Definicja grup docelowych
Kształceniem specjalnym obejmowane są dzieci i młodzież wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy:
- niepełnosprawne:
- z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu:
- lekkim
- umiarkowanym
- znacznym
- niesłyszące
- słabosłyszące
- niewidome
- słabowidzące
- z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją
- z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera
- z niepełnosprawnościami sprzężonymi
- z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu:
- niedostosowane społecznie
- zagrożone niedostosowaniem społecznym.
Podstawą do objęcia ucznia kształceniem specjalnym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Orzeczenie określa zalecane formy kształcenia specjalnego, z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia niepełnosprawności intelektualnej.
(art. 127 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 910)
Niepełnosprawności sprzężone to występowanie u dziecka przynajmniej dwóch niepełnosprawności:
- niesłyszenie
- słabe słyszenie
- niewidzenie
- słabe widzenie
- niepełnosprawności ruchowa, w tym afazja
- niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym
- autyzm, w tym zespół Aspergera.
(art. 4 pkt 32 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 910)
Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim realizują obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki poprzez udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych.
(art. 36 ust. 17 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 910)
Podstawą do objęcia dziecka zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi jest orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych indywidulanych lub zespołowych.
Dzieci i młodzież których stan zdrowia utrudnia lub uniemożliwia uczęszczanie do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły obejmowane są indywidualnym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem na podstawie orzeczenia, w którym stwierdza się taką potrzebę.
(rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży; Dz. U. poz. 1616 oraz z 2020 r. poz. 1537)
Od chwili stwierdzenia niepełnosprawności dziecka do podjęcia nauki w szkole organizuje się wczesne wspomaganie rozwoju. Podstawę jest opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
Zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wydają:
- orzeczenia o potrzebie:
- kształcenia specjalnego
- zajęć rewalidacyjno-wychowawczych
- indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego
- indywidualnego nauczania
- opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci.
W ramach realizowanego w latach 2017-2021 rządowego programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” specjalistyczną opieką obejmowane są również dzieci zagrożone niepełnosprawnością (w szczególności dzieci do 3 roku życia) oraz ich rodziny.
Specjalistyczna opieka związana jest z procesem rehabilitacji dziecka i obejmuje również opiekę pielęgniarską. Opieka ta zapewniana jest w wiodących ośrodkach koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych na podstawie zaświadczenia lekarskiego.
Uczniom ze specyficznymi trudnościami dostosowuje się wynikające z programu nauczania wymagania edukacyjne do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Uczniowie ci obejmowani są również pomocą psychologiczno-pedagogiczną.
Przez specyficzne trudności w uczeniu się rozumie się trudności w nauce w odniesieniu do tych uczniów w normie intelektualnej, których trudności w przyswojeniu treści nauczania wynikają ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi.
(art. 3 pkt 33 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 910)
Specyficzne trudności w uczeniu się są diagnozowane przez specjalistów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i stwierdzane w opinii.
Opinie o specyficznych trudnościach w uczeniu się wydawane są przez:
- publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne
- niepubliczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne założone zgodnie z art. 82 ustawy o systemie oświaty oraz zatrudniające pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych.
(art. 127 ust. 11 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 910)
Opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się może być wydana uczniowi:
- nie wcześniej niż po ukończeniu przez ucznia trzeciej klasy szkoły podstawowej
- nie później niż w momencie ukończenia przez ucznia szkoły podstawowej
- uczniowi szkoły ponadpodstawowej tylko w uzasadnionych wypadkach.
Dzieci i młodzież szczególnie uzdolnione na podstawie zezwolenia dyrektora szkoły mogą realizować:
- indywidualny program
- indywidualny tok nauki
Zezwolenie wydawane jest:
- na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia
- po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej
- po upływie co najmniej jednego roku nauki, a w uzasadnionych przypadkach – po śródrocznej klasyfikacji ucznia.
Do wszystkich uczniów u których rozpoznano potrzebę w zakresie wsparcia, skierowana jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna. Zobowiązane do udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej są wszystkie jednostki systemu oświaty.
Chociaż w przepisach brak definicji specjalnych potrzeb edukacyjnych, to ich rozumienie jest bardzo szerokie – wyznacznikiem są potrzeby dziecka, ucznia lub słuchacza.
Mogą one być uwarunkowane w szczególności:
- niepełnosprawnością
- niedostosowaniem społecznym
- zagrożeniem niedostosowaniem społecznym
- zaburzeniami zachowania lub emocji
- szczególnymi uzdolnieniami
- specyficznymi trudnościami w uczeniu się
- deficytami kompetencji i zaburzeń sprawności językowych
- chorobą przewlekłą
- sytuacjami kryzysowymi lub traumatycznymi
- niepowodzeniami edukacyjnymi
- zaniedbaniami środowiskowymi związanymi z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi
- trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanymi z wcześniejszym kształceniem za granicą.
Podstawą do udzielenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku jest:
- rozpoznanie potrzeb w tym zakresie przez prowadzącego zajęcia z dzieckiem nauczyciela, wychowawcę grupy wychowawczej lub specjalistę
- stwierdzenie takiej potrzeby w opinii publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej
- stwierdzenie takiej potrzeby w orzeczeniu wydanym przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Zainicjować pomoc może również:
- rodzic
- uczeń
- dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki
- pomoc nauczyciela
- asystent edukacji romskiej
- pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna
- pracownik socjalny
- kurator sądowy
- asystent rodziny
- organizacja pozarządowa
- instytucja lub podmiot działający na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
Dla dzieci i uczniów, którzy mogą uczęszczać odpowiednio do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły, ale mają trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, przewidziano możliwość realizacji:
- zindywidualizowanej ścieżki realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego
- zindywidualizowanej ścieżki kształcenia.
Wymaga to opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, z której wynika taka potrzeba.
Z tej formy organizacji kształcenia nie korzystają dzieci i uczniowie objęci kształceniem specjalnym. Mogą oni realizować zajęcia w formie indywidulanej lub w grupie liczącej do 5 osób na podstawie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.
W szkole jest realizowana opieka zdrowotna nad uczniami, która obejmuje:
- profilaktyczną opiekę zdrowotną do ukończenia przez ucznia 19. roku życia
- w przypadku uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego - do ukończenia szkoły ponadpodstawowej
- promocję zdrowia
- opiekę stomatologiczną do ukończenia przez ucznia 19. roku życia.
Szkoła publiczna zobowiązana jest zapewnić uczniom możliwość korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej.
Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania czy higienistka szkolna nie są pracownikami szkoły, a jedynie na terenie szkoły realizują świadczenia profilaktycznej opieki zdrowotnej.
(ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami; Dz.U. poz. 1078)
Szczególne środki wsparcia
Do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych moją prawo uczęszczać wszystkie dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Decyzję w tej sprawie podejmują ich rodzice lub pełnoletni uczniowie.
Publiczna szkoła podstawowa nie może odmówić przyjęcia żadnego dziecka zamieszkałego w jej obwodzie.
Ocenianie postępów, promowanie i klasyfikowanie
Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły.
Przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, należy uwzględnić wpływ tych zaburzeń lub dysfunkcji na jego zachowanie, na podstawie:
- orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub
- orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub
- opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.
Jeżeli w wyniku klasyfikacji śródrocznej, a w szkole policealnej – semestralnej, stwierdzono, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi lub utrudni mu kontynuowanie nauki w klasie programowo wyższej, a w szkole policealnej – semestrze programowo wyższym, szkoła ma obowiązek umożliwienia uczniowi uzupełnienie braków.
Nauczyciel jest obowiązany dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, na tych samych zasadach jak w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych.
