Mobilność studentów i doktorantów

Studenci i doktoranci uczestniczą w mobilności przede wszystkim w ramach programu UE Erasmus+. ale możliwość odbycia okresu studiów lub pełnych studiów stwarzają też studentom polskim i / lub zagranicznym:  

• projekty współfinansowane z innych środków UE i środków krajowych;
• programy wielostronne;
• programy dwustronne;
• programy krajowe.

Uznawanie okresu studiów lub praktyki w ramach programów UE odbywa się na podstawie porozumienia między studentem a uczelnią wysyłającą i przyjmującą studenta, zgodnie z zasadami Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktów (ECTS), a w innych programach na zasadach uzgodnionych między uczelniami wysyłającymi i przyjmującymi studentów. Uzyskane za granicą kwalifikacje (dyplomy, tytuły zawodowe i stopnie naukowe) są uznawane na postawie przepisów ogólnokrajowych. Zob. szczegółowe informacje na końcu tego podrozdziału.

Programy UE

Program Erasmus+ (2014-2020; 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, stwarza studentom i doktorantom możliwości wyjazdu przede wszystkim w ramach projektów Akcji 1 (Mobilność edukacyjna). Studenci studiów pierwszego stopnia / licencjackich i studiów drugiego stopnia / magisterskich oraz jednolitych studiów magisterskich mogą odbyć okres studiów (od 2 do 12 miesięcy) w uczelni zagranicznej lub praktykę / staż (od 2 do 12 miesięcy) w firmie lub innej organizacji za granicą, lub połączyć okres studiów z praktyką / stażem. Z obydwu form mobilności mogą także korzystać doktoranci (od 5 do 30 dni lub od 2 do 12 miesięcy).

Studenci mogą także uczestniczyć w mobilności mieszanej, łączącej mobilność fizyczną z mobilnością wirtualną w ramach kursów intensywnych.

Możliwości krótkoterminowych wyjazdowych oferują również studentom projekty Akcji 2 programu Erasmus+. Wyjazdy te są związane z celami danego projektu. Zob. informacje w podrozdziale 13.5.2 „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci w szkolnictwie wyższym / Partnerstwa i sieci”.

Programy / inicjatywy współfinansowane z środków UE i środków krajowych

Program ‘Poland My First Choice’

Program jest realizowany w ramach wspomnianego wyżej programu PO WER. W programie przyznaje się stypendia cudzoziemcom na odbycie pełnych studiów drugiego stopnia na dowolnym kierunku w nadzorowanej przez Ministra Edukacji i Nauki uczelni publicznej lub niepublicznej, która posiada kategorię naukową A lub A+ (jedną z dwóch najwyższych kategorii przyznawanych na podstawie oceny jakości działalności naukowej). O stypendia mogą ubiegać się kandydaci z państw członkowskich UE, Islandii, Lichtensteinu, Norwegii i Szwajcarii oraz Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Chile, Urugwaju, Izraela, Korei Południowej, Japonii, Singapuru, a także obywatele Chin – mieszkańcy Hong Kongu, Makau i Tajwanu. Operatorem programu jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej.

Zob. też informacje o projektach współfinansowanych z środków UE, które obejmują mobilność, w podrozdziale 13.5.2 dotyczącym Partnerstw i sieci w szkolnictwie wyższym.

Programy wielostronne

Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej (CEEPUS)

CEEPUS jest pierwszym programem współpracy wielostronnej w dziedzinie edukacji między krajami Europy Środkowej, ustanowionym na podstawie wielostronnej umowy międzynarodowej. Polska bierze udział w programie od 1994 r., a jego operatorem w Polsce jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej. Inne kraje uczestniczące to: Albania, Austria, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdawia, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia oraz Węgry. Program CEEPUS oferuje stypendia krótkoterminowe dla studentów i kadry akademickiej w ramach sieci współpracy międzyuczelnianej.

