Rozdział prezentuje przegląd reform w dziedzinie edukacji i szkoleń w ujęciu krajowym. Reformy są pogrupowane w szeroko rozumianych obszarach tematycznych odpowiadających poziomom kształcenia:
- Wczesna edukacja i opieka
- Edukacja szkolna
- Kształcenie i szkolenia zawodowe oraz edukacja dorosłych
- Szkolnictwo wyższe
- Umiejętności przekrojowe i zatrudnialność.
W każdym obszarze tematycznym reformy są opisane w porządku chronologicznym. Najnowsze reformy są prezentowane w pierwszej kolejności. Informacje podane w rozdziale dotyczą okresu od roku 2013.
Wstęp opisuje ogólną strategię edukacyjną oraz cele kluczowe dla całego system edukacji. Prezentuje także proces reformowania edukacji oraz jego najważniejszych uczestników.
Ostatni podrozdział dotyczący perspektywy europejskiej prezentuje związki krajowej polityki edukacyjnej ze strategiami europejskimi odnoszącymi się do edukacji i szkoleń.
Ogólne zasady prowadzenia polityki edukacyjnej
Wszelkie działania charakterze systemowym w obszarze edukacji odbywają się na podstawie następujących aktów prawnych:
- Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. 2016.383 j.t)
- Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 2016 r., poz. 1068 j.t)
- Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (Dz.U. 2015.45 t.j.) przyjęty przez Radę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumentem pt. „Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski”
- Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r o Radzie Ministrów (dz. U. z 2012 poz. 392 i z 2015 r. poz. 1064,
Dla programów wspófinansowanych ze środków Unii Europejskiej kluczowym dokumentem jest plan ewaluacji Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.
Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju określa strukturę dokumentów strategicznych oraz sposób ich opracowywania. Między innymi zobowiązuje twórców strategii do konsultowania projektu takich dokumentów z jednostkami samorządu, partnerami społecznymi i gospodarczymi oraz Komisją Wspólną Rządu i Samorządu. Określa także, że przed przygotowaniem strategii konieczne jest przygotowanie diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej, regionalnej i przestrzennej kraju, z uwzględnieniem stanu środowiska.
Ustawa o statystyce publicznej określa zasady i tworzy podstawy rzetelnego, obiektywnego, profesjonalnego i niezależnego prowadzenia badań statystycznych, których wyniki mają charakter oficjalnych danych statystycznych, oraz ustala organizację i tryb prowadzenia tych badań i zakres związanych z nimi obowiązków.
Ustawa o systemie informacji oświatowej określa organizację i zasady działania systemu informacji oświatowej służącego uzyskiwaniu danych niezbędnych do: 1) prowadzenia polityki oświatowej państwa na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym wspomagania zarządzania oświatą; 2) efektywnego funkcjonowania systemu finansowania zadań oświatowych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym; 3) analizy efektywności wykorzystania środków publicznych przeznaczonych na finansowanie zadań oświatowych; 4) nadzorowania i koordynowania wykonywania nadzoru pedagogicznego na terenie kraju oraz podnoszenia jakości edukacji. Przez system informacji oświatowej zapewnia się powszechny dostęp do informacji z zakresu oświaty.
Ustawa o Radzie Ministrów daje ministrom uprawnienie do tworzenia na mocy zarządzenia różnego typu zespołów i ciał opiniodawczo-doradczych działających przy ministrze. W zarządzeniu określane są cel, zadania, skład i sposób działania ciała tego typu. Przykładowo w 2015 r. Minister Edukacji Narodowej powołał Zespołu do spraw Strategii przy Ministrze Edukacji Narodowej, dając mu prawo wnioskowania o zamawianie analiz, opinii lub ekspertyz.
Edukacja jako element Polskiego Ładu
Do roku 2020 podstawowym dokumentem strategicznym polskiego rządu była Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Obecnie roku rolę głównego programu strategicznego przejął Polski Ład, którego zarys ogłoszono w czerwcu 2021 r. Polski Ład zawiera odrębny rozdział poświęcony edukacji pt. „Przyjazna szkoła i kultura na nowy wiek”.
Strategia zapowiada powołanie Centrum Dziecka i Rodziny jako instytucję wspomagającą rozwój dzieci, osób uczących się oraz rodzin oczekujących lub wychowujących dzieci. Dodatkowo zapowiadany jest nowy model wsparcia psychologicznego oraz gabinet psychologiczno-pedagogiczny w każdej szkole. Polski Ład zapowiada także nowy program wyrównywania szans po pandemii COVID-19.
