Mobilność uczniów

Mobilność uczniów odbywa się głównie w ramach programu UE Erasmus+. W znacznie mniejszej skali mobilność umożliwiają:

• projekty współfinansowane z innych środków UE i środków krajowych;
• projekty finansowane w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego;
• programy wymiany młodzieży w ramach umów dwustronnych współfinansowane ze środków krajowych i środków uczestniczących krajów;
• dwustronne projekty wymiany młodzieży finansowane jako tzw. zadanie publiczne ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki (do stycznia 2020 r. Ministerstwa Edukacji Narodowej odpowiedzialnego za edukację przedszkolną i szkolną).

Okres nauki lub praktyki w ramach programów UE i innych programów lub projektów uznaje się na podstawie porozumienia między uczestniczącymi szkołami / instytucjami w ramach danego projektu mobilności. Szkoły zawodowe mogą też korzystać z opracowanych przez polskich ekspertów wskazówek dotyczących stosowania Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (European Credit System for Vocational Education and Training, ECVET). Kwalifikacje (świadectwa i dyplomy) na poziomie edukacji szkolnej uzyskane w innych krajach są uznawane zgodnie z przepisami ogólnokrajowymi. Zob. szczegółowe informacje na końcu tego podrozdziału.

Programy UE

Mobilność uczniów odbywa się w akcjach programu UE Erasmus+ (2014-2020, 2021-2027), które są przewidziane dla sektorów edukacji szkolnej, kształcenia i szkoleń zawodowych oraz młodzieży. Operatorem programu Erasmus+ w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.

Projekty Akcji 1 (Mobilność edukacyjna) oferują dzieciom uczęszczającym do placówek przedszkolnych oraz uczniom ogólnokształcących szkół podstawowych i średnich trzy formy mobilności. W trakcie wyjazdów grupowych (od 2 do 30 dni) uczniowie z placówki wysyłającej spędzają czas i uczą się wspólnie z rówieśnikami z placówki przyjmującej za granicą. W ramach wyjazdów krótkoterminowych (od 10 do 29 dni) lub długoterminowych (od 30 do 365 dni) uczniowie szkół mogą odbyć okres kształcenia w szkole partnerskiej lub stażu / praktyki w innej organizacji za granicą.

Również uczniowie szkół technicznych i zawodowych oraz młodzi ludzie kształcący się w systemie dualnym (w szkole i miejscu pracy) mają do wyboru trzy formy mobilności w ramach projektów Akcji 1. Mogą uczestniczyć w konkursach umiejętności (od 1 do 10 dni) lub w wyjazdach krótkoterminowych (od 10 do 89 dni) lub długoterminowych (od 90 do 365 dni), podczas których odbywają okres kształcenia / szkolenia w zagranicznej placówce prowadzącej kształcenie zawodowe, firmie lub innej organizacji zajmującej się kształceniem zawodowym lub działającej na rynku pracy. W obydwu przypadkach istotnym elementem uzgodnionego programu kształcenia jest nauka w miejscu pracy.

Wszystkie projekty mogą obejmować mobilność mieszaną, łączącą mobilność fizyczną (do której odnoszą się podane wyżej limity dni) z mobilnością wirtualną.

Młodzież w wieku od 13 do 30 lat może także wyjeżdżać w ramach projektów typu Wymiany młodzieży i Działania partycypacyjne młodzieży, które wspierają uczenie się pozaformalne. W trakcie trwających od 5 do 21 dni wyjazdów uczestnicy projektu Wymiany młodzieży z co najmniej dwóch krajów wspólnie realizują program uczenia się pozaformalnego (obejmujący np. warsztaty, debaty, symulacje, zajęcia na powietrzu) dotyczący interesującej ich problematyki. Podobne działania, a także kampanie informacyjne, szkolenia i różne spotkania w formacie online i offline, są realizowane przez nieformalne grupy młodzieży w projektach Działań partycypacyjnych młodzieży (trwających od 3 do 24 miesięcy).