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki został powołany w 2000 r. przez premierów Czech, Słowacji, Polski i Węgier (V4) i jest finansowany w równych częściach przez rządy tych krajów. Dodatkowo fundusz jest zasilany przez inne organizacje rządowe lub rządy, m.in. Holandii, Kanady, Korei Południowej, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii i Szwecji. Obecnie jego celem jest zacieśnianie współpracy między samymi krajami V4 oraz między regionem V4 a innymi krajami, zwłaszcza z regionu Zachodnich Bałkanów i Partnerstwa Wschodniego. Biuro obsługujące Fundusz jest usytuowane w Bratysławie, Słowacja. W ramach funduszu przyznaje się m.in. stypendia na okres studiów lub pełne studia licencjackie lub magisterskie oraz okres studiów albo pobyt naukowo-badawczy na poziomie powyżej magisterskiego. O stypendia mogą ubiegać się kandydaci zarówno z krajów V4, jak i Albanii, Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Gruzji, Kosowa, Macedonii, Mołdawii, Rosji, Serbii i Ukrainy.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.W ramach komponentu „Mobilność w szkolnictwie wyższym” przyznaje się stypendia studentom z Polski i krajów-darczyńców na odbycie okresu studiów lub praktyki. W komponencie „Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości i dopasowania oferty edukacyjnej” studenci mogą uczestniczyć m.in. w takich działaniach służących wymianie doświadczeń i dobrych praktyk jak seminaria, konferencje, spotkania edukacyjne i intensywne szkolenia.

Programy / inicjatywy dwustronne

Umowy dwustronne

Polska podpisała umowy dwustronne o współpracy z ok. 100 krajami ze wszystkich regionów świata (zob. listę krajów w podrozdziale „Umowy dwustronne i współpraca globalna”). W ramach umów rząd Polski i / lub kraju partnerskiego finansuje pewną liczbę stypendiów dla kadry akademickiej oraz studentów. Rodzaje i warunki mobilności są uzgadniane z poszczególnymi krajami.

Bardziej szczegółowe informacje o umowach są dostępne na stronie Ministerstwa Edukacji i Nauki i w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych. Aktualne informacje o możliwościach ubiegania się o stypendium można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, która realizuje programy wymiany studentów i kadry w ramach umów dwustronnych.

Dwustronne programy stypendialne

Program Fullbrighta

W ramach programu Fullbrighta Polsko-Amerykańska Komisja Fullbrighta oferuje stypendia finansowane przez polskie Ministerstwo Edukacji i Nauki i Departament Stanu USA. Stypendia przyznaje się polskim i amerykańskim studentom i doktorantom, odpowiednio, na odbycie pierwszego roku studiów magisterskich lub doktoranckich, z możliwością przedłużenia na kolejny rok, lub realizację własnego projektu badawczego związanego z przygotowywaną rozprawą doktorską.

Program stypendialny im. Lane’a Kirklanda

Program jest finansowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, a jego operatorem jest Fundacja Liderzy Przemian. Stypendia przyznaje się na dwusemestralne studia w polskich uczelniach oraz staże zawodowe w instytucjach publicznych i prywatnych. O stypendium mogą ubiegać się młodzi liderzy i eksperci, którzy posiadają wyższe wykształcenie, z Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Rosji, Tadżykistanu, Ukrainy i Uzbekistanu.  Studia mają pogłębiać ich wiedzę i umiejętności związane z rozwojem demokracji, gospodarki i społeczeństwa obywatelskiego.

Programy / inicjatywy krajowe

W ramach swych ustawowych zadań Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) (zob. rozdział wstępny) realizuje programy adresowane do polskich doktorantów i zagranicznych studentów / obywateli innych krajów (oprócz wspomnianych wyżej programów wymiany w ramach umów bilateralnych, programu CEEPUS i programu Poland My First Choice).

Program im. Iwanowskiej

Celem programu jest zwiększenie mobilności międzynarodowej polskich doktorantów. O stypendia mogą ubiegać się osoby przygotowujące rozprawę doktorską w dowolnej dziedzinie. Stypendia przyznaje się na prowadzenie badań naukowych lub zajęć dydaktycznych w ośrodkach zagranicznych na całym świecie oraz realizację projektów badawczych z wybitnymi naukowcami zagranicznymi.

Program im. gen. Wł. Andersa

Program jest skierowany do młodzieży polskiego pochodzenia i osób posiadających tzw. Kartę Polaka z różnych regionów świata. Stypendia przyznaje się na odbycie pełnych studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich w polskich uczelniach podległych Ministrom Edukacji i Nauki, Zdrowia oraz Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

Program stypendialny im. S. Banacha

Program został opracowany wspólnie z Ministerstwem Spraw Zagranicznych w ramach polskiej pomocy rozwojowej, a jego celem jest wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego krajów rozwijających się. Z oferty mogą skorzystać obywatele krajów Partnerstwa Wschodniego (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia i Ukraina), Azji Centralnej (Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan, Tadżykistan i Turkmenistan) i Bałkanów Zachodnich (Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia Północna oraz Serbia). Stypendia przyznaje się na odbycie pełnych studiów drugiego stopnia na kierunkach inżynieryjno-technicznych, ścisłych, przyrodniczych i rolniczych w uczelniach publicznych, które podlegają Ministrowi Edukacji i Nauki.