Postępy uczniów objętych kształceniem specjalnym, na tych samych zasadach jak w przedszkolach, szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych oraz innych formach wychowania przedszkolnego, podlegają okresowej ocenie.
Wobec uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym na wszystkich etapach edukacyjnych stosowana jest ocena opisowa. Ze względu na specyficzny charakter edukacji tych uczniów, a także indywidualne tempo i zakres nauki każdego ucznia, osiągnięcia w poszczególnych sferach oddziaływań pedagogicznych i rewalidacyjnych są planowane indywidualnie. Dokonywana okresowo przez nauczycieli i specjalistów wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umożliwia modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego i dostosowanie poziomu oczekiwanych osiągnięć ucznia do jego możliwości.
Zasady promowania i klasyfikowania uczniów niepełnosprawnych w normie intelektualnej oraz z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim są analogiczne jak w przypadku uczniów bez niepełnosprawności.
Uczeń jest promowany do następnej klasy, jeżeli otrzymał, zgodnie z określonymi kryteriami, pozytywne oceny ze wszystkich przedmiotów i zajęć obowiązkowych, z wyjątkiem przedmiotów i zajęć, z których został zwolniony. Uczniowie otrzymują promocję do klasy wyższej decyzją rady pedagogicznej szkoły. Uczeń, który nie otrzymał promocji do klasy programowo wyższej, a w szkole policealnej – na semestr programowo wyższy, powtarza odpowiednio klasę lub semestr.
Uczeń szkoły podstawowej, w tym szkoły podstawowej w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich, który:
- posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
- ma opóźnienie w realizacji programu nauczania co najmniej jednej klasy
- uzyskuje ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć z języka mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej lub języka regionalnego oceny uznane za pozytywne w ramach wewnątrzszkolnego oceniania
- rokuje opanowanie w jednym roku szkolnym treści nauczania przewidzianych w programie nauczania dwóch klas
może być promowany do klasy programowo wyższej również w ciągu roku szkolnego.
O promowaniu do klasy programowo wyższej ukończeniu szkoły przez ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym postanawia rada pedagogiczna, uwzględniając ustalenia zawarte w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna
Każda jednostka systemu oświaty (przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego, szkoła lub placówka) zobligowana jest do udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczęszczającym do niej dzieciom i młodzieży, ich rodzicom i nauczycielom, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb w tym zakresie. Przepisy regulują zasady udzielania i organizacji tej pomocy w publicznych przedszkolach szkołach i placówkach.
Pomoc ta jest udzielana również przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Przepisy regulują zasady udzielania i organizacji tej pomocy w publicznych w poradniach publicznych.
Pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach udzielają:
- nauczyciele
- wychowawcy grup wychowawczych
- specjaliści, w szczególności psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, terapeuci pedagogiczni i doradcy zawodowi.
Dyrektor w porozumieniu z organem prowadzącym podejmuje decyzje dotyczące zatrudnienia nauczycieli i specjalistów wykonujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiednio do rozpoznanych wcześniej potrzeb w tym zakresie.
Nauczyciel, wychowawca grupy wychowawczej lub specjalista, który stwierdził potrzebę objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną:
- niezwłocznie udziela mu tej pomocy w trakcie bieżącej pracy
- informuje o tym osobę, do zadań której należy koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniowi:
- wychowawcę klasy - w przypadku szkoły i placówki w której funkcjonuje szkoła
- dyrektora przedszkola lub placówki w przypadku przedszkola i placówki w której nie funkcjonuje szkoła –
- inną osobę wyznaczoną przez dyrektora.
Do zadań koordynatora należy ustalanie:
- form w jakich pomoc będzie udzielona
- okresu udzielania pomocy
- wymiaru godzin, w którym poszczególne formy będą realizowane.
O potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną informuje się rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia.
Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest dobrowolne. W publicznych jednostkach systemu oświaty pomoc ta udzielana jest nieodpłatnie.
Wychowawca klasy lub dyrektor przedszkola lub placówki planując udzielanie uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej, współpracuje z rodzicami ucznia lub pełnoletnim uczniem oraz – w zależności od potrzeb ucznia z:
- innymi nauczycielami, wychowawcami grup wychowawczych i specjalistami, prowadzącymi zajęcia z uczniem,
- poradnią
- pielęgniarką środowiska nauczania i wychowania
- higienistką szkolną
- asystentem edukacji romskiej
- pomocą nauczyciela
- pracownikiem socjalnym
- kuratorem sądowym
- organizacjami pozarządowymi
- innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego planowanie i koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy do zadań zespołu nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolach i placówkach jest udzielana podczas bieżącej pracy z dzieckiem oraz w formie:
- zajęć rozwijających uzdolnienia
- zajęć specjalistycznych:
- korekcyjno-kompensacyjnych
- logopedycznych
- rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne
- innych zajęć o charakterze terapeutycznym
- zindywidualizowanej ścieżki realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego
- porad i konsultacji.
W szkole pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz w formie:
- zajęć rozwijających uzdolnienia
- zajęć rozwijających umiejętności uczenia się
- zajęć dydaktyczno-wyrównawczych
- zajęć specjalistycznych:
- korekcyjno-kompensacyjnych
- logopedycznych
- rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne
- innych zajęć o charakterze terapeutycznym
- zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej
- zindywidualizowanej ścieżki kształcenia
- klas terapeutycznych
- warsztatów
- porad i konsultacji.
Zajęcia rozwijające uzdolnienia:
- organizuje się dla uczniów szczególnie uzdolnionych
- liczba uczestników nie może przekraczać 8
- zajęcia prowadzą nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju prowadzonych zajęć.
Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne:
- organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym specyficznymi trudnościami w uczeniu się
- liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 5.
Zajęcia logopedyczne:
- organizuje się dla uczniów z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych
- liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 4.
Zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne:
- organizuje się dla uczniów przejawiających trudności w funkcjonowaniu społecznym
- liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 10, chyba że zwiększenie liczby uczestników jest uzasadnione potrzebami uczniów
- zajęcia prowadzą nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju prowadzonych zajęć.
Inne zajęcia o charakterze terapeutycznym:
- organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi mających problemy w funkcjonowaniu w przedszkolu, szkole lub placówce oraz z aktywnym i pełnym uczestnictwem w życiu przedszkola, szkoły lub placówki
- liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 10.
Zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się:
- organizuje się w celu podnoszenia efektywności uczenia się uczniów
- w przepisach nie ustalono maksymalnej liczebności uczniów na tych zajęciach pozostawiając swobodę w organizacji tych zajęć dyrektorom szkół.
Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze:
- organizuje się dla uczniów mających trudności w nauce, w szczególności w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego
- liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 8.
Zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej:
- organizuje się w celu wspomagania odpowiednio uczniów lub słuchaczy w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych
- zajęcia prowadzi się z wykorzystaniem aktywnych metod pracy
- zajęcia prowadzą nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści, w szczególności doradcy zawodowi.
Godzina zajęć rozwijających uzdolnienia, specjalistycznych, rozwijających umiejętności uczenia się, dydaktyczno-wyrównawczych oraz związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu, trwa 45 minut.
W uzasadnionych potrzebami uczniów przypadkach czas trwania zajęć może być krótszy przy zachowaniu ustalonego dla ucznia łącznego tygodniowego czasu tych zajęć.
Zajęcia prowadzi się przy wykorzystaniu aktywizujących metod pracy.
Prowadzą je nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju prowadzonych zajęć.
Zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego oraz zindywidualizowana ścieżka kształcenia
- organizowana jest dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu wynikające ze stanu zdrowia albo innych przyczyn, nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym i wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania
- obejmuje wszystkie zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, przy czym część zajęć jest realizowana wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym, a część indywidualnie z uczniem
- jest formą realizacji programu wychowania przedszkolnego lub programy nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia
- organizowana na wniosek rodzica ucznia lub pełnoletniego ucznia na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej wskazującej na potrzebę objęcia ucznia pomocą w tej formie
- przed wydaniem opinii poradnia we współpracy z przedszkolem lub szkołą oraz rodzicami ucznia albo pełnoletnim uczniem przeprowadza analizę funkcjonowania ucznia uwzględniającą efekty udzielanej dotychczas przez przedszkole lub szkołę pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- organizowana jest w czasie nie dłuższym niż jeden rok szkolny
- dyrektor przedszkola lub szkoły ustala tygodniowy wymiar godzin zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych realizowanych indywidualnie z uczniem, uwzględniając informacje o zakresie ograniczeń w funkcjonowaniu ucznia zawarte w opinii oraz konieczność realizacji przez ucznia podstawy programowej
- nauczyciele prowadzący zajęcia z uczniem objętym pomocą w tej formie zobowiązani są podejmowania działań ukierunkowanych na poprawę funkcjonowania ucznia w przedszkolu lub szkole
- tej formy nie organizuje się dla uczniów objętych kształceniem specjalnym lub indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym albo indywidualnym nauczaniem – możliwość organizacji dla tych uczniów zajęć w formie indywidualnej wynika z innych przepisów.
Klasy terapeutyczne:
- organizuje się dla uczniów wymagających dostosowania organizacji i procesu nauczania oraz długotrwałej pomocy specjalistycznej z uwagi na trudności w funkcjonowaniu w szkole lub oddziale wynikające z zaburzeń rozwojowych lub ze stanu zdrowia
- mogą do nich uczęszczać, za zgodą organu prowadzącego szkołę, także uczniowie innej szkoły
- objęcie ucznia nauką w klasie terapeutycznej wymaga opinii poradni, z której wynika potrzeba objęcia ucznia taką formą pomocy
- nauczanie w klasach terapeutycznych jest prowadzone według realizowanych w danej szkole programów nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów
- nauka trwa do złagodzenia albo wyeliminowania trudności w funkcjonowaniu ucznia w szkole lub oddziale, stanowiących powód objęcia ucznia tą formą pomocy
- zajęcia prowadzą nauczyciele właściwych zajęć edukacyjnych
- liczba uczniów nie może przekraczać 15.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest także rodzicom uczniów oraz nauczycielom, w formie:
- porad
- konsultacji
- warsztatów
- szkoleń.
Dyrektor szkoły organizując pomoc psychologiczno-pedagogiczną współpracuje z:
- poradniami psychologiczno-pedagogicznymi
- rodzicami uczniów
- placówkami doskonalenia nauczycieli
- innymi przedszkolami, szkołami i placówkami
- organizacjami pozarządowymi
- innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
Warsztaty i szkolenia prowadzą nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści. Udzielają oni też porad i konsultacji.
Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki organizuje wspomaganie przedszkola, szkoły i placówki w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Polega ono na zaplanowaniu i przeprowadzeniu działań mających na celu poprawę jakości udzielanej pomocy.
W innych formach wychowania przedszkolnego organ prowadzący ustala m.in.:
- cele i zadania punktu lub zespołu przedszkolnego
- sposób ich realizacji z uwzględnieniem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka oraz wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowania go do nauki w szkole z uwzględnieniem rodzaju i stopnia niepełnosprawności dziecka
- zakres zadań nauczycieli związanych z:
- prowadzeniem obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci
- przeprowadzaniem diagnoz gotowości dzieci do podjęcia nauki w szkole
- współpracą ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną oraz opiekę zdrowotną.
Nauczyciele prowadzący zajęcia w innej formie wychowania przedszkolnego:
- prowadzą obserwacje pedagogiczne mające na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci
- prowadzą diagnozy gotowości dzieci do podjęcia nauki w szkole
- dzieci realizujących obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego
- dzieci 5-letnich, które mogą rozpocząć naukę w szkole podstawowej w wieku 6 lat - na wniosek rodziców
- współpracują ze specjalistami świadczącymi dzieciom pomoc psychologiczno-pedagogiczną lub opiekę zdrowotną
- prowadzą konsultacje i porady dla rodziców w zakresie pracy z dziećmi.
Nauczyciele mają prawo swobody w wyborze podręczników, materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych, programów, metod i sposobów nauczania. Zobowiązani są przy tym uwzględniać indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów. Nauczyciele mogą również nie korzystać w procesie nauczania z podręczników.
(ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; Dz.U. z 2020 r. poz. 1327)
Nauczyciel jest obowiązany dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, który otrzymał opinię o specyficznych trudnościach w uczeniu się lub inną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, wskazującą na potrzebę takiego dostosowania.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych następuje także na podstawie:
- orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz ustaleń zawartych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym ucznia
- orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania
- rozpoznania takiej potrzeby przez nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem
- opinii lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego.
Dostosowanie metod i form pracy z dzieckiem do jego potrzeb uwarunkowanych występującymi trudnościami czy zaburzeniami rozwojowymi to np.:
- dostosowanie sposobu komunikowania się z uczniem
- wydłużenie czasu pracy kiedy jest to konieczne
- dzielenie materiału nauczania na mniejsze partie, zmniejszenie liczby zadań do wykonania, zwiększenie liczby ćwiczeń i powtórzeń materiału
- częste odwoływanie się do konkretu i stosowanie metody poglądowości umożliwiającej poznawanie wielozmysłowe
- zastosowanie dodatkowych środków dydaktycznych i środków technicznych
- powtarzanie reguł obowiązujących w klasie oraz jasnym wyznaczaniem granic i egzekwowaniem ich przestrzegania.
Uczniowie szczególnie uzdolnieni na każdym etapie edukacyjnym i w każdym typie szkoły mogą realizować:
- indywidualny program nauki z jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy
- indywidualny toku nauki, który umożliwia ukończenie szkoły każdego typu w skróconym czasie.
Indywidualny program nauki:
- jest tworzony przez nauczyciela prowadzącego zajęcia edukacyjne w szkole i pod którego kierunkiem uczeń będzie go realizował lub opracowany poza szkołą i zaakceptowany przez tego nauczyciela
- jest dostosowany do uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych ucznia
- umożliwia rozwijanie wiedzy ucznia w obszarach w których wykazuje on ponadprzeciętne predyspozycje do nauki
- realizowany jest w czasie zajęć edukacyjnych w szkole.
Indywidualny tok nauki
- dotyczy jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych
- realizowany jest przez ucznia według innego systemu niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy
- może być realizowany według programu nauczania objętego szkolnym zestawem programów nauczania lub indywidualnego programu nauki utworzonego przez nauczyciela prowadzącego czy opracowanego przy udziale i pomocy innych nauczycieli, w tym nauczyciela ze szkoły wyższego stopnia, doradcy metodycznego, psychologa, pedagoga oraz nawet samego ucznia.
Uczeń realizujący indywidualny tok nauki może:
- uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne do danej klasy lub do klasy programowo wyższej, w swojej lub innej szkole
- uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne w szkole wyższego stopnia
- realizować program w całości lub części we własnym zakresie
- realizować w ciągu jednego roku szkolnego program nauczania z zakresu dwóch klas lub więcej
- może być klasyfikowany i promowany w czasie całego roku szkolnego.