Uczniowie i młodzież w wieku od 13 do 30 lat mogą także uczestniczyć w wyjazdach krótkoterminowych w projektach Akcji 2 programu Erasmus+. Wyjazdy te są związane z celami danego projektu. Zob. informacje w podrozdziale 13.4.2 „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej / Partnerstwa i sieci”.

Programy / inicjatywy współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych

Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER)

W ramach programu PO WER, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego i środków krajowych, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (która jest operatorem programu UE Erasmus+) dofinansowuje projekty staży zagranicznych dla uczniów i absolwentów szkół zawodowych (oraz mobilność kadry edukacji szkolnej). Środki otrzymują projekty, które zostały pozytywnie ocenione w ramach Akcji 1 (Mobilność edukacyjna) programu Erasmus+ (zob. wyżej), ale nie zostały zaakceptowane do finansowania ze względu na ograniczony budżet tej akcji.  Mobilność odbywa się na takich samych zasadach jak w programie Erasmus+.

Programy / inicjatywy wielostronne

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. W ramach komponentów ‘Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości i dopasowania oferty edukacyjnej’ uczniowie mogą uczestniczyć w projektach wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz wspólnych inicjatywach z państwami-darczyńcami, które obejmują m.in. seminaria, spotkania edukacyjne i intensywne szkolenia dla uczniów i innych uczących się osób oraz kadry edukacji szkolnej i innych sektorów edukacji formalnej i pozaformalnej.

Programy / inicjatywy dwustronne

W ramach programów dwustronnych wspiera się różne formy współpracy i wymiany młodzieży.

Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży

Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży, którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, powstał w 2007 r. na mocy porozumienia międzyrządowego i jest zasilany z budżetów obu krajów. Celem Funduszu jest promowanie przyjaznej współpracy między narodami Polski i Litwy. Fundusz wspiera projekty wymiany młodzieży polskiej i litewskiej oraz takie inicjatywy jak szkolenia, spotkania, seminaria, konferencje, wizyty studyjne i publikacje. Dzięki realizacji wspólnych projektów młodzi Polacy i Litwini odkrywają wspólne korzenie i przełamują stereotypy narodowe, budują atmosferę przyjaznej współpracy i umacniania więzi pomiędzy obydwoma narodami.

Polsko-Ukraińska Wymiana Młodzieży

Polsko-ukraińska wymiana młodzieży odbywa się w ramach Polsko-Ukraińskiej Rady Wymiany Młodzieży, a jej operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. Finansowane są wymiany młodzieży, tj. spotkania służące wymianie myśli i idei, z wykorzystaniem metod edukacji pozaformalnej, oraz spotkania młodzieżowe (festiwale, koncerty, warsztaty) i projekty informacyjno-promocyjne, w ramach których opracowuje się produkty promujące współpracę polsko-ukraińską.

Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży

Organizacja Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży (niem. Deutsch-Polnisches Jugendwerk), która działa od 1991 r., jest współfinansowana z budżetów obu państw. Jej działania skupiają się na inicjowaniu i ułatwianiu kontaktów między młodzieżą polską i niemiecką oraz wspieraniu i rozwijaniu istniejącej już współpracy. Środki przyznaje się m.in. na szkolną i pozaszkolną wymianę młodzieży, wymiany / spotkania o tematyce STEM / Science, Technology, Engineering, Mathematics – Nauki ścisłe, Technologia, Inżyniera, Matematyka), projekty z udziałem uczestników z Polski, Niemiec i kraju trzeciego, podróże do miejsc pamięci i praktyki w kraju sąsiada. Od początku swej działalności PNWM przyznała środki na inicjatywy z udziałem ponad 2,7 mln młodych ludzi.

Programy / inicjatywy krajowe

Wymiana młodzieży finansowana przez Ministerstwo Edukacji i Nauki

Ministerstwo Edukacji i Nauki (do 2021 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej) corocznie finansuje na zasadach konkursowych projekty międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Na przykład w 2020 r. środki zostały przeznaczone na projekty wymiany młodzieży (w formule online ze względu na ograniczenia związane z pandemią Covid-19) z następującymi krajami: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia, kraje Zachodnich Bałkanów (Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia Północna i Republika Serbii) oraz Izrael. Celem projektów wymiany młodzieży jest wzmacnianie dialogu i postaw wzajemnej otwartości i tolerancji, przezwyciężanie barier językowych, promowanie wizerunku Polski jako kraju o bogatym dziedzictwie kulturowym i otwartego na nowoczesność oraz pogłębianie wiedzy o wspólnych aspektach kultury i historii.

