Kierunki kształcenia

W Polsce kwestie obszarów kształcenia reguluje Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz.U. 2018 poz. 1818). Celem zmiany tej listy było zmniejszenie liczby dyscyplin, poprzez przyjęcie nowej listy, opracowanej na podstawie standardów OECD (w miejsce wcześniejszych 8 obszarów wiedzy i 102 dyscyplin wskazanych zostało 48 dyscyplin). Całość wpisuje się w reformy, którym poddano polskie szkolnictwo wyższe w roku 2018. Więcej na temat reform można znaleźć w rozdziale 14. .

Uczelnia prowadzi kształcenie na jednolitych studiach magisterskich na określonym kierunku, poziomie i profilu.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów następujące kierunki studiów prowadzone są wyłącznie jako jednolite studia magisterskie:

• lekarski,
• lekarsko-dentystyczny,
• analityka medyczna,
• farmacja,
• fizjoterapia,
• weterynaria,
• prawo
• prawo kanoniczne,
• pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna,
• pedagogika specjalna.

Specjalna forma kształcenia na tych kierunkach wynika ze specyfiki programów kształcenia – uznano, że nie jest możliwe w tych przypadkach wprowadzenie na podziału na studia pierwszego i drugiego stopnia.

Dodatkowo,  w formie jednolitych studiów magisterskich prowadzonych może być 12 innych kierunków studiów:

• architektura,
• teologia,
• aktorstwo,
• konserwacja i restauracja dzieł sztuki,
• psychologia,
• realizacja obrazu filmowego, telewizyjnego i fotografii,
• reżyseria,
• scenografia,
• grafika,
• malarstwo,
• rzeźba,
• studia na których kształci się wyłącznie kandydatów na żołnierzy zawodowych.

Warunki przyjęć

Ogólne wymagania dotyczące przyjęć na studia wyższe są takie same dla uczelni akademickich i uczelni zawodowych.

Na jednolite studia magisterskie przyjmuje się osoby posiadające świadectwo maturalne. Po wprowadzeniu zewnętrznego egzaminu maturalnego w roku 2005 podstawę przyjęć zarówno na studia pierwszego stopnia, jak i jednolite studia magisterskie stanowią wyniki tego egzaminu. W związku z tym uczelnie nie organizują egzaminów wstępnych z przedmiotów wybranych przez kandydatów na studia podczas egzaminu maturalnego. Jednakże każda uczelnia może określić, jakie wyniki egzaminu maturalnego będą podstawą przyjęć na studia. Dodatkowe egzaminy wstępne mogą być przeprowadzone przez uczelnie za zgodą ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego tylko w przypadku, gdy konieczna jest ocena wiedzy i umiejętności, które nie są ocenianie podczas egzaminu maturalnego, oraz w przypadku, gdy kandydat posiada świadectwo ukończenia szkoły średniej uzyskane za granicą.

Uwzględniając przepisy ogólne, każda uczelnia może określić własne dodatkowe warunki i procedury przyjęć, włącznie z liczbą dostępnych miejsc, z wyjątkiem kierunków medycznych (numerus clausus). Warunki i procedury przyjęć na studia mogą być podobne w danej uczelni lub różnić się w zależności od kierunku studiów. Różne warunki i procedury mogą tez być stosowane przez różne uczelnie dla tego samego kierunku studiów. Warunki i procedury przyjęć na studia muszą być publikowane przez każdą uczelnię wyższą nie później niż 31 maja roku poprzedzającego rok akademicki, którego dotyczą.

Maksymalna liczba studentów, jaką można przyjąć na studia na każdy kierunek medyczny (medycyna, stomatologia,) w poszczególnych uczelniach, jest określona w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Maksymalną liczbę miejsc oblicza się z uwzględnieniem możliwości dydaktycznych poszczególnych uczelni i zapotrzebowania na absolwentów na poszczególnych, wyżej wymienionych, kierunkach studiów.

W uczelniach rekrutację studentów przeprowadzają komisje rekrutacyjne, które podejmują decyzje we wszystkich sprawach odnoszących się do rekrutacji studentów. Kandydaci mogą odwoływać się od decyzji komisji rekrutacyjnej do uczelnianej komisji rekrutacyjnej, a także do rektora; decyzje podjęte przez rektora są ostateczne.