Dzieci przewlekle chore
Dziecko przewlekle chore, w zależności od stanu zdrowia, może wymagać różnego rodzaju oddziaływań:
- realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki w formie indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania, gdy dziecko leczone jest w domu, a jego stan zdrowia znacznie utrudnia lub uniemożliwia uczęszczanie do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły
- kształcenia w przedszkolu lub szkole specjalnej zorganizowanej w podmiocie leczniczym, gdy dziecko przebywa w tym podmiocie (np. w szpitalu, sanatorium lub uzdrowisku)
- wykonywania zabiegów podczas pobytu w przedszkolu, innej formie wychowania przedszkolnego szkole lub placówce (np. zastrzyków) lub systematycznego podawania leków, gdy dziecko może uczęszczać do przedszkola, innej formie wychowania przedszkolnego lub szkoły
- nagłej pomocy w sytuacji zaostrzenia objawów choroby lub wypadku.
Przedszkole, szkoła i placówka powinny być przygotowane do zapewnienia potrzeb dziecka przewlekle chorego we wszystkich tych sytuacjach.
Do obowiązków dyrektora jednostki systemu oświaty należy zapewnienie:
- odpowiednich warunków podczas pobytu w przedszkolu, szkole lub placówce wszystkim dzieciom, w tym przewlekle chorym,
- bezpiecznych i higienicznych warunków uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez jednostkę systemu oświaty poza obiektami należącymi do tej jednostki
- opieki nad uczniami
- stwarzanie warunków do harmonijnego rozwoju psychofizycznego uczniów poprzez aktywne działania prozdrowotne
- środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach w kierowanej przez siebie jednostce
- takiej organizacji pracy, która uwzględnia udzielanie pomocy dziecku przewlekle choremu, obejmującej:
- zatrudnienie odpowiednio przygotowanego personelu
- określenie zakresu czynności pracowników szkoły
- przeszkolenie pracowników
- w przypadku szkoły i placówki - pozyskanie, w kontakcie z właściwym oddziałem NFZ, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania.
O potrzebie objęcia ucznia indywidualnym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem ze względu na jego stan zdrowia decyduje zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej w orzeczeniu wydawanym na wniosek rodzica.
Indywidualne przygotowanie przedszkolne i indywidualne nauczanie organizuje się w miejscu pobytu ucznia, w szczególności w domu rodzinnym.
Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego oraz zajęcia indywidualnego nauczania są prowadzone przez nauczyciela lub nauczycieli w indywidualnym i bezpośrednim kontakcie z uczniem.
Zakres i czas prowadzenia zajęć indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania ustala w uzgodnieniu z organem prowadzącym odpowiednio:
- dyrektor przedszkola
- dyrektor szkoły
- osoba kierująca daną inną formą wychowania przedszkolnego.
Dyrektor zasięga opinii rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia w zakresie czasu prowadzenia zajęć odpowiednio indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania.
W indywidualnym rocznym przygotowaniu przedszkolnym:
- realizuje się treści wynikające z podstawy programowej wychowania przedszkolnego, przy czym dyrektor, na pisemny wniosek nauczyciela, może zezwolić na odstąpienie od realizacji niektórych treści wynikających z tej podstawy, stosownie do możliwości psychofizycznych dziecka oraz warunków w miejscu w którym są organizowane te zajęcia
- zajęcia prowadzone są przez jednego lub dwóch nauczycieli
- tygodniowy wymiar godzin zajęć prowadzonych w indywidualnym kontakcie z dzieckiem:
- wynosi od 4 do 6 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 2 dni
- może być wyższy niż 6 godzin - za zgodą organu prowadzącego
- może być niższy niż 4 godziny - na wniosek rodziców, w przypadkach uzasadnionych stanem zdrowia dziecka, przy czym należy uwzględnić konieczność realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego przez dziecko.
W indywidualnym nauczaniu:
- realizuje się obowiązkowe zajęcia edukacyjne wynikające z ramowego planu nauczania danego typu i rodzaju szkoły
- dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela, może zezwolić na odstąpienie od realizacji niektórych treści nauczania, uwzględniając możliwości psychofizycznych ucznia oraz warunki miejsca w którym są organizowane te zajęcia
- zajęcia prowadzone są przez:
- jednego lub dwóch nauczycieli w przypadku uczniów klas I-III szkoły podstawowej
- nauczycieli szkoły, którym dyrektor szkoły powierzy prowadzenie tych zajęć
- w uzasadnionych przypadkach dyrektor może powierzyć prowadzenie zajęć nauczycielowi zatrudnionemu w innej szkole
- tygodniowy wymiar godzin zajęć prowadzonych w indywidualnym kontakcie z uczniem jest zróżnicowany w zależności od typu szkoły i klasy:
- dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej - od 6 do 8 godzin
- dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej - od 8 do 10 godzin
- dla uczniów klas VII i VIII szkoły podstawowej - od 10 do 12 godzin
- dla uczniów szkół ponadpodstawowych - od 12 do 16 godzin
- może być za zgodą organu prowadzącego wyższy niż maksymalny wymiar godzin
- może być na wniosek rodziców niższy niż minimalny w przypadkach uzasadnionych stanem zdrowia dziecka, przy czym należy uwzględnić konieczność realizacji podstawy programowej przez ucznia.
Nauczyciele obserwują funkcjonowanie ucznia pod kątem możliwości uczestniczenia w życiu przedszkolnym lub szkolnym, aby:
- zapewniać pełny osobowy rozwój ucznia
- integrację ze środowiskiem przedszkolnym lub szkolnym
- ułatwić powrót dziecka lub ucznia do grupy rówieśniczej po zakończeniu nauczania w formie indywidualnej.
Dyrektor umożliwia kontakt ucznia objętego indywidualnym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem z rówieśnikami, przy czym zobowiązany jest:
- uwzględnić aktualny stan zdrowia ucznia oraz wnioski z obserwacji nauczycieli
- uzgodnić to z rodzicami lub pełnoletnim uczniem.
Dyrektor organizuje różne formy uczestniczenia uczniów, których stan zdrowia znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola w życiu przedszkolnym lub szkolnym. Odbywa się to na przykład poprzez umożliwianie uczniowi udziału w:
- zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia
- uroczystościach i imprezach przedszkolnych lub szkolnych
- wybranych zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych.
Poza tygodniowym wymiarem godzin zajęć indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidulanego nauczania realizowane są:
- zajęcia rewalidacyjne dla uczniów niepełnosprawnych
- zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego
- formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Kształcenie specjalne
Dzieci niepełnosprawne mogą być objęte wychowaniem przedszkolnym w:
- innych formach wychowania przedszkolnego
- przedszkolach ogólnodostępnych
- przedszkolach integracyjnych
- przedszkolach specjalnych
- oddziałach przedszkolnych zorganizowanych w szkołach podstawowych: ogólnodostępnych, integracyjnych lub specjalnych.
W przedszkolach ogólnodostępnych mogą być tworzone oddziały integracyjne lub specjalne. Mogą także funkcjonować przedszkola, w których są zarówno oddziały integracyjne i specjalne.
Oddziały specjalne tworzone są dla dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenie specjalnego. Oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych nie organizuje się dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Wychowanie przedszkolne dzieci z tym rodzajem niepełnosprawności organizuje się w oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych.
Kształcenie specjalne uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym organizuje się
- we wszystkich typach szkół:
- ogólnodostępnych
- integracyjnych
- specjalnych
- placówkach specjalnych:
- młodzieżowych ośrodkach wychowawczych
- młodzieżowych ośrodkach socjoterapii
- specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych
- specjalnych ośrodkach wychowawczych
- ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych .
W szkołach ogólnodostępnych mogą być tworzone oddziały integracyjne i specjalne z wyjątkiem oddziałów specjalnych dla uczniów niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Uczniowie ci mogą natomiast uczęszczać do oddziałów ogólnodostępnych i integracyjnych oraz szkół i placówek specjalnych.
Kształcenie, wychowanie i opiekę dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych organizuje się, w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych oraz innych formach wychowania przedszkolnego najbliższych ich miejscu zamieszkania.