W odniesieniu do rozwijania umiejętności uczniów Polski Ład zwraca uwagę na dalszy rozwój kompetencji cyfrowych uczniów i zapowiada zwiększanie roli historii w programie nauczania.
W ramach programu „Zielona Szkoła” nowa strategia zapowiada także termomodernizację szkół poprawiającą efektywność energetyczną, wyposażenie budynków w instalację ogrzewania ekologicznego, energooszczędne oświetlenie oraz lepsze systemy wentylacyjne.
W Polskim Ładzie zidentyfikowano następujące projekty strategiczne związane z edukacją:
- Centrum Dziecka i Rodziny
- Program Wsparcia Psychologicznego
- Narodowy Edukacyjny Program Wyrównywania Szans po Covid-19
- Cyfrowa Podstawa Programowa
- Zielona Szkoła
- Fundusz Świetlica
- Fundusz Młodzieżowych Rad Gmin
- Przyjazna i Dostępna Szkoła dla Wszystkich
- Edukacyjne Pracownie Przyszłości
- Kredyt Studencki
- Fundusz Nowoczesnych Kompetencji
Informacje o programie Polski Ład są dostępne pod adresem https://www.gov.pl/web/polski-lad
Perspektywa uczenia się przez całe życie (PLLL)
We wrześniu 2013 r. Rząd przyjął dodatkowy, zintegrowany dokument strategiczny pn. Perspektywa uczenia się przez całe życie (PLLL) obejmujący uczenie się w różnych formach (formalne, pozaformalne i nieformalne) oraz na wszystkich etapach życia (od wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi do uczenia się seniorów). Rola PLLL polegała na rozwijaniu spójnego podejścia do uczenia się przez całe życie nie tylko w obszarze edukacji formalnej, ale także w innych obszarach funkcjonowania państwa, dla których istotne są kwestie dotyczące kompetencji i kwalifikacji osób.
Obecnie wspieranie uczenia się przez całe życie jest realizowane przez działania Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) przy pomocy takich narzędzi jak Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK) oraz Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji (ZRK).
Proces reformowania edukacji
System oświaty
Zachodzące obecnie w polskim systemie oświaty zmiany zostały zainicjowane w grudniu 2016 r., kiedy Sejm RP uchwalił ustawę Prawo oświatowe. Zasadniczym elementem reformy jest przejście z dwustopniowego obowiązkowego kształcenia ogólnego (obejmującego naukę w sześcioklasowej szkole podstawowej oraz trzyklasowym gimnazjum) do kształcenia jednostopniowego, realizowanego w ośmioklasowej szkole podstawowej. Z kolei nauka na dalszym etapie kształcenia (po ukończeniu szkoły podstawowej) ulegnie wydłużeniu o jeden rok. Jednocześnie obowiązek szkolny został ograniczony do ukończenia ośmioklasowej szkoły podstawowej (poprzednio obejmował szkołę podstawową i gimnazjum) Zmiany te spowodowały konieczność opracowania nowych podstaw programowych a także nowej formuły egzaminów zewnętrznych.
W roku szkolnym 2018/2019 ukończył naukę ostatni rocznik gimnazjalistów, a także pierwszy rocznik absolwentów ośmioklasowych szkół podstawowych. W kolejnym roku szkolnym – 2019/2020 oba roczniki rozpoczęły naukę w liceach ogólnokształcących, technikach i szkołach branżowych. Tym samym reforma znalazła się w okresie przejściowym, w którym absolwenci gimnazjów oraz ośmioklasowych uczą się równolegle (według odrębnych programów nauczania) w szkołach ponadpodstawowych. W roku szkolnym 2021/2022 według nowego programu kształci się już trzeci rocznik uczniów. Jednocześnie jest to ostatni rok kształcenia absolwentów gimnazjów w liceach ogólnokształcących.
Wsparcie w zdalnej nauce – działania rządu w organizowaniu kształcenia na odległość podczas pandemii Covid-19
W ramach projektu, w okresie ograniczonego funkcjonowania szkół i placówek oświatowych z powodu epidemii COVID. udostępniona została darmowa platforma internetowa do zdalnej nauki epodreczniki.pl, uruchomiono dodatkowe pieniądze na zakup komputerów i oprogramowania, ulgi w podatku vat dla kupujących sprzęt dla szkół, bezpłatne usługi internetowe od operatorów sieci komórkowych, oraz szkolenia on-line dla nauczycieli. Kontynuację wsparcia uczniów związanego z epidemią COVID-19 ma zapewnić Narodowy Edukacyjny Program Wyrównywania Szans po COVID-10, przewidziany w ramach Polskiego Ładu.