Programy kształcenia

W celu prowadzenia studiów wyższych zarówno uczelnie akademickie, jak i uczelnie zawodowe są zobowiązane spełnić te same warunki, zawarte w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów.

Rozporządzenie określa m.in.:

1. warunki, jakie musi spełniać program studiów;
2. zakres informacji zawartych we wniosku o pozwolenie na utworzenie studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu,;
3. kierunki studiów, które są prowadzone jako jednolite studia magisterskie;
4. wymagania dotyczące prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz maksymalną liczbę punktów ECTS, jaka może być uzyskana w ramach tego kształcenia
5. wymogi dotyczące dokumentacji przebiegu studiów, legitymacji i dyplomów.

W programie studiów określa się m.in. formę studiów, liczbę semestrów i liczbę punktów ECTS konieczną do ich ukończenia oraz tytuł zawodowy nadawany absolwentom. Dodatkowo, program zawiera wskazanie zajęć  (lub grupy zajęć), niezależnie od formy ich prowadzenia, wraz z przypisaniem do nich efektów uczenia się i treści programowych zapewniających uzyskanie tych efektów;  łączną liczbę godzin zajęć; sposoby weryfikacji i oceny efektów uczenia się osiągniętych przez studenta w trakcie całego cyklu kształcenia oraz łączną liczbę punktów ECTS, jaką student musi uzyskać w ramach zajęć prowadzonych z bezpośrednim udziałem wykładowców. Należy również wskazać wymiar, zasady i formę odbywania praktyk zawodowych oraz liczbę punktów ECTS, jaką student musi uzyskać w ramach tych praktyk. Co do zasady, program studiów umożliwia studentowi wybór zajęć, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze nie mniejszym niż 30% łącznej liczby punktów ECTS.

Program kształcenia nie może by zmieniany w trakcie cyklu kształcenia.

Program kształcenia może przewidywać kształcenie w ramach wybranych/wszystkich przedmiotów w językach innych niż Polski.

Dla kierunków studiów przygotowujących do wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, diagnosty laboratoryjnego oraz fizjoterapeuty standardy nauczania określa   Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 r. (Dz.U. 2019 poz. 1573). Podobne regulacje obowiązują w przypadku kierunków studiów przygotowujących do pracy w innych zawodach regulowanych.

Metody nauczania

Nie istnieją ogólne krajowe regulacje lub wskazówki dotyczące metod nauczania. Proces dydaktyczny jest zorganizowany w formie wykładów, zajęć, warsztatów, seminariów oraz i/lub praktyk, w zależności od treści programu studiów w danej dziedzinie lub na danym kierunku studiów. Nauczyciele używają różnorodnych metod, materiałów i pomocy dydaktycznych – od tradycyjnych po multimedialne.

Przechodzenie studentów na rok programowo wyższy

Szczegółowe przepisy dotyczące przystępowania do egzaminów, przechodzenia na kolejny semestr lub rok studiów, powtarzania roku oraz przystępowania do egzaminu końcowego (dyplomowego) są określone w regulaminach studiów poszczególnych uczelni. Jednakże wszyscy studenci mają prawo przystąpić do egzaminu poprawkowego, także w przypadku egzaminu końcowego, oraz egzaminu komisyjnego (w przypadku niezdanego egzaminu poprawkowego) organizowanego przez komisję egzaminacyjną na podstawie odwołania studenta do tej komisji. W celu przystąpienia do egzaminu końcowego studenci są zobowiązani do zaliczenia wszystkich zajęć i praktyk przewidzianych w programie studiów, uzyskania odpowiedniej liczby punktów ECTS oraz złożenia samodzielnie przygotowanej pracy dyplomowej, która musi zostać pozytywnie oceniona. Jeśli program studiów nie przewiduje przygotowania pracy i przystąpienia do egzaminu końcowego, studenci są zobowiązani jedynie do zaliczenia wszystkich zajęć i praktyk studenckich przewidzianych w programie studiów.

Student może być skreślony z listy studentów w przypadku, gdy nie podjął studiów lub z nich zrezygnował, nie przedstawił pracy dyplomowej lub nie przystąpił do egzaminu dyplomowego w terminie określonym w regulaminie studiów. Skreślenie może nastąpić także w wyniku nie wykazania się postępami w nauce lub nie ukończenia z wynikiem pozytywnym semestru lub roku akademickiego w czasie określonym w regulaminie studiów.

