Nauczyciel zobowiązany jest doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły – doskonalenie jest ustawowym obowiązkiem każdego nauczyciela, a zatem nauczyciel nie może odmówić udziału w formach doskonalenia zawodowego związanych z zajmowanym stanowiskiem pracy.

Doskonalenie nauczycieli może odbywać się w kraju i za granicą.

Udział w doskonaleniu zawodowym jest także niezbędny z punktu widzenia awansu, ponieważ ocena dorobku zawodowego, przeprowadzana w przypadku ubiegania się o awans, dotyczy stopnia realizacji planu rozwoju zawodowego (Patrz: punkt „Awans zawodowy”).

Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu, zatrudnieni w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe oraz placówkach i centrach kształcenia zawodowego, są obowiązani doskonalić umiejętności i kwalifikacje zawodowe potrzebne do wykonywania pracy poprzez uczestniczenie w szkoleniach branżowych realizowanych w trzyletnich cyklach, w łącznym wymiarze 40 godzin w cyklu.

Nauczyciele odbywają szkolenia branżowe w celu:

• aktualizowania wiedzy zawodowej i specjalistycznej w zakresie nowych technologii stosowanych w branży związanej z nauczanym zawodem, sprzętu technicznego, w tym maszyn, urządzeń i narzędzi, a także materiałów stosowanych w procesach produkcyjnych lub usługach oraz specyfiki pracy w danej branży związanej z nauczanym zawodem;
• nabycia nowych umiejętności związanych z nauczanym zawodem;
• poznawania systemu zapewniania jakości produkcji lub usług, a także bezpieczeństwa i higieny pracy u pracodawców związanych z nauczanym zawodem;
• doskonalenia umiejętności interpersonalnych w bezpośrednim kontakcie z osobami zatrudnionymi u pracodawcy lub w indywidualnym gospodarstwie rolnym;
• doskonalenia umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy zawodowej i specjalistycznej w praktyce;
• rozpoznawania potrzeb i możliwości zatrudnienia absolwentów na regionalnym lub lokalnym rynku pracy;
• nawiązywania kontaktów zawodowych umożliwiających rozwijanie i doskonalenie współpracy z pracodawcami lub osobami prowadzącymi indywidualne gospodarstwa rolne w procesie kształcenia zawodowego.

Organizacja doskonalenia zawodowego

Doskonalenie zawodowe nauczycieli mogą prowadzić placówki doskonalenia nauczycieli,  szkoły wyższe i inne jednostki, których zadania statutowe są związane z doskonaleniem zawodowym nauczycieli.

System doskonalenia nauczycieli funkcjonuje na trzech poziomach – centralnym, regionalnym i lokalnym:

1. Doskonalenia zawodowe nauczycieli na poziomie centralnym:

• centralne placówki Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli
• centralne projekty szkoleniowe skierowane do nauczycieli

2. Doskonalenie zawodowe nauczycieli na poziomie wojewódzkim:

• systemowe wsparcia nauczycieli w zakresie doradztwa metodycznego
• systemowe wsparcie nauczycieli w realizowaniu centralnych projektów szkoleniowych

3. Doskonalenie zawodowe nauczycieli w Jednostkach Samorządu Lokalnego:

• w zakresie rozwoju lokalnych systemów oświaty
• w zakresie planów rozwoju szkół

Placówki doskonalenia nauczycieli postrzegane są jako jeden z elementów całego systemu wspomagania, na który składają się różne instytucje, w tym także poradnie psychologiczno-pedagogiczne i biblioteki pedagogiczne.

Do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia o zasięgu ogólnokrajowym należy:

• przygotowywanie i realizacja ogólnokrajowych programów doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek, zgodnie z potrzebami systemu oświaty;
• wspieranie publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, oraz bibliotek pedagogicznych, w realizacji polityki oświatowej państwa;
• wspieranie publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, bibliotek pedagogicznych oraz nauczycieli-doradców metodycznych w organizowaniu i prowadzeniu:

1. wspomagania szkół i placówek
2. sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek

a także w przepisach w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych, oraz w przepisach w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych;