Uznawanie okresów studiów lub praktyk i kwalifikacji

Narzędzia ułatwiające uznawanie okresów nauki i kwalifikacji oparte na rozwiązaniach europejskich

8-poziomowa Polska Rama Kwalifikacji (PRK) przedstawia przyznawane w kraju kwalifikacje w sposób powiązany z ośmioma poziomami Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Kwalifikacje w PRK są zdefiniowane w kategoriach efektów kształcenia obejmujących wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. Wraz ze Zintegrowanym Rejestrem Kwalifikacji, PRK tworzy Zintegrowany System Kwalifikacji, który został uruchomiony w lipcu 2016 r. na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. (Szczegółowe informacje).

Na podstawie ogólnokrajowych przepisów Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów (European Credit Transfer and Accumulation System, ECTS) został wprowadzony jako obowiązkowy dla polskich uczelni w 2006 r.; przepisy określają m.in. minimalną liczbę punktów ECTS, jakie są wymagane do ukończenia studiów na danym poziomie i uzyskania dyplomu. Od 2004 r. uczelnie wydają suplement do dyplomu ukończenia studiów, zgodny ze wzorem dokumentu Europass.

Uznawanie kwalifikacji

Uznawanie kwalifikacji (dyplomów, tytułów zawodowych i stopni naukowych) jest uregulowane zgodnie z przepisami UE i konwencjami międzynarodowymi, m.in. Konwencją o uznawaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w regionie Europy (tzw. Konwencją Lizbońską), która została ratyfikowana przez Polskę w grudniu 2003 r. i weszła w życie w 2004 r.

Podobnie jak w innych krajach europejskich, w Polsce istnieją odmienne regulacje w odniesieniu do uznawania kwalifikacji w celu kontynuowania kształcenia i wykonywania pracy.

Uznawanie kwalifikacji w celu kontynuowania kształcenia

Uznawanie regulują następujące akty prawne:

• ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r.;
• rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 28 września 2018 r. w sprawie nostryfikacji dyplomów ukończenia studiów za granicą oraz potwierdzania ukończenia studiów na określonym poziomie (w odniesieniu do dyplomów ukończenia studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich lub kształcenia na równorzędnym poziomie);
• rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 28 września 2018 r. w sprawie nostryfikacji stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki nadanych za granicą (w odniesieniu do stopni doktora i doktora habilitowanego).

Dyplom ukończenia studiów pierwszego, studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich wraz z nadanym tytułem zawodowym, stopień naukowy doktora lub doktora habilitowanego może zostać uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi, tytułowi zawodowemu lub stopniowi naukowemu na podstawie umowy międzynarodowej, a w przypadku braku takiej umowy – w drodze nostryfikacji.

Polska podpisała umowy dwustronne o uznawalności wykształcenia z:

• następującymi państwami: Armenia, Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechy, Estonia, Francja, Kazachstan, Kirgistan, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Kuba, Libia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Mongolia, Niemcy, Rosja, Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Słowacja, Słowenia, Syria, Tadżykistan, Ukraina, Uzbekistan, Węgry i Wietnam;
• następującymi państwami obecnie już nieistniejącymi: Czechosłowacja, Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii, Niemiecka Republika Demokratyczna i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Szczegółowe informacje o umowach są dostępne w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych.

W trakcie postępowania nostryfikacyjnego określa się polski odpowiednik zagranicznego dyplomu / tytułu lub stopnia naukowego. Nostryfikację dyplomów ukończenia studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich przeprowadzają uczelnie, które posiadają kategorię naukową A+, A lub B+ (jedną z trzech najwyższych kategorii przyznawanych na podstawie zewnętrznej oceny jakości działalności naukowej) w dyscyplinie, której dotyczy wniosek. W przypadku stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego nostryfikację przeprowadzają uczelnie lub inne instytucje naukowe posiadające kategorię naukową A+ lub A w dyscyplinie, której dotyczy wniosek.