Stwierdzenie potrzeby specjalnej organizacji nauki i metod pracy (kształcenie specjalne) skutkuje zastosowaniem następujących instrumentów wsparcia:
- możliwością odroczenia realizacji obowiązku szkolnego do roku szkolnego w którym dziecko kończy 9 lat (opcjonalnie, w zależności od potrzeb dziecka)
- opracowaniem i realizacją indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego
- zapewnieniem zajęć rewalidacyjnych dla dzieci i uczniów niepełnosprawnych w wymiarze tygodniowym nie niższym niż określony w przepisach (zadanie obowiązkowe przedszkola, szkoły lub ośrodka do którego uczęszcza dziecko)
- zapewnieniem zajęć socjoterapeutycznych dla uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym
- zapewnieniem zajęć resocjalizacyjnych dla uczniów niedostosowanych społecznie
- zapewnieniem dodatkowego nauczyciela jeśli kształcenie odbywa się w oddziale integracyjnym
- zapewnieniem pomocy ze strony dodatkowo zatrudnionej kadry – nauczyciela posiadającego kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej, specjalisty lub pomocy nauczyciela (obowiązek zapewnienia w przypadku określonego rodzaju placówek lub w stosunku do uczniów o określonym rodzaj niepełnosprawności; w innych przypadkach jest taka możliwość w zależności od potrzeb uczniów)
- zapewnieniem przez gminę w której dziecko mieszka bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu odpowiednio do najbliższych: przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, szkoły lub ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, albo zwrot kosztu przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej pomiędzy władzami lokalnymi oraz rodzicami/opiekunami dziecka (dotyczy wyłącznie dzieci i uczniów niepełnosprawnych – wiek do którego przysługuje zapewnienie bezpłatnego transportu określają przepisy ustawy)
- możliwością przedłużenia lub skrócenia okresu kształcenia na danym etapie edukacyjnym.
Odpowiedzialność podmiotów
Zapewnienie kształcenia specjalnego w przedszkolu, innej formie wychowania przedszkolnego, a także w szkole podstawowej ogólnodostępnej i integracyjnej jest zadaniem oświatowym gmin.
Za realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego odpowiada odpowiednio dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki lub osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego.
Organ prowadzący szkołę lub placówkę odpowiada za jej działalność, w tym za:
- zapewnienie warunków umożliwiających stosowanie specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym
- wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz wykonywania innych zadań statutowych.
Przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego szkoły i oddziały ogólnodostępne i integracyjne zapewniają dziecku objętemu kształceniem specjalnym:
- realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego
- warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na jego indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
- zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka, w tym:
- zajęcia rewalidacyjne dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych
- zajęcia resocjalizacyjne dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie
- zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży zagrożonych niedostosowaniem społecznym
- zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym zajęcia specjalistyczne
- integrację ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi pełnosprawnymi
- przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny
Dla każdego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny ucznia uwzględnia zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego i opracowywany jest:
- przez zespół, który tworzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem
- po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia
- we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną
- wspólnie z rodzicami lub pełnoletnim uczniem, jeśli wyrażą taką wolę.
Rodzice oraz pełnoletni uczniowie otrzymują kopię indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny określa:
- zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego lub wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem
- zintegrowane działania nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, prowadzących zajęcia z uczniem
- niepełnosprawnym - o charakterze rewalidacyjnym
- niedostosowanym społecznie – o charakterze resocjalizacyjnym
- zagrożonym niedostosowaniem społecznym – o charakterze socjoterapeutycznym
ukierunkowane na:
- poprawę funkcjonowania ucznia, w tym w zakresie komunikowania się z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC)
- wzmacnianie uczestnictwa ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym
- formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- wymiar godzin w którym poszczególne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej będą realizowane
- działania wspierające rodziców ucznia
- zajęcia:
- rewalidacyjne
- resocjalizacyjne
- socjoterapeutyczne
- inne odpowiednie do potrzeb ucznia
- związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu
- w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- w ramach doradztwa zawodowego - w przypadku ucznia klasy VII i VIII szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowej: branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego oraz technikum
- zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami ucznia w realizacji zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego.
W zależności od potrzeb ucznia program określa także:
- zakres współdziałania z podmiotami spoza przedszkola/szkoły:
- poradniami psychologiczno-pedagogicznymi
- placówkami doskonalenia nauczycieli
- organizacjami pozarządowymi
- innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży
- w przypadku placówek ogólnodostępnych i integracyjnych – ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi i młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii
- rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia m.in. z wykorzystywaniem technologii wspomagających
- wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, które są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do 5 uczniów (jeśli taka potrzeba wskazana została w orzeczeniu lub wynika z wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia).
Program opracowuje się na okres:
- na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
- nie dłuższy niż etap edukacyjny.
Realizacja indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego i postępy ucznia objętego kształceniem specjalnym są systematycznie monitorowane przez zespół nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem w ramach wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia. Na podstawie tej oceny dokonuje się modyfikacji programu, jeśli jest taka potrzeba.
Zajęcia rewalidacyjne
Uczniowie niepełnosprawni niezależnie od typu i rodzaju szkoły do jakiej uczęszczają, obejmowani są zajęciami rewalidacyjnymi.
Zajęcia rewalidacyjne:
- mają charakter terapeutyczny i usprawniający
- prowadzą nauczyciele i specjaliści posiadający przygotowanie w zakresie pracy z dzieckiem z danym rodzajem niepełnosprawności oraz do prowadzenia danego rodzaju zajęć
- mogą być prowadzone indywidualnie lub w grupie, w zależności od potrzeb dziecka.
Rodzaj, liczbę i formę zajęć rewalidacyjnych określa się w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym ucznia.
W ramach zajęć rewalidacyjnych należy uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych ucznia przez:
- dla ucznia niewidomego - naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji
- dla ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem - naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC)
- dla ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera - zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne.
Minimalny tygodniowy wymiar zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych uczęszczających do oddziałów ogólnodostępnych lub integracyjnych w szkole podstawowej oraz w szkołach ponadpodstawowych wynosi po 2 godziny na ucznia.
Organizacja zajęć rewalidacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych objętych kształceniem specjalnym jest obowiązkowa również w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, pomimo, że w przepisach nie określono ich minimalnego tygodniowego wymiaru. Liczba godzin tych zajęć powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka.
Ramowy plan nauczania określa również:
- minimalny tygodniowy wymiar godzin zajęć z zakresu doradztwa zawodowego
- zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej
- zajęcia języka mniejszości narodowej, języka mniejszości etnicznej, języka regionalnego oraz naukę własnej historii i kultury
- naukę geografii państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa
- zajęcia sportowe w oddziałach i szkołach sportowych oraz oddziałach i szkołach mistrzostwa sportowego
- dodatkowe zajęcia edukacyjne oraz zajęcia języka migowego – w przypadku przyznania przez organ prowadzący godzin na realizację tych zajęć.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczający do szkoły podstawowej (niezależnie od rodzaju szkoły czy oddziału do którego uczęszcza) nie mają obowiązku nauki drugiego języka obcego. Na wniosek rodzica lub pełnoletniego ucznia uczeń ten może uczyć się drugiego języka obcego nowożytnego. Jeżeli uczeń nie uczy się drugiego języka obcego nowożytnego, uczęszcza na zajęcia z techniki.
Zajęcia resocjalizacyjne lub socjoterapeutyczne
Młodzież niedostosowana społecznie lub zagrożona niedostosowaniem społecznym obejmowana jest zajęciami odpowiednio resocjalizacyjnymi lub socjoterapeutycznymi oraz innymi zajęciami o charakterze terapeutycznym, umożliwiającymi nabywanie umiejętności życiowych ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i społecznym.
