Poziom żłobków
W systemie opieki nad dzieckiem do lat 3 nie przewidziano możliwości sprawowania tej opieki poza żłobkami i klubami dziecięcymi oraz z wykorzystaniem dziennego opiekuna i niania.
Wszelkie inne działania mają charakter nieformalny i są realizowane na podstawie umowy (często nieformalnej – ustnej) między rodzicami a osobą sprawującą opiekę.
Poziom przedszkoli
Poza wspomnianymi wcześniej podstawowymi formami (przedszkola i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych, włącznie z przedszkolami z oddziałami integracyjnymi i przedszkolami specjalnymi), prawo oświatowe nie pozwalało do niedawna na istnienie alternatywnych form organizacyjnych wychowania przedszkolnego. Jednak w związku z wciąż zmniejszającą się, głównie z przyczyn ekonomicznych, liczbą przedszkoli, szczególnie na wsi, do 2007 r. podejmowane były lokalnie próby organizowania takich skróconych form jak klubiki dziecięce czy ośrodki przedszkolne. Nie znajdowały one jednak usankcjonowania w obowiązujących przepisach prawa. Inicjatorami i organizatorami tych form wspólnie z gminami były fundacje i stowarzyszenia.
W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich w latach 2004-2008 (fundusze strukturalne) Minister Edukacji Narodowej wspierał finansowo organizacje pozarządowe, wybrane w drodze konkursu na „Alternatywne formy edukacji przedszkolnej”, które wdrażały swoje projekty w gminach wiejskich na terenie całego kraju. Projekty te znacznie zwiększyły zainteresowanie środowisk wiejskich edukacją przedszkolną dzieci 3-5 letnich. Wypracowane rozwiązania organizacyjne i metodyczne alternatywnych form edukacji przedszkolnej stały się inspiracją do tworzenia zespołów wychowania przedszkolnego i punktów przedszkolnych, uzupełniających sieć placówek przedszkolnych na wsi.
7 września 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej znowelizował ustawę o systemie oświaty, dopuszczając prowadzenie dla dzieci 3-5 letnich wychowania przedszkolnego w innych formach niż przedszkola i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych. Zgodnie z intencją ustawodawcy inne formy powinny być tworzone przez gminy w szczególnych warunkach demograficznych i geograficznych, jako uzupełnienie sieci przedszkoli.
Podobnie jak przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego mogą być publiczne lub niepubliczne. Zakładanie i prowadzenie innych form publicznych jest zadaniem własnym gminy. Publiczne inne formy wychowania przedszkolnego mogą być także prowadzone przez osoby prawne lub fizyczne na podstawie zezwolenia właściwej gminy. W tym przypadku otrzymują one na każde dziecko dotację z gminy w wysokości co najmniej 50% wydatków bieżących, jakie są ponoszone przez gminę na dziecko w prowadzonych przez nią przedszkolach.
Z kolei w celu prowadzenia niepublicznej innej formy wychowania przedszkolnego osoby prawne lub fizyczne są zobowiązane do uzyskania wpisu do ewidencji niepublicznych szkół i placówek oświatowych, którą prowadzi gmina. Dotacja na prowadzenie niepublicznej innej formy wynosi co najmniej 40% wydatków bieżących, jakie ponosi na jedno dziecko przedszkole publiczne w tej gminie.
Podobnie jak w przedszkolach, w innych formach realizowana jest podstawa programowa wychowania przedszkolnego, a zajęcia z dziećmi prowadzą nauczyciele posiadający kwalifikacje do pracy w przedszkolu. Nadzór pedagogiczny nad innymi formami wychowania przedszkolnego sprawuje, podobnie jak nad placówkami przedszkolnymi, kurator oświaty. Zmiana ta obowiązuje od 1 stycznia 2008 r. Została zmieniona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. (znowelizowanym 20 grudnia 2017 r.).
Na podstawie delegacji zawartej w ustawie Prawo oświatowe Minister Edukacji Narodowej wydał rozporządzenie w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania. Określono w nim dwie formy: zespół wychowania przedszkolnego, w którym zajęcia są prowadzone w niektóre dni tygodnia, oraz punkt przedszkolny, w którym zajęcia są prowadzone przez cały rok, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący. Minimalny dzienny czas pracy w obu formach wynosi 3 godziny, a tygodniowy 12 godzin. Zajęcia w obu formach są prowadzone w grupach liczących od 3-25 dzieci. Organ prowadzący zespół lub punkt przedszkolny ustala jego organizację, w szczególności zapewniając dzieciom bezpieczne i higieniczne warunki edukacji.
Ponadto jest wiele przykładów alternatywnej edukacji w zakresie programowym. Nauczyciele przedszkoli korzystają w pracy z dziećmi z doświadczeń przedszkoli Montessori, waldorfowskich i innych. Często wykorzystują te rozwiązania częściowo i tworzą własne rozwiązania dostosowane do potrzeb swojego środowiska. Oryginalną propozycją programowo-metodyczną jest tzw. Wrocławska Szkoła Przyszłości. W odniesieniu do wychowania przedszkolnego propozycja tego projektu wybiega poza tradycyjny paradygmat poznawczy. Główne orientacje w działaniach z dziećmi plasują się w paradygmacie wyobraźni.