Szczegółowe informacje o uznawaniu kwalifikacji w celu kontynowania kształcenia można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej.

Uznawanie kwalifikacji w celu wykonywania pracy

Procedura uznawania zależy od tego, czy dany zawód jest w Polsce zawodem regulowanym.

W przypadku zawodów nieregulowanych, zgodnie z ustawą Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (z późn. zm.), decyzję o uznaniu zagranicznych kwalifikacji zawodowych podejmuje pracodawca. Pracodawca może wymagać potwierdzenia równoważności zagranicznego dokumentu poświadczającego wykształcenie (zob. informacje o uznawaniu wykształcenia do celów kontynuowania nauki wyżej).

Zawodamiregulowanymi w Polsce są tzw. zawody sektorowe (lekarz, lekarz dentysta, farmaceuta, pielęgniarka, położna, lekarz weterynarii i architekt) oraz na przykład takie zawody jak prawnik czy nauczyciel (w odniesieniu do systemu oświaty). Kwalifikacje w zawodach regulowanych uzyskane w państwach członkowskich UE, EFTA/EOG lub Szwajcarii są uznawane w Polsce na podstawie ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, ustaw dotyczących wykonywania zawodów sektorowych i świadczenia usług przez prawników zagranicznych oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw. Ustawy i rozporządzenia są oparte na unijnych dyrektywach 2005/36/WE i 2013/55/UE.

W związku z tym, że programy studiów przygotowujących do zawodów sektorowych opierają się na przepisach UE, kwalifikacje mogą zostać uznane automatycznie, jeżeli wnioskodawca przedstawi poświadczające je dokumenty (dyplom, świadectwo) odpowiednim polskim organom lub na zasadzie praw nabytych.

Kwalifikacje w takich zawodach jak nauczyciel są uznawane w ramach tzw. ogólnego systemu uznawania kwalifikacji w UE. Właściwy organ sprawdza, czy dana osoba posiada odpowiedni poziom wykształcenia oraz kwalifikacje uprawniające do wykonywania danego zawodu w państwie, w którym zostały uzyskane. W przypadku znacznych różnic dotyczących kształcenia lub zakresu wykonywanego zawodu między państwem, w którym kwalifikacje zostały uzyskane, a państwem przyjmującym, konieczne może być odbycie stażu adaptacyjnego lub zdanie testu umiejętności. W przypadku zawodów prawniczych i innych zawodów obowiązują procedury określone dla danego zawodu.

Jeżeli chodzi o kwalifikacje zawodowe uzyskane w innych państwach, procedura obejmuje wystąpienie o uznanie kwalifikacji (dyplomu, tytułu zawodowego lub stopnia naukowego) poświadczającej poziom wykształcenia, a następnie ubieganie się o uzyskanie uprawnień zawodowych zgodnie z odrębnymi przepisami dotyczącymi danego zawodu.

Wykaz zawodów, które są regulowane w Polsce, jest dostępny w unijnej bazie zawodów regulowanych. Szczegółowe informacje o uznawaniu kwalifikacji w celu wykonywania pracy można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej.

Inne przydatne informacje

Różne informacje dotyczące systemu szkolnictwa wyższego, oferty studiów i oferty stypendialnej oraz praktyczne informacje o Polsce można znaleźć w portalu ‘Ready, Steady, Go Poland’, prowadzonym przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej.  

Kształcenie cudzoziemców oraz pomoc materialna i wsparcie dla studentów zagranicznych

Cudzoziemcy mogą podejmować i odbywać studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie, studia podyplomowe, kształcenie specjalistyczne, kształcenie w szkołach doktorskich i inne formy kształcenia na zasadach określonych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r.. Podstawą podjęcia i odbywania kształcenia może być:

• umowa międzynarodowa;
• umowa zawarta między uczelnią polską i instytucją zagraniczną;
• decyzja odpowiedniego organu, np. ministra, dyrektora Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (zob. programy stypendialne wyżej), rektora uczelni lub dyrektora innej instytucji naukowej.

Szczegółowe zasady są określane w umowach i decyzjach.