Dodatkowa kadra
Przepisy prawa oświatowego umożliwiają zatrudnianie osób wspierających organizację kształcenia specjalnego:
- nauczycieli posiadających przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej
- specjalistów
- pomocy nauczyciela.
W przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, przedszkolach integracyjnych, szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi i szkołach integracyjnych zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego uczniów.
Obowiązkowo zatrudnia się dodatkową kadrę w przedszkolach ogólnodostępnych, innych formach wychowania przedszkolnego i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęte dzieci i uczniowie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanym ze względu na:
- autyzm, w tym zespół Aspergera
- niepełnosprawności sprzężone.
W zależności od potrzeb ucznia z ww. rodzajem niepełnosprawności, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, dodatkowo zatrudnia się:
- nauczyciela posiadającego kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej lub
- specjalistę lub
- pomoc nauczyciela.
Zatrudnienie dodatkowej kadry jest możliwe za zgodą organu prowadzącego, gdy:
- do przedszkola ogólnodostępnego, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły ogólnodostępnej uczęszcza dziecko posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inny rodzaj niepełnosprawności niż autyzm, w tym zespół Aspergera lub niepełnosprawności sprzężone
- do szkoły ogólnodostępnej uczęszcza uczeń niedostosowany społecznie lub zagrożony niedostosowaniem społecznym.
Dodatkowo zatrudnieni nauczyciele posiadający kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami:
- prowadzą zajęcia edukacyjne
- realizują zintegrowane działania i zajęcia określone w indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych uczniów
- prowadzą pracę wychowawczą z uczniami.
Ponadto dodatkowo zatrudnieni nauczyciele w miarę potrzeb:
- uczestniczą w zajęciach edukacyjnych oraz zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych uczniów, realizowanych przez innych nauczycieli i specjalistów
- udzielają nauczycielom i specjalistom pomocy w doborze form i metod pracy z uczniami objętymi kształceniem specjalnym.
Uwzględniając potrzeby uczniów, dyrektor przedszkola lub szkoły albo osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego:
- wyznacza dodatkowo zatrudnionym nauczycielom zajęcia edukacyjne oraz zintegrowane działania i zajęcia, które realizują wspólnie z innymi nauczycielami lub w których uczestniczą
- określa zadania specjalistów
- określa zadania pomocy nauczyciela.
Zatrudnienie pomocy nauczyciela jest
- obowiązkowe - w oddziałach specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych oraz klasach I-IV szkoły podstawowej dla uczniów z określonymi rodzajami niepełnosprawności:
- niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym
- niepełnosprawnością ruchową
- autyzmem, w tym zespołem Aspergera
- niepełnosprawnościami sprzężonymi.
- możliwe - za zgodą organu prowadzącego pomoc nauczyciela w innych oddziałach przedszkoli i szkół do których uczęszczają uczniowie niepełnosprawni.
Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki oraz osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego może zatrudnić w szkole pracownika niepedagogicznego również w innych, uzasadnionych potrzebami uczniów, przypadkach i określić dla niego zakres obowiązków. Z zakresu tego może wynikać wykonywanie określonych zadań i czynności na rzecz uczniów uczęszczających do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych. Decyzje w sprawie zatrudnienia takich pracowników podejmowane są w porozumieniu z organem prowadzącym.
Rodzice dziecka niepełnosprawnego mogą także wystąpić do właściwego ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o zatrudnienie asystenta osoby niepełnosprawnej.
Zadaniem asystenta osoby niepełnosprawnej jest:
- umożliwienie osobie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym
- wykonywanie usług opiekuńczych
- pomoc rodzinie osoby niepełnosprawnej.
(art. 50 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; Dz. U. z 2020 r. poz. 1876;
rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych; Dz. U. Nr 189, poz. 1598oraz z 2006 r. Nr 134 poz. 943).
Asystent osoby niepełnosprawnej nie jest pracownikiem jednostki systemu oświaty, może jedynie wykonywać swoje zadania na jej terenie, w porozumieniu z dyrektorem lub osobą kierującą tą jednostką.
Dostosowanie egzaminów zewnętrznych
Dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przewidziano możliwość dostosowania warunków egzaminów zewnętrznych (egzaminu ósmoklasisty, maturalnego oraz zawodowego). W przypadku uczniów i absolwentów niepełnosprawnych możliwe jest także dostosowanie formy egzaminu.
Dostosowanie warunków polega na:
- zminimalizowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznym
- zapewnieniu odpowiedniego miejsca pracy dostosowanego do potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych zdającego
- wykorzystaniu odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych
- odpowiednim przedłużeniu czasu przewidzianego na przeprowadzenie egzaminu
- ustaleniu zasad ocenienia rozwiązań zadań uwzględniających potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne zdającego
- zapewnieniu obecności i pomocy w czasie egzaminu nauczyciela wspomagającego w czytaniu lub pisaniu odpowiednio z zakresu danego rodzaju niepełnosprawności, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznego, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania właściwego kontaktu ze zdającym lub pomocy w obsłudze sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych. specjalisty z zakresu danej niepełnosprawności, jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego kontaktu z uczniem lub absolwentem lub pomocy w obsłudze sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych.
Dostosowanie formy egzaminu zewnętrznego dla uczniów i absolwentów niepełnosprawnych polega na przygotowaniu odrębnych arkuszy egzaminacyjnych dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności. Nie przygotowuje się odrębnych arkuszy egzaminacyjnych dla absolwentów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim (dotyczy to egzaminu maturalnego oraz zawodowego).
Dzieci i młodzież z niepełnoprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz głębokim nie przystępują do egzaminów zewnętrznych.
Uczeń z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanym ze względu na niepełnosprawności sprzężone może być zwolniony przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty także w sytuacji, gdy nie występuje u niego niepełnoprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym i znacznym. Odbywa się to na wniosek rodziców pozytywnie zaopiniowany przez dyrektora szkoły.
Dostosowanie budynku i przestrzeni do nauki
Budynki przedszkoli, szkół i placówek systemu oświaty powinny odpowiadać warunkom technicznym określonym dla budynków użyteczności publicznej. Warunki te obejmują m.in. dostępność dla osób niepełnosprawnych
Wymogi dotyczące lokalu, w którym może być zorganizowana inna forma wychowania przedszkolnego zostały szczegółowo określone w przepisach.
W publicznych i niepublicznych przedszkolach i szkołach podstawowych ogólnodostępnych może być organizowane wczesne wspomaganie rozwoju dzieci, jeżeli:
- zatrudniona kadra posiada kwalifikacje do prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania
- posiada odpowiednie pomieszczenia do prowadzenia zajęć indywidualnie i w grupie
- posiada wyposażenie w sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci.
Monitoring i ocena efektywności kształcenia specjalnego
Zespół nauczycieli, wychowawców i specjalistów pracujących z uczniami objętymi kształceniem specjalnym spotyka się i omawia postępy dziecka. Spotkania zespołu odbywają się w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku szkolnym.
Pracę zespołu koordynuje odpowiednio:
- wychowawca klasy
- wychowawca grupy wychowawczej w przedszkolu lub placówce
- inny nauczyciel lub specjalista prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem, wyznaczony przez dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki lub osobę kierującą inną formą wychowania przedszkolnego.
W spotkaniach zespołu może uczestniczyć:
- rodzic
- pełnoletni uczeń
- przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej lub pomoc nauczyciela (na wniosek dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki lub osoby kierującej inną formą wychowania przedszkolnego),
- inna osoba, np. lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista (na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka lub ucznia albo pełnoletniego ucznia).
Zespół dokonuje okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia.
Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia poziomu funkcjonowania ucznia:
- poprzedza opracowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego
- dokonywana jest tak często jak jest taka potrzeba jednak nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym,
- może być podjęta również z inicjatywy rodziców lub pełnoletniego ucznia
- w jej realizację mogą być włączeni pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, jeśli jest taka potrzeba
- stanowi podstawę do ewentualnej modyfikacji programu.
Ocena uwzględnia:
- indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia ucznia
- zakres i charakter potrzebnego wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów, asystentów lub pomocy nauczyciela
- przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie i uczestnictwo ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym
- u ucznia realizującego część zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych indywidualnie lub w grupie liczącej do 5 uczniów – identyfikację trudności w zakresie uczestnictwa ucznia w zajęciach wspólnie z oddziałem przedszkolnym/ szkolnym/grupą, oraz ocenę efektów działań podejmowanych w celu przezwyciężenia tych trudności.
Rodzice i pełnoletni uczniowie mają prawo uczestniczyć w:
- spotkaniach zespołu
- opracowaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego
- modyfikacji tego programu
- dokonywaniu wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Rodzice i pełnoletni uczniowie otrzymują kopię wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Czas kształcenia specjalnego
Kształcenie specjalne uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych, może być prowadzone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy:
- 20. rok życia – w przypadku szkoły podstawowej
- 24. rok życia – w przypadku szkoły ponadpodstawowej.
Dla uczniów niepełnosprawnych we wszystkich typach i rodzajach szkół oraz uczniów szkół w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych.
Decyzję o przedłużeniu okresu nauki podejmuje:
- w przypadku ucznia niepełnosprawnego - rada pedagogiczna, po uzyskaniu pozytywnej opinii zespołu nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem oraz zgody rodziców ucznia,
- w przypadku ucznia szkoły w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich - dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej.
Decyzje te podejmuje się nie później niż:
- w przypadku szkoły podstawowej – do końca lutego danego roku szkolnego odpowiednio w klasie III i klasie VIII
- w przypadku szkoły ponadpodstawowej - do końca lutego w ostatnim roku nauki.
Liczebność i rodzaje oddziałów
Liczebność grup lub oddziałów ogólnodostępnych została określona tylko w przypadku innych form wychowania przedszkolnego, oddziałów przedszkolnych oraz klas I-III szkoły podstawowej.
Liczebność w innej formie wychowania przedszkolnego wynosi od 3 do 25 dzieci.
Liczba dzieci w oddziale przedszkola ogólnodostępnego nie może przekraczać 25. Oddział przedszkola obejmuje dzieci w zbliżonym wieku, z uwzględnieniem ich potrzeb, zainteresowań, uzdolnień oraz rodzaju niepełnosprawności.
Liczba uczniów w oddziałach ogólnodostępnych klasy I-III szkoły podstawowej wynosi nie więcej niż 25.
Jeżeli w trakcie roku szkolnego do oddziału liczącego 25 uczniów zostanie przyjęty z urzędu uczeń zamieszkały w obwodzie szkoły, dyrektor szkoły po poinformowaniu rady oddziałowej rodziców, dzieli ten oddział.
Dyrektor może nie dokonywać podziału oddziału gdy:
- wniosek taki złoży rada oddziałowa rodziców
- zgodę wyrazi organ prowadzący szkołę
- liczba uczniów nie przekroczy 27.
Dla oddziałów ogólnodostępnych klas IV-VIII szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych w przepisach nie określono liczebności uczniów.
W przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych wszystkich typów mogą być również tworzone oddziały integracyjne oraz oddziały specjalne.
Oddział integracyjny przedszkola lub szkoły to oddział, w którym uczniowie niepełnosprawni posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z ich pełnosprawnymi rówieśnikami. Liczebność oddziału integracyjnego wynosi do 20 uczniów, w tym do 5 uczniów niepełnosprawnych.
Za integracyjne uznaje się te przedszkola i szkoły, w których wszystkie oddziały są oddziałami integracyjnymi. Przedszkola i szkoły ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi to takie, w których oprócz oddziałów ogólnodostępnych zorganizowano oddziały integracyjne.
W roku szkolnym 2019/2020 w Polsce funkcjonowało:
- 435 przedszkoli integracyjnych (2% wszystkich przedszkoli)
- 104 szkół integracyjnych (0,5% wszystkich szkół), w tym:
- 63 szkoły podstawowe (0,4% wszystkich szkół podstawowych)
- 11 szkół branżowych I stopnia (0,7% wszystkich szkół branżowych I stopnia)
- 4 technika (0,2% wszystkich techników)
- 24 licea ogólnokształcące (1% wszystkich liceów)
- 1 ogólnokształcąca szkoła sztuk pięknych (3,8% wszystkich szkół tego typu)
- 1 liceum sztuk plastycznych (1,7% wszystkich szkół tego typu).
- 597 przedszkoli ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi (2,7% wszystkich przedszkoli)
- 1 284 szkół ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi (6,1% wszystkich szkół), w tym:
- 1157 szkół podstawowych (8,1% wszystkich szkół podstawowych)
- 36 szkół branżowych I stopnia (2,2% wszystkich szkół branżowych I stopnia)
- 25 techników (1,3% wszystkich techników)
- 64 liceów ogólnokształcących (2,7% wszystkich liceów)
- 1 ogólnokształcąca szkoła muzyczna I stopnia (2% wszystkich szkół tego typu)
- 1 szkoła policealna (0,3% wszystkich szkół policealnych).
Oddziały specjalne w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych tworzy się wyłącznie dla uczniów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, z wyjątkiem uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim dla których takich oddziałów nie tworzy się w przedszkolach.
Liczba uczniów w oddziałach specjalnych zorganizowanych w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych jest zróżnicowana w zależności od rodzaju niepełnosprawności uczniów i odpowiada liczebności oddziałów odpowiednio w przedszkolach lub szkołach specjalnych.
W roku szkolnym 2019/2020 w Polsce funkcjonowało:
- 74 przedszkoli ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi (0,3% wszystkich przedszkoli)
- 98 szkół ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi (0,5% wszystkich szkół), w tym:
- 82 szkoły podstawowe (0,6% wszystkich szkół podstawowych)
- 3 technika (0,1% wszystkich techników)
- 3 licea ogólnokształcące (0,1% wszystkich liceów)
- 9 branżowych szkół I stopnia (0,5% wszystkich szkół branżowych I stopnia)
- 1 szkoła policealna (0,3% wszystkich szkół policealnych).
W systemie oświaty mogą funkcjonować również przedszkola i szkoły ogólnodostępne w których zorganizowano zarówno oddziały integracyjne, jak i specjalne. Takich placówek jest jednak najmniej. W roku szkolnym 2019/2020 w Polsce było bowiem:
- 110 przedszkoli ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi i specjalnymi (0,5% wszystkich przedszkoli)
- 67 szkół ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi i specjalnymi (0,3% wszystkich szkół), w tym:
- 64 szkoły podstawowe (0,4% wszystkich szkół podstawowych)
- 1 technikum (0,1% wszystkich techników)
- 1 liceum ogólnokształcące (mniej niż 0,1% wszystkich liceów)
- 1 branżowa szkoła I stopnia (0,1% wszystkich szkół branżowych I stopnia).
Podstawa programowa
Dzieci niepełnosprawne realizują tę samą podstawę programową wychowania przedszkolnego jak dzieci pełnosprawne.
(załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej; Dz. U. poz. 356oraz z 2018 r. poz. 1679)
Uczniowie niepełnosprawni, których rozwój intelektualny jest prawidłowy dla wieku lub kształtuje się na poziomie niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim, realizują tę samą co ich pełnosprawni rówieśnicy podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowej danego typu, a w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe – podstawę programową kształcenia w zawodzie.