Zatrudnialność

Na większości kierunków praktyki studenckie stanowią integralną część studiów.

Duża liczba uczelni uruchomiła już biura doradztwa zawodowego, opierając się na doświadczeniach uczelni UE lub innych, bardziej doświadczonych uczelni polskich. Biura te działają we współpracy z Krajowym Urzędem Pracy. Biura doradztwa zawodowego udzielają informacji o wolnych miejscach pracy w danej dziedzinie, pomagają studentom i absolwentom jako potencjalnym osobom poszukującym pracy w wyborze ścieżki kariery zawodowej i dalszego kształcenia. Ponadto studenci i absolwenci mogą uzyskać informacje i porady od doradców zawodowych pracujących w publicznych urzędach pracy oraz prywatnych agencjach pośrednictwa pracy w zakresie przygotowywania CV i listów motywacyjnych, zachowania w trakcie rozmowy rekrutacyjnej itp. (często spotkania takie mają charakter grupowych szkoleń organizowanych przez biura).

Uczelnie mają obowiązek monitorowania karier zawodowych swoich absolwentów w celu dostosowania kierunków studiów i programów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech i pięciu latach od dnia ukończenia studiów.

Dodatkowo, podstawowa jednostka organizacyjna uczelni prowadząca kierunek studiów uwzględnia w programie kształcenia wnioski z analizy zgodności efektów kształcenia z potrzebami rynku pracy oraz wnioski z analizy wyników monitoringu karier zawodowych absolwentów.

Informacje dot. ekonomicznych losów absolwentów są również udostępniane publicznie poprzez  prowadzony przez ministerstwo Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych.

Ocena studenta

Weryfikacja osiągania przez studenta założonych efektów kształcenia w polskim systemie szkolnictwa wyższego najczęściej odbywa się w ramach danej uczelni i realizowana jest przez prowadzącego dane zajęcia. Na poziomie uczelni (jednostki podstawowej) opracowywane są, jako element wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia, wytyczne dotyczące metod tej weryfikacji i sposobu jej przeprowadzania.

Do najczęściej stosowanych metod oceny wewnętrznej należą m.in.:

• testy,
• egzaminy pisemne opisowe,
• egzaminy ustne,
• prace pisemne/eseje śródsemestralne,
• sprawozdania z badań/ćwiczeń laboratoryjnych,
• prezentacje studenckie,
• projekty indywidualne i grupowe,
• aktywność na zajęciach,
• obecność na zajęciach,
• portfolio,
• peer assesment (ocena przez kolegów),
• wstępny sprawdzian wiedzy przed ćwiczeniami laboratoryjnymi (tzw. „wejściówka”),
• samoocena.

Weryfikacja efektów kształcenia może odbywać się z wykorzystaniem jednej z powyższych metod lub też kilku z nich (np. aktywność na zajęciach w połączeniu z pracą semestralną i testem końcowym).

W przypadku wielu programów kształcenia pojawia się obowiązek odbywania praktyk zawodowych. Ocena wystawiana praktykantowi często ma charakter opisowy i w rzeczywistości odnosi się zarówno do efektów z grupy „wiedza”, „umiejętności” jak i „kompetencje społeczne”. Praktyki zawodowe pełnią szczególnie istotną funkcję w weryfikacji efektów kształcenia w tych dwóch ostatnich grupach. Student, wykonując swoje obowiązki, udowadnia, że posiada określone umiejętności zawodowe, których poziom jest weryfikowany w sposób praktyczny, w odpowiednim do tego środowisku. Podobnie, w ocenie opisowej często pojawia się charakterystyka cech osobistych praktykanta, takich jak np. umiejętność pracy w grupie, zdolność do krytycznego myślenia itp.