Stacjonarne studia pierwszego i drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie i kształcenie doktorantów w uczelniach publicznych są bezpłatne. Uczelnie publiczne mogą natomiast pobierać opłaty za kształcenie cudzoziemców na studiach stacjonarnych w języku polskim oraz następujące usługi edukacyjne: kształcenie na studiach niestacjonarnych; powtarzanie zajęć na studiach stacjonarnych z powodu niezadowalających wyników w nauce; kształcenie na studiach w języku obcym; zajęcia nieobjęte programem studiów. Ponadto uczelnie publiczne mogą pobierać opłaty za kształcenie na studiach podyplomowych, kształcenie specjalistyczne lub kształcenie w innych formach.

Opłat za kształcenie cudzoziemców na studiach stacjonarnych w języku polskim nie pobiera się od cudzoziemców, którzy:

• są obywatelami państw członkowskich UE, państw członkowskich EFTA / EOG lub Konfederacji Szwajcarskiej albo członkami ich rodzin, mieszkającymi na terenie Polski;
• są rezydentami długoterminowymi UE lub posiadają zezwolenie na pobyt stały;
• posiadają zezwolenie na pobyt czasowy, które zostało wydane na zasadach określonych w ustawie o cudzoziemcach z 12 grudnia 2013 r.;
• posiadają status uchodźcy nadany w Polsce lub korzystają z ochrony czasowej lub uzupełniającej na terytorium Polski;
• posiadają certyfikat znajomości języka polskiego jako języka obcego co najmniej na poziomie biegłości C1, wydany przez Państwową Komisję ds. Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego;
• posiadają Kartę Polaka lub odpowiedni dokument stwierdzający polskie pochodzenie;
• są małżonkami, wstępnymi lub zstępnymi obywatela Polski, mieszkającymi na terytorium Polski;
• przebywają w Polsce w ramach krótkoterminowej mobilności naukowca lub posiadają wizę w celu prowadzenia badan naukowych lub prac rozwojowych.

Cudzoziemcy mogą zostać zwolnieni z opłat za kształcenie w języku obcym i kształcenie w języku polskim i powtarzanie zajęć z powodu niezadowalających wyników na zasadach określonych w umowie międzynarodowej lub umowie między uczelniami, na podstawie decyzji rektora uczelni lub dyrektora instytucji badawczej albo decyzji ministra lub dyrektora NAWA (w odniesieniu do stypendystów – zob. programy stypendialne wyżej).

System szkolnictwa wyższego oferuje cudzoziemcom szereg form wsparcia finansowego. Minister Edukacji i Nauki może przyznać cudzoziemcowi stypendium na całkowite lub częściowe pokrycie opłat za kształcenie oraz kosztów podróży, zakwaterowania i utrzymania. Cudzoziemcy wymienieni w punktach 2-8 wyżej mogą otrzymać stypendium socjalne i / lub kredyt studencki. Wszyscy cudzoziemcy mogą ubiegać się o inne formy pomocy materialnej. Są to: stypendium rektora i stypendium ministra za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomoga, stypendium finansowane przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz stypendium za wyniki w nauce lub w sporcie finansowane przez osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą państwową lub samorządową osobą prawną.  

Przepisy nie określają innych form wsparcia dla studentów zagranicznych, ale uczelnie wprowadziły różne rozwiązania obejmujące m.in. pomoc w załatwianiu formalności wjazdowych (np. wizy) i spraw praktycznych (np. zakwaterowanie), naukę języka polskiego, programy orientacyjne i integracyjne oraz opiekę dydaktyczną (np. nauczyciel-opiekun grupy studentów zagranicznych) i codzienne wsparcie ze strony studentów-opiekunów studentów zagranicznych. 

Mobilność nauczycieli akademickich

Wyjazdy polskiej kadry akademickiej do krajów europejskich stanowią integralny element współpracy międzynarodowej wspierającej rozwój Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. W Polsce nie opracowano odrębnej strategii dotyczącej umiędzynarodowienia czy mobilności w szkolnictwie wyższym. Jak przedstawiono w rozdziale wstępnym, rozwijanie i wspieranie rozwoju umiejętności kadr zarządzających i uczących w całym systemie edukacji formalnej stanowi natomiast priorytetowe obszary oddziaływania w „Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030”, przyjętej przez rząd w grudniu 2020 r. Kierunki działań w tych obszarach obejmują m.in. upowszechnianie mobilności międzynarodowej kadr, rozwijanie umiejętności planowania i zarządzania międzynarodowymi projektami edukacyjnymi oraz upowszechnianie międzynarodowych dobrych praktyk pracy dydaktycznej. Mobilność kadry akademickiej jest też wpisana w cele przyjętej przez rząd w 2016 r. „Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)” , w której jednym z priorytetów jest stworzenie warunków wspierających umiędzynarodowienie szkolnictwa wyższego.