Polsko-Rosyjska Wymiana Młodzieży

W ramach corocznych konkursów Polsko-Rosyjskiej Wymiany Młodzieży finansuje się projekty edukacyjne z udziałem młodzieży, których celem jest pogłębianie wiedzy o historii oraz współczesnych realiach społecznych i kulturowych Polski i Rosji. Projekty mogą być składane przez szkoły, uczelnie i organizacje pozarządowe. Operatorem programu jest Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, działające na podstawie przepisów krajowych i nadzorowane przez Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Działalność centrum jest finansowana głównie z budżetu państwa, ale jego budżet mogą także zasilać środki z innych źródeł (np. środki zagraniczne, darowizny i dochody z działalności gospodarczej). 

Uznawanie okresów nauki lub praktyk i kwalifikacji

Narzędzia ułatwiające uznawalność oparte na rozwiązaniach europejskich

8-poziomowa Polska Rama Kwalifikacji (PRK) przedstawia przyznawane w kraju kwalifikacje w sposób powiązany z ośmioma poziomami Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Kwalifikacje w PRK są zdefiniowane w kategoriach efektów kształcenia obejmujących wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. Wraz ze Zintegrowanym Rejestrem Kwalifikacji, PRK tworzy Zintegrowany System Kwalifikacji, który został uruchomiony w lipcu 2016 r. na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. (Szczegółowe informacje).

Na mocy przepisów suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, zgodny ze wzorem Europass, wydają, na wniosek osoby posiadającej dyplom, Okręgowe Komisje Egzaminacyjne, które odpowiadają za przeprowadzanie egzaminów zewnętrznych na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego.

W szkolnictwie zawodowym nie funkcjonuje punktowy system zaliczeń, natomiast polscy eksperci ds. Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (European Credit System for Vocational Education and Training, ECVET) opracowali wskazówki ułatwiające stosowanie tego systemu w projektach mobilności edukacyjnej.  Są one dostępne m.in. w takich publikacjach Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji jak „Wykorzystanie założeń systemu ECVET w projektach mobilności edukacyjnej w sektorze Kształcenie i szkolenia zawodowe programu Erasmus+” (2016) i „Efekty uczenia się i ich weryfikacja w projektach mobilności edukacyjnej: ECVET – Katalog przykładów” (2018).

Uznawanie kwalifikacji

Uznawanie kwalifikacji jest uregulowane zgodnie z przepisami UE i konwencjami międzynarodowymi, m.in. Konwencją Lizbońską – Konwencją o uznawaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w regionie Europy, która została ratyfikowana przez Polskę w grudniu 2003 r. i weszła w życie w 2004 r.

Świadectwa i inne dokumenty potwierdzające wykształcenie na poziomie edukacji szkolnej są uznawane na podstawie:

• ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (z późn. zm.);
• rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 marca 2015 r. w sprawie postępowania w celu uznania świadectwa lub innego dokumentu albo potwierdzenia wykształcenia lub uprawnień do kontynuacji nauki uzyskanych w zagranicznym systemie oświaty (z późn. zm.).

Z mocy prawa, bez konieczności poświadczania przez inne instytucje, uznaje się automatycznie następujące dokumenty:

• świadectwa maturalne wydane w państwach członkowskich UE i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), które uprawniają do ubiegania się o przyjęcie na studia w państwie, w którym zostały wydane;
• dyplomy International Baccalaureate (IB) wydane przez International Baccalaureate Organization w Genewie;
• dyplomy European Baccalaureate (EB) wydane przez Szkoły Europejskie zgodnie z luksemburską Konwencją o Statucie Szkół Europejskich z 1994 r.;
• świadectwa objęte podpisanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi.

