Organisatie van het doctoraat
De graad van 'doctor' wordt behaald na de openbare verdediging van een proefschrift. De voorbereiding van een doctoraatsproefschrift heeft tot doel de vorming van een onderzoeker die op een zelfstandige wijze een bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling en de groei van de wetenschappelijke kennis. Het proefschrift moet blijk geven van het vermogen tot de creatie van nieuwe wetenschappelijke kennis in een bepaald vakgebied of over vakgebieden heen op grond van zelfstandig wetenschappelijk onderzoek met inbegrip van de kunsten en het proefschrift moet kunnen leiden tot wetenschappelijke publicaties.
De universiteiten kunnen de graad van doctor verlenen in of over de studiegebieden of delen van studiegebieden heen waarin zij krachtens de Codex Hoger Onderwijs de bevoegdheid hebben tot het aanbieden van opleidingen die leiden tot de graad van master. De universiteiten die in bepaalde studiegebieden of delen van studiegebieden enkel bacheloropleidingen kunnen aanbieden, kunnen de graad van doctor verlenen in of over deze studiegebieden of delen van studiegebieden heen op voorwaarde dat de openbare verdediging van het proefschrift gebeurt voor een interuniversitaire jury die wordt samengesteld in overleg met een universiteit die krachtens de Codex Hoger Onderwijs onderwijsbevoegdheid heeft in het betrokken studiegebied of deel van een studiegebied.
Een universiteit kan in of over de studiegebieden Audiovisuele en beeldende kunst, Muziek en podiumkunsten, en Nautische wetenschappen, of in of over delen van die studiegebieden heen de graad van doctor verlenen als het doctoraatsproject ingebed is in een gemeenschappelijke onderzoeksomgeving van de universiteit en 1 of meer hogescholen. De betrokken hogescholen hebben krachtens de Codex Hoger Onderwijs de bevoegdheid om binnen het bedoelde studiegebied opleidingen aan te bieden die leiden tot de graad van master.
Buiten de universiteiten kunnen ook de twee instellingen voor Protestantse godgeleerdheid de graad van doctor verlenen.
Decretaal is geen omvang voorzien voor de voorbereiding van een doctoraat. In de meeste instellingen wordt steeds meer gepoogd om een doctoraat af te ronden binnen een periode van 4 jaar.
Doctoral schools stimuleren en ondersteunen het doctoraatsgebeuren. Ze helpen doctorandi het doctoraatstraject tot een succesvol einde te brengen en bereiden hen voor op hun verdere carrière binnen of buiten de academische wereld. Ze organiseren doctoraatsopleidingen, al dan niet verplicht, voor de doctorandi. De doctoraatstudent kan kiezen uit een uitgebreid cursusaanbod, maar kan ook onderzoeksgebonden activiteiten inbrengen binnen de doctoraatsopleidingen. Naast een uitgebreid gamma aan cursussen en opleidingen organiseren de doctoral schools ook infosessies, lezingen en andere activiteiten voor doctorandi en postdoctorale onderzoekers. De organisatie van doctoral schools behoort tot de autonomie van de universiteit en is dan ook verschillend voor elke universiteit.
Toelatingsvoorwaarden
Als algemene toelatingsvoorwaarde tot het doctoraat op proefschrift geldt het bezit van een diploma van een masteropleiding.
De universiteit kan echter een bijkomend onderzoek opleggen, waarin kan gepeild worden naar "de geschiktheid van de student om in de betrokken discipline wetenschappelijk onderzoek uit te voeren en de resultaten ervan in een proefschrift neer te leggen".
Ook een student die niet in het bezit is van een masterdiploma kan toegelaten worden tot een doctoraatsopleiding. De universiteit kan dan echter verlangen dat de student ofwel een bekwaamheidsonderzoek ondergaat waarin kan gepeild worden naar de geschiktheid voor het opstellen van een doctoraatsproefschrift, ofwel een examen aflegt over onderdelen van het academisch onderwijs, die door de universiteit worden bepaald.