Przepisy określają warunki udzielania urlopów nauczycielom akademickim. Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r. (z późn. zm.) rektor uczelni może udzielić nauczycielowi:

• przygotowującemu rozprawę doktorską – płatnego urlopu naukowego w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy;
• posiadającemu co najmniej stopień doktora, w okresie 7 lat zatrudnienia w danej uczelni – płatnych urlopów naukowych w łącznym wymiarze nieprzekraczającym roku w celu przeprowadzenia badań;
• płatnego urlopu w celu odbycia za granicą kształcenia, stażu naukowego albo dydaktycznego, uczestnictwa w konferencji albo uczestnictwa we wspólnych badaniach naukowych prowadzonych z podmiotem zagranicznym na podstawie umowy o współpracy naukowej.

W trakcie płatnego urlopu uczelnia wypłaca nauczycielowi wynagrodzenie w pełnym wymiarze oraz odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne. Okresy płatnych urlopów zalicza się do okresów, od których zależą uprawnienia pracownicze, w tym m.in. takie uprawnienia wynikające ze stażu pracy jak uprawnienia emerytalne.

Pracownicy uczelni niebędący nauczycielami akademickimi podlegają powszechnie obowiązującym przepisom ustawy Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. Pracownikom przysługuje płatny urlop szkoleniowy w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, ale warunki urlopu nie odnoszą się do mobilności: urlop w wymiarze 21 dni w przypadku przygotowywania się i przystąpienia do egzaminu dyplomowego kończącego studia w uczelni. W innych przypadkach pracownik może otrzymać urlop bezpłatny w wymiarze uzgodnionym z pracodawcą.

Nie istnieją przepisy ogólnokrajowe dotyczące bezpośrednio uznawania osiągnięć lub efektów pracy za granicą nauczycieli akademickich lub innych pracowników uczelni. Uczelnie są natomiast zobowiązane przepisami do okresowej oceny nauczycieli, przynajmniej raz na 4 lata lub na wniosek rektora, w ramach wewnętrznego zapewniania jakości. Kryteria oceny nauczycieli i innych pracowników określają poszczególne uczelnie. W ocenie okresowej pracowników oraz w ocenie dorobku nauczycieli przy osiąganiu kolejnych szczebli kariery naukowej wiele uczelni uwzględnia doświadczenie międzynarodowe – np. mobilność i udział w projektach międzynarodowych.

Standardy obowiązkowej zewnętrznej oceny programowej, przeprowadzanej regularnie w uczelniach przez Polską Komisję Akredytacyjną, nie odnoszą się bezpośrednio do mobilności kadry akademickiej. Standard dotyczący kadry prowadzącej kształcenie obejmuje jednak stymulowanie kadry do ustawicznego rozwoju, a standard dotyczący umiędzynarodowienia kształcenia – warunki zapewniające studentom osiągniecie efektów uczenia się w zakresie znajomości języka obcego oraz uwzględnienie w programie studiów zajęć lub grup zajęć prowadzonych w języku obcym.

Informacje o uznawaniu kwalifikacji uzyskiwanych po ukończeniu studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich przedstawiono w podrozdziale 13.2.1 „Mobilność studentów”. 

Uznawanie stopni naukowych (stopni doktora i doktora habilitowanego) regulują następujące akty prawne:

• ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r.;
• rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 28 września 2018 r. w sprawie nostryfikacji stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki nadanych za granicą.

Stopnie naukowe mogą zostać uznane za równoważne z odpowiednimi stopniami polskim na podstawie umowy międzynarodowej, a w przypadku jej braku – w drodze nostryfikacji.