Szkolnictwo wyższe
Aktualnie wprowadzane zmiany systemowe w nauce i szkolnictwie wyższym realizowane są w ramach Strategii na rzecz doskonałości naukowej, nowoczesnego szkolnictwa wyższego, partnerstwa z biznesem i społecznej odpowiedzialności nauki. Proces ten jest realizowany w oparciu o trzy główne filary:
- Konstytucja dla nauki (zmiany systemowe w nauce i szkolnictwie wyższym),
- Innowacje dla gospodarki (komercjalizacja badań i partnerstwo z biznesem)
- Nauka dla Ciebie (Społeczna odpowiedzialność dla nauki).
Zgodnie z przyjętymi założeniami, beneficjentami tych zmian będą: środowiska akademickie i naukowe; dzieci, młodzież, seniorzy; właściciele firm, osoby prowadzące działalność gospodarczą; inwestorzy i przedsiębiorcy; ludzie kreatywni, ambitni, wynalazcy; nauczyciele; organizacje pozarządowe.
W przypadku filarów 2) oraz 3) reformy realizowane są w oparciu o standardowy proces legislacyjny, właściwy dla polskiego porządku prawnego. W przypadku filaru Konstytucja dla nauki, realizowany proces reformowania polskiego szkolnictwa wyższego, obejmujący przygotowanie nowego prawa o szkolnictwie wyższym, znanego również pod hasłem Ustawa 2.0, obejmuje następujące etapy:
Lp. | DZIAŁANIE | TERMIN |
1 | Wydanie przez Ministra NiSW komunikatu o ustanowieniu przedsięwzięcia pod nazwą „Ustawa 2.0 – Założenia systemu szkolnictwa wyższego” (M.P. z 2016 r. poz. 191) | 23 lutego 2016 r. |
2 | Ogłoszenie przez Ministra NiSW konkursu w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 – Założenia systemu szkolnictwa wyższego” | 29 lutego 2016 r. |
3 | Wydanie przez Ministra NiSW zarządzenia w sprawie powołania Zespołu interdyscyplinarnego do spraw oceny wniosków w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 – Założenia systemu szkolnictwa wyższego” (Dz. Urz. MNiSW z 2016 r. poz. 22) | 7 kwietnia 2016 r. |
4 | Składanie wniosków do MNiSW przez jednostki naukowe lub podmioty działające na rzecz nauki | do dnia 29 kwietnia 2016 r. |
5 | Prace Zespołu interdyscyplinarnego do spraw oceny wniosków w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 – Założenia systemu szkolnictwa wyższego” – ocena wniosków | 4-5 maja 2016 r. |
6 | Zawarcie umów określających warunki finansowania i realizacji projektu przyjętego do finansowania w drodze konkursu „Ustawa 2.0 - Założenia systemu szkolnictwa wyższego” oraz rozliczania środków finansowych przyznanych na jego realizację | czerwiec 2016 r. |
7 | Gala konkursu Ustawa 2.0 | 3 czerwca 2016 r. |
8 | Praca Zespołów, w tym przeprowadzanie konsultacji | czerwiec 2016 r. – styczeń 2017 r. |
9 | Ogłoszenie Strategii na rzecz doskonałości naukowej, nowoczesnego szkolnictwa wyższego, partnerstwa z biznesem i społecznej odpowiedzialności nauki | wrzesień 2016 r. |
10 | Cząstkowa prezentacja propozycji założeń, przez przedstawicieli jednostek, na tematycznych konferencjach programowych Narodowego Kongresu Nauki:
| październik 2016 r. – czerwiec 2017 r. |
11 | Osiem studenckich debat oksfordzkich w ramach Narodowego Kongresu Nauki, podczas których skupiono się na badaniu opinii środowiska akademickiego | listopad 2016 r.-czerwiec 2017 r. |
12 | Przedłożenie przez jednostki propozycji założeń do ustawy regulującej system szkolnictwa wyższego, testu regulacyjnego, raportu z przeprowadzonych konsultacji ze środowiskiem naukowym i akademickim oraz rozliczenia poniesionych kosztów | do dnia 31 stycznia 2017 r. |
13 | Prace w MNiSW dotyczące przedłożonych przez jednostki założeń nowych regulacji w obszarze szkolnictwa wyższego wraz z testami regulacyjnymi | od lutego 2017 r. |
14 | Prezentacja konkursowych założeń ustawy | marzec 2017 r. |
15 | Publikacja książki „Narodowy Kongres Nauki”, zawierającej podsumowanie prac Zespołów tematycznych Rady NKN oraz Paneli tematycznych NKN, podsumowanie konferencji programowych i zgłaszanych w ich trakcie postulatów, prezentację trzech konkursowych założeń do projektu Ustawa 2.0, podsumowanie studenckich debat oksfordzkich | wrzesień 2017 r. |