Szczególną funkcję w zakresie weryfikacji efektów kształcenia pełni egzamin dyplomowy. Pozwala on na sprawdzenie kompetencji zdobytych w całym toku studiów, w szczególności powinien umożliwiać zorientowanie się, czy student zrozumiał przekazywaną mu wiedzę, jest wstanie swobodnie się poruszać po problematyce, która np. była wykładana w ramach różnych przedmiotów. W efekcie, poza posiadaną wiedzą, w trakcie egzaminu dyplomowego w pewnym stopniu następuje weryfikacja posiadanych przez studenta kompetencji społecznych. Szczegóły procedur obowiązujących w ramach egzaminu dyplomowego regulowane są na poziomie uczelni oraz jej jednostek podstawowych. Ostateczna ocena, która pojawia się na dyplomie, zależna jest od oceny pracy dyplomowej, dokonanej przez promotora oraz recenzenta, oceny z egzaminu dyplomowego, w trakcie którego mogą być zadawane pytania dotyczące pracy dyplomowej lub też inne, oraz średniej z całego toku studiów. Recenzja pracy dyplomowej ma charakter wieloaspektowy i obejmuje m.in. takie elementy jak:

• zgodność z tematem.
• charakterystyka układu treści,
• wykorzystanie odsyłaczy, indeksów itp.,
• poprawność językowa,
• ogólna ocena merytoryczna,
• na ile praca stanowi nowe ujęcie,
• ogólna ocena pracy wyrażona cyfrą ze zbioru 2/ 3/3,5/4/4,5/5/5!.

Weryfikacja efektów kształcenia kończy się wystawieniem tzw. oceny podsumowującej, która może mieć formę zero-jedynkową (zaliczone/niezaliczone), bądź też odnosić się do określonego zbioru możliwych ocen (np. 2/ 3/3,5/4/4,5/5/5!).

W niektórych przypadkach procedura weryfikacji efektów kształcenia zakłada udział podmiotów zewnętrznych – dotyczy to zwłaszcza tzw. zawodów regulowanych – np. Lekarski Egzamin Państwowy (LEP), oraz egzaminów z języków obcych.

W niektórych przypadkach stosowana jest zewnętrzna weryfikacja efektów kształcenia języka obcego, pomimo że proces kształcenia realizowany jest w samej uczelni. Pozwala to na zobiektywizowanie dokonywanej oceny, a w przypadku nie zaliczenia przez studenta semestru/egzaminu chroni to uczelnie przed posądzeniami o celowe niezaliczenie, motywowane wyłącznie czynnikami finansowymi (uzyskanie dodatkowej opłaty od studenta).

Dyplomy

Podobnie jak studia pierwszego i drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie kończą się egzaminem dyplomowym na wszystkich kierunkach, z wyjątkiem kierunków medycznych. Egzamin jest przeprowadzany przez komisję egzaminacyjną, składającą się z nauczycieli akademickich jednostki organizacyjnej uczelni (np. wydziału lub zakładu), która prowadzi dany kierunek studiów.

Studenci, którzy zdali egzamin dyplomowy, otrzymują dyplom ukończenia studiów wyższych potwierdzający ukończenie danego kierunku studiów i przyznanie odpowiedniego tytułu zawodowego w danej dziedzinie. Jeśli program studiów nie przewiduje egzaminu dyplomowego, studenci są zobowiązani jedynie do zaliczenia wszystkich zajęć i praktyk w celu uzyskania dyplomu potwierdzającego przyznanie odpowiedniego tytułu (ocena ogólna to średnia uzyskana z wszystkich zaliczeń). Uczelnie akademickie i zawodowe przyznają te same rodzaje dyplomów. Dyplomy są wydawane zgodnie z wzorami dyplomów określonymi  w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i są oficjalnie uznawanymi dokumentami. Na prośbę absolwenta uczelnia jest zobowiązana wydać kopię dyplomu w jednym z następujących języków obcych: angielskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim lub rosyjskim.

Absolwentom jednolitych studiów magisterskich nadaje się tytuł magistra lub też adekwatne do ukończonych studiów tytuły zawodowe równorzędne tytułom magistra i magistra inżyniera:

• lekarz – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku lekarskim;
• lekarz dentysta – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku lekarsko-dentystycznym;
• lekarz weterynarii – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku weterynaria;
• magister farmacji – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku farmacja;
• magister inżynier architekt – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku architektura.

Posiadanie tytułu magistra (lub równorzędnego) uprawnia do wykonywania danego zawodu i umożliwia kontynuowanie studiów w ramach kształcenia doktorantów.