Polska podpisała umowy dwustronne o uznawalności wykształcenia z:

• następującymi państwami: Armenia, Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechy, Estonia, Francja, Kazachstan, Kirgistan, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Kuba, Libia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Mongolia, Niemcy, Rosja, Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Słowacja, Słowenia, Syria, Tadżykistan, Ukraina, Uzbekistan, Węgry i Wietnam;
• następującymi państwami obecnie już nieistniejącymi: Czechosłowacja, Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii, Niemiecka Republika Demokratyczna i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

W trakcie postępowania nostryfikacyjnego określa się polski odpowiednik zagranicznego stopnia. Nostryfikację przeprowadzają uczelnie lub inne instytucje naukowe posiadające kategorię naukową A+ lub A (jedną z dwóch najwyższych kategorii przyznawanych w wyniku zewnętrznej oceny działalności naukowej) w dyscyplinie, której dotyczy wniosek.

Szczegółowe informacje o uznawaniu kwalifikacji można znaleźć na stronie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej.

Dane dotyczące mobilności pracowników są przekazywane przez uczelnie w corocznych sprawozdaniach dla Ministerstwa Edukacji i Nauki. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji przygotowuje różne materiały statystyczne i / lub analityczne na temat realizacji programów UE, których jest operatorem. Dotychczas nie opracowywano zbiorczych analiz dotyczących wpływu wszystkich programów i inicjatyw wspierających mobilność kadry akademickiej.

Podobnie jak w przypadku studentów, pod względem liczby wyjeżdżających i przyjeżdżających nauczycieli akademickich najważniejszym programem wspierającym mobilność jest program UE Erasmus+, ale możliwości wyjazdu polskim nauczycielom i przyjazdu nauczycielom zagranicznym oferują także:

• projekty współfinansowane z innych środków UE (Europejskiego Funduszu Społecznego) i środków krajowych;
• programy wielostronne;
• programy dwustronne;
• programy i projekty krajowe.

Pracownicy uczelni niebędący nauczycielami akademickimi mogą uczestniczyć w mobilności wyłącznie w programie Erasmus+ oraz wielostronnym programie Edukacji finansowanym w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Programy UE

Program Erasmus+ (2014-2020; 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, przewiduje trzy formy mobilności dla pracowników uczelni w projektach Akcji 1. Nauczyciele akademiccy mogą wyjeżdżać do uczelni zagranicznych w celu prowadzenia zajęć dydaktycznych (od 2 dni do 2 miesięcy). Zarówno nauczyciele, jak i inni pracownicy uczelni mogą odbyć okres szkolenia (w formie obserwacji pracy na danym stanowisku, ang. job shadowing, lub kursu czy szkolenia) w uczelni lub innej organizacji za granicą (od 2 dni do 12 miesięcy). Nauczyciele mogą także uczestniczyć, wraz ze studentami, w kursach intensywnych, które łączą mobilność fizyczną z mobilnością wirtualną.

Możliwości krótkoterminowych wyjazdów oferują również pracownikom uczelni różne projekty Akcji 2 programu Erasmus+. Wyjazdy te są związane z celami danego projektu. Zob. informacje w podrozdziale 13.5.2 „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci w szkolnictwie wyższym / Partnerstwa i sieci”.

Programy współfinansowane z środków UE i środków krajowych

Projekt „Mistrzowie dydaktyki”

Projekt (2017-2023) jest współfinansowany z środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach wspomnianego wyżej Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER). Przewidziano w nim m.in. przygotowanie i wdrożenie modelu tutoringu oraz zagraniczne wizyty studyjne i szkolenia dla tutorów z polskich uczelni w ramach współpracy z uczelniami zagranicznymi, które znajdują się w pierwszej setce rankingu szanghajskiego. 

Zob. też informacje o projektach współfinansowanych z środków UE, które obejmują mobilność, w podrozdziale 13.5.2 dotyczącym Partnerstw i sieci w szkolnictwie wyższym.

Programy wielostronne

Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej (CEEPUS) i Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki – zob. podrozdział 13.2.1.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.W ramach komponentu „Rozwój zawodowy kadry” pracownicy uczelni, podobnie jak innych sektorów edukacji formalnej i pozaformalnej, mogą uczestniczyć w wizytach studyjnych do państw-darczyńców i intensywnych szkoleniach prowadzonych przez trenerów / ekspertów z tych państw. W komponencie „Mobilność w szkolnictwie wyższym” finansuje się wymianę nauczycieli akademickich między uczelniami w Polsce i państwach-darczyńcach w celu prowadzenia zajęć oraz mobilność nauczycieli i innych pracowników uczelni w formie wizyt typu obserwacja pracy na danym stanowisku (ang. job shadowing) oraz udziału w seminariach, szkoleniach, warsztatach i konferencjach. Komponent „Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości kształcenia i dopasowania oferty edukacyjnej” obejmuje mobilność związaną z uaktualnieniem oferty dydaktycznej oraz wymianą doświadczeń i dobrych praktyk (m.in. seminaria, konferencje, spotkania edukacyjne, intensywne szkolenia).