• organizowanie sieci współpracy i samokształcenia oraz prowadzenie innych form doskonalenia zawodowego dla dyrektorów, nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych publicznych placówek doskonalenia oraz dyrektorów i nauczycieli publicznych poradni psychologiczno- pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, i bibliotek pedagogicznych, w zakresie wynikającym z:

1. a) kierunków polityki oświatowej,
2. b) wprowadzanych zmian w systemie oświaty,
3. c) obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia, poradni psychologiczno-

pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, i bibliotek pedagogicznych;

• opracowywanie i upowszechnianie materiałów informacyjnych i metodycznych dla dyrektorów, nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych publicznych placówek doskonalenia oraz dyrektorów i nauczycieli publicznych poradni psychologiczno- pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, i bibliotek pedagogicznych, w zakresie, organizowanie sieci współpracy i samokształcenia oraz prowadzenie innych form doskonalenia zawodowego;
• wspieranie szkół i placówek w zakresie realizacji ich zadań, w tym opracowywanie i publikacja materiałów informacyjnych i metodycznych;
• organizowanie szkoleń dla kandydatów na ekspertów komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych awansu zawodowego nauczycieli, prowadzonych zgodnie z przepisami w sprawie ramowego programu szkolenia kandydatów na ekspertów wchodzących w skład komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień zawodowy, sposobu prowadzenia listy ekspertów oraz trybu wpisywania i skreślania ekspertów z listy.

Do obowiązkowych zadań publicznej placówki doskonalenia o zasięgu ogólnokrajowym, właściwej dla nauczycieli pracujących wśród Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą oraz dzieci pracowników migrujących, należy:

• wspieranie i doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie:

1. a) wynikającym z kierunków polityki oświatowej oraz wprowadzanych zmian w systemie oświaty,
2. b) metodyki nauczania języka polskiego i innych przedmiotów nauczanych w języku polskim za granicą,
3. c) wymagań stawianych wobec szkół, których wypełnianie jest badane w ramach nadzoru pedagogicznego w procesie ewaluacji zewnętrznej, zgodnie z przepisami w sprawie nadzoru pedagogicznego,
4. d) realizacji podstaw programowych i ram programowych kształcenia uzupełniającego w szkołach, w tym opracowywania programów nauczania,
5. e) diagnozowania potrzeb uczniów i indywidualizacji procesu nauczania i wychowania;

• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego w zakresie zarządzania oświatą dla nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze;
• opracowywanie i publikacja materiałów informacyjnych i metodycznych dla nauczycieli;
• prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli.

Do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych, należy:

• przygotowywanie programów doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz opracowywanie i upowszechnianie materiałów informacyjnych i edukacyjnych;
• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego dyrektorów w zakresie zarządzania oświatą;
• wspieranie różnorodnych form współpracy i wymiany doświadczeń nauczycieli;
• wspieranie inicjatyw nauczycieli oraz wspomaganie samokształcenia i doskonalenia zawodowego;
• diagnozowanie potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego;
• opracowywanie, we współpracy z organami sprawującymi nadzór pedagogiczny, priorytetów doskonalenia zawodowego;
• współpraca w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli z partnerami krajowymi i zagranicznymi;
• organizowanie szkoleń dla kandydatów na ekspertów komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych awansu zawodowego nauczycieli, prowadzonych zgodnie z przepisami w sprawie ramowego programu szkolenia kandydatów na ekspertów wchodzących w skład komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień zawodowy, sposobu prowadzenia listy ekspertów oraz trybu wpisywania i skreślania ekspertów z listy.

Do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych, należy:

• przygotowywanie programów doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz opracowywanie i upowszechnianie materiałów edukacyjnych w zakresie przedmiotów zawodowych;
• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego dyrektorów w zakresie zarządzania oświatą;
• wspieranie różnorodnych form współpracy i wymiany doświadczeń nauczycieli;
• wspieranie inicjatyw nauczycieli oraz wspomaganie samokształcenia i doskonalenia zawodowego;
• diagnozowanie potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego;
• opracowywanie, we współpracy z organami sprawującymi nadzór pedagogiczny, priorytetów doskonalenia zawodowego;
• współpraca w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli z partnerami krajowymi i zagranicznymi.