(załączniki nr 2, 4 i 6 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej; Dz. U. poz. 356 oraz z 2018 r. poz. 1679)
(rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 marca 2017 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach; Dz. U. poz. 860oraz z 2018 r. poz. 744)
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym realizują odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych oraz szkołach specjalnych przysposabiających do pracy.
(załączniki nr 3 i 5 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej; Dz. U. poz. 356oraz z 2018 r. poz. 1679)
Celem edukacji ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym jest:
- budowanie jego tożsamości
- rozwijanie autonomii i poczucia godności
- wdrażanie go do funkcjonowania społecznego oraz do rozumienia i przestrzegania norm społecznych,
- wyposażenie go w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na korzystanie – na miarę indywidualnych możliwości – z jego wolności i praw człowieka, a także pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej osoby.
Ważne jest, aby uczeń:
- mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie z wykorzystaniem znanych sposobów porozumiewania się (także wspomagających i alternatywnych metod komunikacji – AAC)
- zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych
- był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie godności własnej i decydowania o sobie
- mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia, zachowując prawo do swojej indywidualności
- rozumiał na miarę swoich możliwości otaczające go zjawiska społeczne i przyrodnicze
- mógł nabywać umiejętności i uczyć się czynności, przydatnych w przyszłym dorosłym życiu
- posiadał rzeczywisty obraz samego siebie w oparciu o pozytywne poczucie własnej wartości oraz umiejętność dostrzegania swoich mocnych i słabych stron.
Na etapie nauki w szkole podstawowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym wyodrębnia się:
- zajęcia edukacyjne:
- funkcjonowanie osobiste i społeczne
- zajęcia rozwijające komunikowanie się
- zajęcia rozwijające kreatywność
- wychowanie fizyczne
- etyka
- zajęcia rewalidacyjne.
Programy nauczania, podręczniki, materiały edukacyjne i ćwiczeniowe
Nauczyciel ma prawo swobody wyboru programów nauczania.
Nauczyciel może:
- opracować program samodzielnie lub we współpracy z innymi nauczycielami
- zaproponować program opracowany przez innego autora (autorów), np. spośród programów dostępnych na rynku
- przedstawić program opracowany przez innego autora (autorów) wraz z dokonanymi przez siebie modyfikacjami, wskazując zakres proponowanych zmian z uzasadnieniem, dlaczego je proponuje.
Zaproponowany przez nauczyciela program powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest przeznaczony.
Nauczyciel może zdecydować o realizacji programu nauczania z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału ćwiczeniowego. Może również podjąć decyzję o nauczaniu bez zastosowania podręcznika lub materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych.
Zespoły nauczycieli prowadzących nauczanie w klasach I–III szkoły podstawowej oraz zespoły nauczycieli prowadzących nauczanie danych zajęć edukacyjnych w klasach IV–VIII szkoły podstawowej oraz w szkole ponadpodstawowej przy wyborze podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych dla uczniów niepełnosprawnych objętych kształceniem specjalnym, uwzględniają potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne tych uczniów.
Zespoły mogą przedstawić dyrektorowi szkoły propozycję więcej niż jednego podręcznika lub materiału edukacyjnego w przypadku uczniów:
- niepełnosprawnych objętych kształceniem specjalnym
- objętych kształceniem w zakresie niezbędnym do podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej.
Uczniowie szkół podstawowych mają prawo do bezpłatnych podręczników materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych.
Na zapewnienie uczniom szkół podstawowych bezpłatnych podręczników oraz materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych szkoły otrzymują z budżetu państwa dotację celową. Wysokość tej dotacji w przypadku uczniów niepełnosprawnych może być zwiększona. Wartość wskaźnika zwiększającego wysokość dotacji celowej jest określana w przepisach ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania
Podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe oraz książki pomocnicze, dostosowane do potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów niepełnosprawnych są dofinansowywane z budżetu państwa.
Zadanie to realizowane jest poprzez:
- udzielanie dotacji celowej
- zlecanie opracowania i wydania, w tym dystrybucji podręczników, materiałów edukacyjnych, materiałów ćwiczeniowych lub książek pomocniczych, lub ich części.
Wykonane na zlecenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania podręczniki szkolne, materiały edukacyjne i książki pomocnicze dostosowane do potrzeb uczniów niepełnosprawnych (niewidomych w systemie Braille’a, słabowidzących w druku powiększonym oraz napotykających na trudności w uczeniu się i komunikowaniu się, w tym w wersji w polskim języku migowym), są udostępniane do nieodpłatnego pobrania w systemie informatycznym.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze
Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim realizują obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki w formie zespołowych lub indywidualnych zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Zajęcia te mogą być organizowane również w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych. Nie są jednak organizowane w integracji z rówieśnikami bez niepełnosprawności.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze dla dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim mogą być organizowane:
- od początku roku szkolnego w tym roku kalendarzowym w którym dziecko kończy 3 lata
- do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym w którym uczestnik tych zajęć kończy 25 rok życia.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze prowadzone są zgodnie ze wskazaniem w orzeczeniu w formie:
- indywidualnej
- zespołowej.
Zajęcia zespołowe prowadzi się w zespołach liczących od 2 do 4 uczestników zajęć.
Zajęcia realizowane są w formie zespołowej lub indywidualnej, zawsze w oparciu o indywidualny program zajęć.
Celem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jest:
- wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem
- uzyskiwanie, na miarę ich możliwości, niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu.
Zajęcia obejmują w szczególności:
- naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika zajęć
- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika zajęć
- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej
- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu
- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie
- naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika zajęć oraz przejawianej przez niego aktywności.
Indywidualny program zajęć opracowują prowadzący zajęcia nauczyciele we współpracy z psychologiem oraz, w zależności od potrzeb, z innymi specjalistami pracującymi z dziećmi i młodzieżą, na podstawie diagnozy oraz zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz obserwacji funkcjonowania uczestnika zajęć.
Postępy dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim podlegają okresowej ocenie. Niezależnie od rodzaju i typu jednostki systemu oświaty jaka organizuje te zajęcia, obowiązują takie same zasady tej oceny.
Dla każdego uczestnika zajęć prowadzony jest odrębnie zeszyt obserwacji, w którym nauczyciele prowadzący zajęcia zapisują informacje dotyczące:
- zmian w zakresie dużej motoryki (postawa, lokomocja, koordynacja ruchów)
- zmian w zakresie małej motoryki (koordynacja ruchów rąk, koordynacja wzrokowo-ruchowa, manipulacja)
- podejmowania aktywności własnej (niekierowanej)
- koncentracji uwagi podczas aktywności spontanicznej (w zabawie, podczas wykonywania zadania), w tym czasu tej koncentracji
- współdziałania w różnych sytuacjach, w tym czasu tego współdziałania
- opanowywania nowych umiejętności (tempo, trwałość, stopień trudności)
- dominującego nastroju i emocji
- gotowości do kontaktów (rodzaje i kierunek kontaktów)
- umiejętności w zakresie samoobsługi
- udziału w czynnościach porządkowych
- zachowań trudnych (opis zachowań trudnych i sytuacji, w których występują te zachowania, reakcje nauczyciela na zachowania trudne, zmiany w zachowaniu)
- sposobów komunikowania się
- innych istotnych zachowań.
Nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym na podstawie dokumentacji zajęć, w tym indywidualnego programu zajęć, nauczyciele prowadzący zajęcia dokonują okresowej oceny funkcjonowania uczestnika zajęć oraz w razie potrzeby modyfikują indywidualny program zajęć.
W roku szkolnym 2019/2020 zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi objętych było 8456 osób.