Programy / inicjatywy dwustronne

Umowy dwustronne – zob. podrozdział 13.2.1.

Program Fullbrighta

Program Fullbrighta (zob. też podrozdział 13.2.1) oferuje stypendia polskiej i amerykańskiej kadrze akademickiej. Stypendia dla polskiej kadry są przeznaczone na prowadzenie zajęć dydaktycznych i badań naukowych w uczelniach i innych instytucjach amerykańskich. Ponadto pracownicy polskich uczelni i innych instytucji naukowych, którzy specjalizują się w kulturze i historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej, mogą otrzymać stypendium na prowadzenie zajęć w jednej z uczelni współpracujących z Polsko-Amerykańską Komisją Fullbrighta. Z kolei naukowcy reprezentujący dziedziny STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics – nauki ścisłe, techniczne i inżynieryjne oraz matematyka) mogą ubiegać się o stypendia na realizację projektów dydaktyczno-badawczych (wykłady, seminaria czy warsztaty; opracowanie programu nauczania lub materiałów dydaktycznych) lub projektów badawczych w uczelniach lub innych instytucjach amerykańskich. Wykładowcy z uczelni amerykańskich otrzymują stypendia na prowadzenie wykładów i / lub badań naukowych w polskich uczelniach i placówkach naukowych.

Programy / inicjatywy krajowe

Mobilność Plus

Program Mobilność Plus, uruchomiony w 2012 r. i zarządzany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, umożliwia młodym naukowcom (do 35 lat), włącznie z doktorantami, udział w badaniach naukowych prowadzonych w renomowanych zagranicznych ośrodkach badawczych.

Programy realizowane przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej

W ramach swych ustawowych zadań Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) (zob. pod-rozdział wstępny do rozdziału 13) realizuje kilka programów adresowanych głównie do zagranicznej kadry akademickiej, które obejmują mobilność edukacyjną (oprócz wspomnianych wyżej programów wymiany w ramach umów bilateralnych i programu CEEPUS oraz krajowych programów oferujących stypendia polskiej kadrze akademickiej na wyjazdy zagraniczne o charakterze naukowym, a nie edukacyjnym).

Program im. Walczaka

Program został opracowany wspólnie przez NAWA i Ministerstwo Zdrowia, a jego celem jest wspieranie rozwoju zawodowego polskiej kadry akademickiej w dziedzinach kardiologii, onkologii, alergologii i chorób zakaźnych. O stypendia mogą ubiegać się kandydaci, którzy pracują w polskich uczelniach, instytutach badawczych lub szpitalach klinicznych, posiadają co najmniej stopień naukowy doktora lub mają otwarty przewód doktorski, prowadzą badania w dziedzinach programu i znają biegle język angielski. Środki przyznaje się na wyjazdy do najlepszych ośrodków medycznych w Stanach Zjednoczonych.  

Profesura Gościnna NAWA

Celem programu jest podnoszenie jakości działalności naukowo-badawczej i dydaktycznej w polskich uczelniach i innych instytucjach naukowych poprzez zatrudnienie wybitnych naukowców zagranicznych z różnych krajów świata. Przyjeżdżający naukowcy uczestniczą w działalności badawczej i dydaktycznej oraz wspierają instytucje goszczące w przygotowywaniu wniosków o prestiżowe granty. Obecnie program obejmuje nauki humanistyczne, społeczne i teologiczne, a w kolejnych latach zostanie rozszerzony na pozostałe dziedziny.

Program im. Stanisława Ulama

Program jest ukierunkowany na zwiększenie stopnia umiędzynarodowienia polskich uczelni i instytucji naukowych. Środki przyznaje się na przyjazdy naukowców zagranicznych z różnych krajów świata, którzy posiadają co najmniej stopień naukowy doktora w dowolnej dziedzinie, w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia stażu podoktorskiego, pozyskania materiałów do badań lub publikacji naukowej oraz prowadzenia zajęć dydaktycznych.

Zob. też informacje o programach dla doktorantów w podrozdziale 13.2.1 „Mobilność studentów”.