Polska podpisała umowy dwustronne, które regulują m.in. uznawanie świadectw maturalnych w celu podejmowania nauki na studiach pierwszego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, z następującymi krajami: Austria, Białoruś, Republika Czeska, Francja, Litwa, Niemcy, Słowacja i Ukraina oraz Chiny i Libia. Szczegółowe informacje o umowach są dostępne w bazie traktatów i umów prowadzonej przez Ministerstwo Spaw Zagranicznych.

W pozostałych przypadkach świadectwa i inne dokumenty są uznawane w wyniku postepowania administracyjnego (nostryfikacji) prowadzonego przez kuratora oświaty w danym województwie. (Szczegółowe informacje o procedurze).

Inne przydatne informacje

Kształcenie cudzoziemców

Zgodnie z ustawą Prawo oświatowe z 14 grudnia 2016 r. osoby niebędące obywatelami polskimi, niezależnie od posiadanego obywatelstwa czy statusu, mogą korzystać z nauki i opieki w przedszkolach publicznych i dofinansowywanych ze środków publicznych przedszkolach niepublicznych oraz publicznych szkołach podstawowych i ponadpodstawowych do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej na takich samych warunkach jak obywatele polscy. 

Na takich samych warunkach jak obywatele polscy określone grupy cudzoziemców mogą też korzystać z nauki w publicznych szkołach średnich i policealnych, które przyjmują osoby w wieku od 18 lat. Do tych grup należą min.: obywatele państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) lub Konferencji Szwajcarskiej oraz osoby posiadające określone w przepisach zezwolenie na pobyt lub szczególny status, np. uchodźcy.

Pozostali cudzoziemcy mogą kształcić się w wymienionych wyżej typach szkół jako stypendyści otrzymujący stypendium odpowiedniego organu (np. ministra ds. oświaty, organu władz lokalnych prowadzącego dany typ szkoły, dyrektora szkoły) lub na warunkach odpłatności. W przypadku odpłatności organ prowadzący daną szkołę / placówkę ustala wysokość opłat i podejmuje decyzje dotyczące częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat.

Formy wsparcia edukacyjnego dla uczniów niebędących obywatelami polskimi

System edukacji oferuje szereg form wsparcia edukacyjnego dzieciom i młodzieży w wieku objętym obowiązkowym kształceniem (obowiązkiem szkolnym lub obowiązkiem nauki). Są to m.in.:

• Oddziały / klasy przygotowawcze tworzone w szkołach dla uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub nie znają go na poziomie umożliwiającym korzystanie z nauki. Kształcenie w takich oddziałach jest oparte na programie nauczania dla danej szkoły i klasy, ale metody nauczania są dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów, a nauczyciela może wspierać asystent znający język kraju pochodzenia ucznia.
• Zajęcia dodatkowe lub zajęcia wyrównawcze z zakresu przedmiotów uwzględnionych w programie nauczania dla uczniów, którzy muszą uzupełnić luki w kształceniu wynikające z różnic między programami nauczania w Polsce i kraju pochodzenia.
• Dodatkowe zajęcia z języka polskiego dla uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub nie znają go na poziomie umożliwiającym korzystanie z nauki.
• Nauka języka i kultury pochodzenia: zajęcia organizowane przez placówkę dyplomatyczną lub konsularną kraju pochodzenia uczniów albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości, prowadzone w pomieszczeniach i z wykorzystaniem pomocy dydaktycznych nieodpłatnie udostępnianych przez szkołę.
• Egzaminy zewnętrzne przeprowadzane w formie dostosowanej do indywidualnych potrzeb i umiejętności ucznia; np. korzystanie z odpowiednio dostosowanych arkuszy egzaminacyjnych czy słowników dwujęzycznych; przedłużenia czasu przewidzianego na egzamin.

Mobilność nauczycieli szkolnych

Mobilność szkolnej kadry edukacyjnej odbywa się przede wszystkim w ramach programu UE Erasmus+, a w znacznie mniejszym zakresie w:

• projektach współfinansowanych z innych środków UE i środków krajowych;
• projektach finansowanych z środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Nie istnieją programy czy projekty mobilności finansowane wyłącznie ze środków krajowych.