Do obowiązkowych zadań publicznej placówki doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych o zasięgu ogólnokrajowym, należy:

• przygotowywanie programów doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz opracowywanie i upowszechnianie materiałów edukacyjnych w zakresie przedmiotów zawodowych;
• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego dyrektorów w zakresie zarządzania oświatą;
• wspieranie różnorodnych form współpracy i wymiany doświadczeń nauczycieli;
• wspieranie inicjatyw nauczycieli oraz wspomaganie samokształcenia i doskonalenia zawodowego;
• diagnozowanie potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego;
• prowadzenie prac koncepcyjnych dotyczących zakresu i sposobu organizowania form doskonalenia zawodowego, opracowywanie i realizacja projektów edukacyjnych;
• inicjowanie i wspieranie zmian programowych w zakresie kształcenia zawodowego w szkołach;
• współpraca w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli z partnerami krajowymi i zagranicznymi.

Finansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli

Ze środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli dofinansowuje się:

• koszty udziału nauczycieli w seminariach, konferencjach, wykładach, warsztatach, szkoleniach, studiach podyplomowych oraz innych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadzonych odpowiednio przez placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe oraz inne podmioty, których zadania statutowe obejmują doskonalenie zawodowe nauczycieli;
• koszty udziału nauczycieli w formach kształcenia nauczycieli prowadzonych przez szkoły wyższe i placówki doskonalenia nauczycieli;
• wspomaganie szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli prowadzonych przez placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne i biblioteki pedagogiczne;
• koszty udziału nauczycieli w szkoleniach branżowych.

W zakresie dofinansowania doskonalenia zawodowego doszło do zmiany w dniu 19 stycznia 2021 roku. Zmiana w przepisach dotyczy szkół artystycznych.

Przewidziano wówczas, że finansowemu wsparciu mogą podlegać również koszty konsultacji i innych form doskonalenia zawodowego nauczycieli. Chodzi o formy prowadzone przez:

• konsultantów,
• artystów o znaczącym dorobku artystycznym lub dydaktycznym,
• specjalistów w danym zakresie sztuki albo nauki,

dla nauczycieli zajęć edukacyjnych artystycznych w szkołach artystycznych.

Koszty szkolenia branżowego mogą być finansowane:

• przez pracodawców lub osoby prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne;
• ze środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego;
• ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły;
• ze środków pochodzących z programów edukacyjnych Unii Europejskiej.

W ramach dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli mogą być pokryte w części lub w całości:

• opłaty za kształcenie nauczycieli pobierane przez uczelnie;
• opłaty za kursy kwalifikacyjne prowadzone przez placówki doskonalenia nauczycieli dla nauczycieli skierowanych przez dyrektora szkoły lub placówki;
• opłaty za formy doskonalenia zawodowego nauczycieli dla nauczycieli skierowanych przez dyrektora szkoły lub placówki;
• opłaty za staże zagraniczne organizowane w ramach współpracy międzynarodowej w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli dla nauczycieli skierowanych przez dyrektora szkoły lub placówki;
• koszty przejazdów, zakwaterowania i wyżywienia nauczycieli uczestniczących w formach doskonalenia zawodowego nauczycieli, w tym w stażach zagranicznych, skierowanych przez dyrektora szkoły lub placówki.

Na każdy rok szkolny dyrektor szkoły określa potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły, uwzględniając:

• wyniki nadzoru pedagogicznego;
• wyniki odpowiednio egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego; zadania związane z realizacją podstawy programowej kształcenia ogólnego lub podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego;
• wymagania wobec szkół i placówek;
• wnioski nauczycieli o dofinansowanie form doskonalenia zawodowego.

Organ prowadzący do dnia 31 stycznia danego roku opracowuje na każdy rok budżetowy plan dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli biorąc pod uwagę:

• wnioski dyrektorów szkół;
• wyniki egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego;
• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa;
• stopień realizacji harmonogramu szkoleń branżowych.

Organ prowadzący, w porozumieniu z dyrektorami szkół, ustala corocznie:

• maksymalną kwotę dofinansowania;
• formy i specjalności kształcenia, na które dofinansowanie jest przyznawane.