Status van doctoraatkandidaten
Wie wil doctoreren, moet zich sowieso aan een universiteit inschrijven voor de voorbereiding van een doctoraat en wordt vanuit dat oogpunt als ‘student’ aanzien. Daarnaast heeft de doctorandus ook het statuut dat verbonden is aan de verloning als doctorandus.
Wie doctoreert als assistent heeft het statuut van werknemer. De doctorandus krijgt een loon, vakantiegeld en een eindejaarstoelage. De universiteit en doctorandus betalen volledige sociale zekerheidsbijdragen op het loon. De doctorandus / assistent heeft volledige sociale zekerheidsrechten zoals name pensioenrechten, recht op jaarlijkse vakantie, verzekering tegen ziekte en invaliditeit, verzekering tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten en recht op werkloosheidsuitkeringen.
Doctorandi uit de EER met een doctoraatsbeurs hebben dezelfde sociale zekerheidsrechten als een doctorandus / assistent. Een beurs is formeel gezien geen loon, maar bursalen krijgen wel – al dan niet verrekend in het beursbedrag vakantiegeld en een eindejaarstoelage. Een doctoraatsbeurs is onder bepaalde voorwaarden vrijgesteld van personenbelasting.
Een doctorandus / bursaal uit een niet-EER land heeft beperkte sociale zekerheidsrechten. Deze doctorandi hebben alleen recht op jaarlijkse vakantie en een verzekering tegen ziekte- en invaliditeit. Zij bouwen geen rechten op een pensioen of een werkloosheidsuitkering op.
In theorie is het ook mogelijk dat een persoon doctoreert zonder daarvoor een beurs of een loon te ontvangen. In dat geval bouwt de persoon als doctorandus geen sociale zekerheidsrechten op. Het sociale statuut van deze persoon zal afhangen van het statuut dat hij of zij buiten het statuut als doctorandus heeft, bijvoorbeeld gewoon werknemer of gepensioneerde.
Supervisie
Iedereen die een doctoraat start, schrijft zich aan een universiteit in voor de voorbereiding van een doctoraat. Een universiteit bepaalt zelf de invulling van het doctoraatstraject, de manier van begeleiding en de verantwoordelijkheden tussen doctorandi en begeleiders. De invulling kan binnen een universiteit verschillen van faculteit tot faculteit. Aan iedere universiteit is er een zogenaamde doctoral school, maar de universiteiten bepalen zelf of een doctorandus een doctoraatsopleiding moet volgen.
Iedere doctorandus heeft sowieso ten minste 1 promotor. Iedere universiteit heeft in uitvoering van cao IV Hoger Onderwijs van 13 december 2013 een ‘charter van de doctorandus’ uitgewerkt waarin de algemene verwachtingen zijn opgenomen die doctorandi, hoofden van een onderzoekseenheid, promotoren en eventueel ook de universiteit zelf, ten aanzien van elkaar kunnen hebben.
Tewerkstellingsmogelijkheden
De loopbanen van doctoraathouders zijn zeer divers en variëren significant afhankelijk van de wetenschappelijke discipline van de doctoraatsgraad. De meeste doctoraathouders blijven aan het werk aan de universiteit en beogen een academische carrière. Daarnaast trekken de onderzoeksinstellingen, het bedrijfsleven en de publieke sector ook steeds meer doctoraathouders aan.
De doctoral schools helpen de (toekomstige) doctoraatshouders in hun zoektocht naar werk, en dit zowel binnen als buiten de academische wereld.
Studiebewijs
De graad van 'doctor' of 'doctor of philosophy' wordt uitgereikt door de universiteit na de openbare verdediging van een doctoraatsproefschrift voor een (inter)universitaire jury waarbij aangetoond wordt dat nieuwe wetenschappelijke kennis geproduceerd werd op basis van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek.
Alleen diegene aan wie in overeenstemming met de Codex Hoger Onderwijs de graad van doctor is verleend, is gerechtigd tot het voeren van de overeenkomstige titel van doctor en de wettelijk beschermde afkortingen 'dr' en 'Ph D'.