Przepisy nie odnoszą się do kwestii mobilności edukacyjnej nauczycieli. Ogólne przepisy ustawy Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 r. przyznają natomiast nauczycielom zatrudnionym w pełnym wymiarze prawo do urlopu płatnego w celu dalszego kształcenia w formie studiów lub szkoleń prowadzonych, odpowiednio, przez uczelnie lub placówki doskonalenia nauczycieli oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może także otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych.

Nie istnieją specjalne przepisy lub zalecenia dotyczące uznawania efektów pracy czy szkolenia nauczycieli związanych z okresem mobilności. Okres doskonalenia zawodowego odbyty za granicą uwzględnia się natomiast w okresowej ocenie pracy nauczycieli w tym sensie, że obejmuje ona m.in. aktywność w doskonaleniu zawodowym (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 sierpnia 2019 r. w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego).

Środki z budżetu państwa, którymi dysponują organy prowadzące szkoły, można przeznaczać m.in. na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, na przykład za granicą (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe).

Programy UE

W ramach programu Erasmus+ (2014-2020, 2021-2027), którego operatorem jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, nauczyciele, dyrektorzy i inni pracownicy wszystkich typów szkół oraz instytucji zajmujących się edukacją szkolną (np. wizytatorzy, doradcy) wyjeżdżają za granicę przede wszystkim w ramach projektów mobilności Akcji 1 (Mobilność edukacyjna). Projekty te oferują trzy formy mobilności: obserwacja pracy na danym stanowisku (ang. job shadowing) (od 2 do 60 dni), prowadzenie zajęć dydaktycznych (od 2 do 365 dni) oraz kursy i szkolenia (od 2 do 30 dni) w szkole lub innej instytucji czy organizacji za granicą.

Wszystkie projekty mogą obejmować mobilność mieszaną, łączącą mobilność fizyczną (do której odnoszą się podane wyżej limity dni) z mobilnością wirtualną.

Kadra edukacji szkolnej może także uczestniczyć w wyjazdach krótkoterminowych w ramach różnych projektów Akcji 2 programu Erasmus+. Wyjazdy te są związane z celami danego projektu. Zob. informacje w podrozdziale 13.4.2 „Wymiar międzynarodowy: programy nauczania, partnerstwa, sieci we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej / Partnerstwa i sieci”.

Programy / inicjatywy współfinansowane z funduszy UE i środków krajowych

Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój (POWER)

W ramach programu PO WER, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego i środków krajowych, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (która jest operatorem programu Erasmus+) dofinansowuje mobilność kadry edukacji szkolnej, m.in. nauczycieli, psychologów i pedagogów (oraz staże dla uczniów i absolwentów szkół zawodowych). Pracownicy oświaty mogą prowadzić zajęcia dydaktyczne w szkołach partnerskich lub uczestniczyć w zorganizowanych zajęciach i szkoleniach oraz stażach / szkoleniach typu job shadowing (obserwacja pracy na danym stanowisku) za granicą. Środki przyznaje się na projekty, które zostały pozytywnie ocenione w ramach Akcji 1 programu Erasmus+ (zob. wyżej), ale nie są finansowane ze względu na ograniczone środki w budżecie tej akcji.  Mobilność odbywa się na takich samych zasadach jak w programie Erasmus+.   

Programy / inicjatywy wielostronne

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. W ramach komponentu „Rozwój zawodowy kadry” pracownicy edukacji szkolnej, podobnie jak innych sektorów edukacji formalnej (z wyjątkiem edukacji przedszkolnej) i pozaformalnej, mogą uczestniczyć w wizytach studyjnych do państw-darczyńców i intensywnych szkoleniach prowadzonych przez trenerów / ekspertów z tych państw. Komponent ‘Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości kształcenia o dopasowania oferty edukacyjnej’ obejmuje mobilność związaną z uaktualnieniem oferty dydaktycznej oraz wymianą doświadczeń i dobrych praktyk (m.in. seminaria, konferencje, spotkania edukacyjne, intensywne szkolenia).