bilgilerine sahip; alana özgü geniş yelpazedeki hizmetleri sunabilecek bilgi, beceri ve tutumlara sahip; insan iyi oluşuna duyarlı, insan yaşamını gelişimsel bir süreç olarak kavramsallaştırabilen; bireysel ve toplumsal farklılıklara saygı, merak ve anlayışı olan; mesleki gelişim ile bireysel gelişimi bütünleştirebilen; toplumun çeşitli kesimleriyle çalışabilecek esnekliğe sahip meslek elemanları yetiştirmektir. Program mezunlarının çoğu Millî Eğitim Bakanlığına bağlı rehberlik ve araştırma merkezleri ile ilk ve ortaöğretim kurumlarında rehberlik öğretmeni olarak çalışmaktadır. Ayrıca özel psikolojik danışma merkezleri, Türk silahlı kuvvetler psikolojik danışma ve rehberlik merkezleri, aile ve çocuk mahkemeleri, üniversite psikolojik danışma merkezleri, sağlık ve endüstri kurumlarında çalışmaktadır. Özetle, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Lisans programından mezun olanlar, Rehberlik öğretmeni (Psikolojik Danışman) unvanıyla veya istihdam eden kurumun vereceği kadro unvanıyla (Örneğin; Psikolojik Danışman, Pedagog, İnsan Kaynakları Uzmanı, Eğitim Uzmanı vb.) eğitim, adalet, sağlık ve endüstri gibi sektörlerde çalışabilmektedirler.
Yükseköğretim seviyesinde ise, rehberlik ve destek hizmetleri iki temel kanaldan sunulmaktadır. Bunlardan birincisi, her öğrenciye atanan bir akademik danışmandır. Bu akademik danışman öğrencinin kayıtlı olduğu programda görev yapmakta ve öğrenciyi mezuniyetine dek akademik ve kariyer anlamında desteklemektedir. İkinci destek mekanizması ise üniversitelerin bünyelerinde görevlendirdiği psikologlardır. Üniversitelerin farklı sağlık birimlerinde görevlendirilen bu psikologlara öğrenciler ihtiyaç duydukları dönemlerde ulaşabilmektedirler.
Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde, eğitsel amaçla bireyin tüm gelişim alanındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları belirlenerek en az sınırlandırılmış eğitim ortamına ve özel eğitim hizmetine karar verilir. Bireyin eğitsel değerlendirme ve tanılaması rehberlik ve araştırma merkezinde oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından nesnel, standart testler ve bireyin özelliklerine uygun ölçme araçlarıyla yapılır. Tanılamada; bireyin özürlü/engelli sağlık kurulu raporu ile zihinsel, fiziksel, ruhsal, sosyal gelişim özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri, eğitim performansı, ihtiyacı, eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi ve bireysel gelişim raporu dikkate alınır. Eğitsel değerlendirme ve tanılama; eğitimin her tür ve kademesindeki geçişler ile bireylerin eğitim performansı ve eğitim ihtiyaçları dikkate alınarak veli ya da okulun/kurumun isteği üzerine gerektiğinde tekrarlanır.
36 ayını tamamlayan özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur. Kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibarıyla 66, 67 ve 68 aylık olanların velisinin yazılı talebiyle; eylül ayı sonu itibarıyla 68 ayını tamamlamış,79 aydan gün almamış olan ve ilkokula başlamaya hazır olmadıklarını Durum Bildirir Tek Hekim Sağlık Raporu ile belgeleyen öğrencilerin Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu doğrultusunda okul öncesi eğitime 1 yıl daha devamları sağlanır Bu dönemde eğitimlerini öncelikle okul öncesi eğitim kurumlarında kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları kapsamında yetersizliği olmayan akranları ile aynı sınıfta veya özel eğitim ana sınıflarında sürdürmeleri esastır. Ancak kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimlerini sürdüremeyecek durumda olan 36 ayını tamamlayan ve 66 ayını doldurmayan çocuklar için özel eğitim anaokulu açılabileceği gibi bu çocuklar için, ilkokul kademesinde eğitim veren özel eğitim okulları, bağımsız anaokulları ve diğer ilkokullar bünyesinde özel eğitim anasınıfları da açılır.0-36 ay arasındaki özel eğitim ihtiyacı olan çocuklara erken çocukluk eğitim hizmetiil veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurul kararı ile özel eğitim okulları, okul öncesi eğitim kurumları, bünyesinde ana sınıfı bulunan eğitim kurumları ile çocuk ve ailenin ihtiyaçları doğrultusunda evlerde de yürütülür
Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim kademesindeki eğitimlerini öncelikle kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada sürdürebilecekleri gibi özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için açılan ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim okul/kurumlarında da sürdürebilirler.