W budżetach wojewodów wyodrębnia się środki na wspieranie organizacji doradztwa metodycznego na obszarze województwa, w łącznej wysokości 12 400 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego.

Środki na realizację wspierania organizacji doradztwa metodycznego na obszarze województwa w budżetach poszczególnych wojewodów wyodrębnia się w wysokości proporcjonalnej do liczby nauczycieli zatrudnionych w województwie, ustalonej na podstawie danych systemu informacji oświatowej.

W budżecie Ministerstwa Edukacji Narodowej wyodrębnia się środki na realizację ogólnokrajowych zadań w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli, w łącznej wysokości 2700 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego. Z tych środków dofinansowuje się:

• centralne programy kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• zadania w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli, zlecane szkołom wyższym lub innym podmiotom.

Zapewnianie jakości w systemie doskonalenia nauczycieli

Placówki  doskonalenia  są  obowiązane  uzyskać  akredytację stanowiącą  potwierdzenie,  że  dana  placówka  zapewnia  wysoką  jakość prowadzonych form doskonalenia nauczycieli. Wszystkie placówki doskonalenia nauczycieli (publiczne i niepubliczne), miały czas na uzyskanie akredytacji do dnia 31 sierpnia 2019 roku.

Akredytację przyznaje  kurator oświaty właściwy dla siedziby placówki doskonalenia nauczycieli.

Akredytację może uzyskać placówka doskonalenia, która:

• prowadzi działalność zgodnie z przepisami prawa;
• organizuje i prowadzi formy doskonalenia zawodowego nauczycieli:

1. a) zaspokajające potrzeby nauczycieli, szkół i placówek korzystających z oferty placówki doskonalenia,
2. b) sprzyjające rozwojowi zawodowemu nauczycieli, szkół i placówek korzystających z oferty placówki doskonalenia;

• w planowaniu swojej pracy uwzględnia wnioski z analizy badań nauczycieli, szkół i placówek korzystających z oferty placówki doskonalenia;
• wykorzystuje zasoby własne i środowiska lokalnego na rzecz rozwoju;
• opracowała i stosuje system zapewniania jakości oraz systematycznie go doskonali;
• zatrudnia wykwalifikowaną kadrę;
• zapewnia wykwalifikowaną kadrę do realizacji form doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki realizacji form doskonalenia zawodowego nauczycieli;
• zapewnia nowoczesną bazę dydaktyczną;
• prowadzi działalność informacyjną i upowszechnia problematykę doskonalenia nauczycieli.

Akredytacja przyznawana jest na czas określony – 5 lat i jest odpłatna – 1000 zł.

Niespełnianie przez placówkę warunków akredytacyjnych będzie skutkować cofnięciem akredytacji.

W terminie 30 dni od dnia cofnięcia akredytacji placówka doskonalenia nauczycieli będzie zobowiązana wprowadzić roczny program naprawczy.

W terminie 30 dni od dnia zakończenia programu naprawczego placówka  będzie zobowiązana poddać się ocenie działalności przeprowadzonej przez kuratora oświaty. Jeżeli w wyniku przeprowadzonej oceny nadal nie spełnia warunków do uzyskania akredytacji, placówka ta z mocy ustawy ulega likwidacji.

Aby utworzyć nową placówkę należy uzyskać wstępną akredytację. Jej warunkiem jest:

• przygotowanie statutu zgodnego z prawem;
• zatrudnienie wykwalifikowanej kadry;
• zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków.

Kurator oświaty jest zobowiązany dokonać oceny działalności nowo utworzonej placówki doskonalenia nauczycieli, która uzyskała wstępna akredytację,  w  pełnym zakresie w okresie do 2 lat od jej utworzenia.

Uczelnie, które prowadzą studia podyplomowe dla pracujących nauczycieli, podlegają rozwiązaniom w zakresie zewnętrznego zapewniania jakości zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolnictwa wyższego. Studia podyplomowe są uwzględnione w zewnętrznej ocenie instytucjonalnej przeprowadzanej przez Polską Komisję Akredytacyjną (Patrz: Rozdział11 „Zapewnianie jakości”).