16 | Prezentacja projektu Ustawy2.0 w ramach Narodowego Kongresu Nauki w Krakowie | 19-20 września 2017 r. |
17 | Konsultowanie projektu założeń i przyjmowanie opinii, uwag i stanowisk (konsultacje społeczne i uzgodnienia międzyresortowe) | wrzesień-2017 -marzec 2018 |
18 | Skierowanie projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce do Sejmu RP | kwiecień 2018 |
19 | Przyjęcie ustawy przez Sejm RP | lipiec 2018 |
20 | Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP | 1 sierpnia 2018 |
21 | Wejście w życie większości przepisów nowej ustawy "Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce" | 1 października 2018 |
22 | Wprowadzanie szczegółowych ram funkcjonowania zreformowanego systemu szkolnictwa wyższego i nauki poprzez wydawanie odpowiednich rozporządzeń | od drugiego kwartału 2018 |
23 | Pełne wejście w życie przepisów Ustawy | 1 października 2022 |
W ramach tych działań należy wyróżnić następujących głównych aktorów:
- Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (zleceniodawca i inicjator)
- Uniwersytet SWPS, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Allerhanda (instytucje, z których pochodzą zespoły eksperckie wyłonione w konkursie, a których celem jest przygotowanie propozycji założeń do nowej ustawy o szkolnictwie wyższym)
- Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Polska Komisja Akredytacyjna, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Konferencja Rektorów Zawodowych Szkół Polskich (organy doradcze i opiniodawcze)
- Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (organizator studenckich debat oksfordzkich)
Szkolnictwo wyższe podczas pandemii Covid-19
Czasowe ograniczenie funkcjonowania niektórych podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19
W wyniku pojawienia się ognisk pandemii COVID-19 w Polsce wprowadzono szereg rozwiązań zmieniających sposób funkcjonowanie szkół wyższych, m.in.:
- spraw administracyjne dotyczące studentów i doktorantów powinny być realizowane z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, tak, aby nie musieli oni osobiście przychodzić do uczelni,
- wszelkie gremia działające na podstawie statutów uczelni podejmują uchwały za pomocą środków komunikacji elektronicznej niezależnie od tego, czy taki tryb ich podejmowania został określony w aktach wewnętrznych uczelni lub aktach regulujących działanie tych podmiotów
- uczelnie oraz inne podmioty prowadzące kształcenie studentów i doktorantów prowadziły zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, niezależnie od tego, czy zostało to przewidziane w programie danego kształcenia.
Tarcza antykryzysowa
Tarcza antykryzysowa obejmuje zbiór rozwiązań wprowadzonych w kwietniu 2020 r. i zapobiegających negatywnemu oddziaływaniu koronawirusa na różne obszary funkcjonowania państwa, w tym szkolnictwo wyższe - nowe przepisy mają usprawnić m.in. działania podmiotów szkolnictwa wyższego i nauki w warunkach epidemii. Zmiany obejmują m.in. takie rozwiązania jak:
- przedłużenie ważności legitymacji studenckich, doktoranckich i legitymacji służbowych nauczyciela akademickiego bez obowiązku potwierdzania ich ważności na czas ograniczenia funkcjonowania uczelni lub zawieszenia na nich kształcenia oraz 60 dni po jego zakończeniu.
- przyznawanie zapomóg studentom i doktorantom bez obowiązku stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego
- na wniosek kredytobiorcy, złożony do końca roku akademickiego 2019/2020, będzie możliwe zawieszenie spłaty kredytu studenckiego o okres nie dłuższy niż 6 miesięcy
- egzaminy mogły odbywać się online, zarówno egzaminy semestralne jak i egzaminy dyplomowe na studiach, ale także obrony pracy doktorskich oraz kolokwia habilitacyjne.