Merkezî sistem ortak sınavları ile öğrenci almayan genel veya mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarına yönlendirme kararı alınan özel eğitim ihtiyacı olan bireyler, ilgili birimlerle yapılacak iş birliği çerçevesinde kontenjan sağlanarak yatılı okulların pansiyonlarına Bakanlıkça sınavsız yerleştirilirler.
Genel veya mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarına yönlendirme kararı alınanlardan, yatılı okumak isteyen öğrenciler için, ikamet adresine göre yakın yatılı okulların olanakları da değerlendirilerek yeterli kontenjan sağlanır.
İlkokul ve ortaokul kademesindeki genel eğitim programlarının amaçlarını gerçekleştiremeyecek durumda olan bireyler ise eğitimlerini, gelişim alanlarındaki performans düzeylerine göre hazırlanmış eğitim programlarının uygulandığı özel eğitim okul/kurumlarında sürdürürler.
Ortaokulu tamamlayan öğrenciler genel, mesleki ve teknik ortaöğretim okullarına, özel eğitim programı uygulayan özel eğitim okul/kurumlarını tamamlayan öğrenciler özelliklerine uygun okul/kurumlara yönlendirilirler.
Çeşitli nedenlerle ilköğretim kurumlarını tamamlayamayan ve mecburi ilköğretim çağı dışına çıkan bireyler Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Ortaokulunda eğitimlerini sürdürebilirler. Özel eğitime ihtiyacı olduğunu Özel Eğitim Hizmetleri Kurulundan alınacak belge ile belgelendirenlerde yaş kaydı aranmaz.
Yetişkin Eğitiminde Özel Eğitim Hizmetleri; Özel eğitim kurumları ile diğer kurum ve kuruluşlarda farklı konu ve sürelerde düzenlenen programlarla özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik yaygın eğitim hizmeti verilir.
Yaygın eğitim hizmetleri; Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak, onları işe ve mesleğe hazırlamak amacına yönelik programların hazırlanması ve uygulanması biçiminde yürütülür. Yaygın eğitim programları ailenin, bireyin eğitimine etkin katılımını sağlamaya ve temel yaşam becerileri kazanmasına yönelik bilgi ve beceriler içerecek şekilde hazırlanır. Yaygın eğitim programları bireylerin gelişim özellikleri ve yeterlilikleri doğrultusunda bulunduğu çevrenin imkânlarıyla iş piyasasının talepleri dikkate alınarak uygulama ağırlıklı planlanır. Yaygın eğitim hizmetleri, illerde oluşturulan il mesleki eğitim kurulu ile resmî ve özel kurum ve kuruluşların iş birliğiyle planlanır ve uygulanır.
Günümüzde tüm bireylerin eğitim ve çalışma hayatıyla doğrudan ya da dolaylı olarak bağlantısı vardır. Dolayısıyla eğitim konusundaki destek ve rehberlik tüm bireyler için gereklidir. TYÇ eğitim ve çalışma hayatında bağ kurar. TYÇ, bireyin örgün, yaygın veya serbest öğrenme ortamlarında edindiği öğrenme kazanımlarının sorumlu bir kurum tarafından tanınması sonucu düzenlenen ve kalite güvencesi sağlanmış tüm yeterlilikleri kapsar. Bu yeterlilikler başlıca, Milli Eğitim Bakanlığınca düzenlenen diplomalar, Kalfalık ve Ustalık Belgeleri; yükseköğretim kurumlarınca düzenlenen diploma ve sertifikalar, Mesleki Yeterlilik Kurumunca düzenlenen MYK Mesleki Yeterlilik Belgeleri ile uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat gereğince yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen sertifika ve belgelerdir.
Bir yeterliliğin TYÇ’de yer alması;
• Öğrenme kazanımı yaklaşımıyla tanımlandığı,
• Kalite güvencesinin sağlandığı,
• Yeterliliğe erişim süreçlerinin güvenilir ve şeffaf olduğu,
• Diğer yeterliliklerle arasındaki ilişkinin net olarak açıklandığı,
• Eğitim kurumları ve işverenler tarafından kabul edildiği,
• Avrupa Yeterlilikler Çerçevesine açık bir referans taşıdığı anlamına gelmektedir.
Türkiye'de düzenlenen yeterliliklere ve yeterlilikler hakkındaki genel bilgilere Türkiye Yeterlilikler Veri Tabanı'ndan erişilebilmektedir.
Ülkemiz, TYÇ kapsamında yer alan ve Milli Eğitim Bakanlığı, Yükseköğretim Kurumları, Mesleki Yeterlilik Kurumu gibi farklı sorumlu kurumlar tarafından düzenlenen diploma, sertifika ve belgelere ilişkin genel bilgilerin Türkçe ve İngilizce olarak sunulduğu çevrimiçi bir platform olan TYVT’yi geliştirmiştir.
TYVT’de, yeterliliğin adı ve öğrenme kazanımlarına dayalı tanımı, sorumlu kurum, TYÇ ve AYÇ seviyeleri, ISCED ve ISCO kodları, geçerlilik tarihi, giriş şartları, edinme yolları ve gerekli web adresleri sunulmaktadır.
TYVT, Avrupa Komisyonu tarafından geliştirilen ve yönetilen, Avrupa Beceriler, Yetkinlikler, Yeterlilikler ve Meslekler Sınıflandırması (ESCO) Portalıyla da ilişkilendirilecektir. Böylece, ulusal kamuoyunun yanı sıra diğer ülke vatandaşları da ülkemizde sunulan yeterliliklere dolayısıyla öğrenme fırsatlarına ilişkin bilgilere kolaylıkla ulaşacaktır.
Ayrıca, vatandaşlarımızın eğitim veya istihdam talebiyle başvurduğu diğer ülkelerin kurumları, ülkemizdeki yeterliliklere ilişkin İngilizce olarak sunulan şeffaf bilgilere rahatlıkla erişecek ve bu sayede yeterliliklerin anlaşılırlığı ile güvenilirliği artacaktır.
Düzenli olarak güncellenecek olan Türkiye Yeterlilik Veritabanına http://portal.tyc.gov.tr/ adresinden ulaşılabilmektedir
Kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları kapsamında özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin, diğer resmî ve özel kurum ve kuruluşlarla yapılacak iş birliği çerçevesinde yaygın eğitim programlarından yararlanmaları sağlanır. , Yaygın eğitim hizmetlerinden yararlanan özel eğitim ihtiyacı olan kursiyerlerin kurumlara ulaşımları 11/9/2014 tarihli ve 29116 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda ücretsiz sağlanır.
Yükseköğretimde özel eğitim hizmetleri; ortaöğretimlerini tamamlayan özel eğitime ihtiyacı olan bireyler; rehberlik ve araştırma merkezleri (RAM), rehberlik hizmetleri yürütme komisyonu veya rehberlik servisi tarafından yükseköğretime yönlendirilirler.
Özel eğitim ve rehberlik hizmetleri ülkemizde, 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre Bakanlığımızın 19 hizmet biriminden biri olan Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Çalışmalar Anayasanın, 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Çocuk Koruma Kanunu, 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Okul Öncesi ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliğine dayanılarak yürütülmektedir.
Kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları; özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerini, destek eğitim hizmetleri de sağlanarak normal gelişim gösteren akranları ile birlikte resmî ve özel; okul öncesi, ilköğretim (ilkokul ve ortaokul), orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan özel eğitim uygulamalarıdır.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimlerini, normal gelişim gösteren akranları ile birlikte aynı sınıfta tam zamanlı sürdürebilecekleri gibi özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak da sürdürebilirler. Özel eğitim sınıflarında kayıtlı olan öğrenciler yarı zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme uygulaması kapsamında bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme biriminin planlaması doğrultusunda bazı dersleri ve sosyal etkinlikleri diğer akranları ile bir arada yapabilirler.