Cele rozwiązań w zakresie zapewniania jakości są wpisane w poszczególne procesy oraz misję i zadania odpowiednich instytucji. Nie istnieje jeden oficjalny dokument określający całościowo cele systemu zapewniania jakości.

Zewnętrzne zapewnianie jakości

W ramach zewnętrznego zapewniania jakości funkcjonują obecnie następujące procesy:

• wstępna ocena / akredytacja instytucjonalna: ocena wniosków o wpis i wpisywanie nowotworzonych uczelni niepublicznych do ewidencji;
• ponowna ocena / re-akredytacja instytucjonalna: ocena wniosków o przedłużenie i przedłużanie ważności wpisu uczelni niepublicznych do ewidencji;
• wstępna ocena / akredytacja programowa:

• • ocena wniosków o pozwolenie i wydawanie pozwoleń na utworzenie studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich na wszystkich kierunkach studiów – w przypadku nowotworzonych uczelni oraz istniejących uczelni publicznych i niepublicznych, które nie spełniają ustawowych warunków autonomicznego tworzenia studiów (zob. też rozdział 7);
  • dodatkowo ocena / akredytacja w celu utworzenia studiów na kierunkach pielęgniarstwo i położnictwo; 

• okresowa ocena / akredytacja programowa:

• • ocena / akredytacja studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich na wszystkich kierunkach;
  • dodatkowo ocena / akredytacja studiów na kierunkach pielęgniarstwo i położnictwo.

Wszystkie cztery procesy mają charakter obligatoryjny. Można je też określić jako procesy akredytacji (choć tego terminu nie używa się w przepisach), ponieważ kończą się wydaniem formalnej decyzji, która pociąga za sobą skutki prawne, warunkując utworzenie lub kontynuację działalności uczelni niepublicznych bądź utworzenie lub kontynuację prowadzenia studiów w uczelniach publicznych i niepublicznych.

Przepisy przewidują również dwa nowe procesy, które zostaną wprowadzone w nadchodzących latach:

• ocenę kompleksową, koncentrującą się na działaniach w zakresie wewnętrznego zapewniania jakości, która nie będzie obowiązkowa i będzie przeprowadzana na wniosek uczelni; oraz
• obowiązkową ewaluację szkół doktorskich / jakości kształcenia w szkole doktorskiej, dotyczącą kształcenia doktorantów (odpowiadającego studiom trzeciego stopnia / doktoranckim).

W ramach wstępnej oceny / akredytacji instytucjonalnej i programowej wnioski o wpis do ewidencji uczelni niepublicznych i pozwolenie na utworzenie studiów opiniuje Polska Komisja Akredytacyjna (PKA), a Minister Edukacji i Nauki wydaje decyzje w sprawie wpisu oraz pozwolenia. Minister zasięga też opinii PKA w celu przedłużenia ważności wpisu do ewidencji w ramach ponownej oceny / re-akredytacji instytucjonalnej. Tego rodzaju licencjonowanie po spełnieniu przez uczelnie określonych standardów ma z definicji funkcję nadzorczą. Warto jednak zauważyć, że w procesie opiniowania wniosków przez PKA punkt ciężkości przesunął się ostatnio z formalnych aspektów zgodności z prawem na jakość planowanego kształcenia (zob. „Reformy w ostatniej dekadzie” niżej).

Okresowa ocena / akredytacja programowa na wszystkich kierunkach, za którą odpowiada PKA, łączy w sobie funkcję nadzorczą i doradczą. Z jednej strony ocena / akredytacja programowa jest wymagana do dalszego prowadzenia studiów, a ocena PKA obejmuje zarówno aspekty jakościowe, jak i zgodność z przepisami. Negatywna ocena PKA powoduje zaprzestanie prowadzenia studiów (jeżeli zostały utworzone przez uczelnie spełniające warunki ustawowe, bez konieczności uzyskania pozwolenia Ministra) lub może prowadzić do cofnięcia pozwolenia przez Ministra (jeżeli studia zostały utworzone na podstawie pozwolenia). Z drugiej strony, zgodnie z przepisami oraz ze swą misją, w procesie oceny PKA kładzie nacisk na doskonalenie jakości kształcenia. Ponadto, wprawdzie wydawane oceny mają charakter akredytacji typu „tak/nie”, nie określając bardziej szczegółowo poziomu jakości, PKA może przyznawać certyfikaty potwierdzające wyróżniający poziom kształcenia. Certyfikaty przyznaje się w przypadku, gdy dany kierunek otrzymał ocenę pozytywną na pełny okres akredytacji, popartą dobrymi praktykami w zakresie jakości kształcenia lub regularnymi osiągnięciami studentów i absolwentów (zob. bardziej szczegółowe informacje w rozdziale „Podejścia i metody zapewniania jakości” niżej).

Dodatkowej wstępnej i okresowej ocenie / akredytacji programowej podlegają nowotworzone i istniejące studia na dwóch kierunkach medycznych, pielęgniarstwie i położnictwie. Oceny przeprowadza Krajowa Rada Akredytacyjna Szkół Pielęgniarek i Położnych (KRASZPiP), a akredytacje przyznaje Minister Zdrowia. Proces ten ma funkcję nadzorczą – ocena dotyczy spełniania przez uczelnie standardów kształcenia określonych w przepisach i kończy się wnioskiem do Ministra o przyznanie, cofnięcie lub odmowę akredytacji. W przypadku odmowy uczelnia nie jest uprawniona do utworzenia studiów i rekrutacji studentów, a cofnięcie powoduje wstrzymanie rekrutacji studentów do czasu ponownego uzyskania akredytacji.

Na wniosek uczelni ocenę kompleksową, koncentrującą się na skuteczności wewnętrznego systemu zapewnienia jakości we wszystkich dziedzinach, w których dana uczelnia prowadzi kształcenie, będzie przeprowadzać PKA. Wniosek będzie mogła złożyć uczelnia posiadająca wyłącznie pozytywne oceny programowe albo pozytywną ocenę kompleksową. Jeżeli w wyniku oceny kompleksowej uczelnia uzyska ocenę pozytywną, PKA nie będzie przeprowadzać okresowych ocen programowych na kierunkach studiów przyporządkowanych do dyscyplin w ramach dziedzin, w których PKA oceniła jakość kształcenia jako szczególnie wysoką, chyba że z takim wnioskiem wystąpi Minister Edukacji i Nauki. W przypadku odmowy wydania oceny pozytywnej uczelnia będzie mogła wystąpić o ponowną ocenę kompleksową dopiero po upływie określonego w przepisach terminu, chyba że PKA określi krótszy termin.

Ewaluację jakości kształcenia w szkołach doktorskich będzie przeprowadzać Komisja Ewaluacji Nauki. Proces ten będzie miał charakter akredytacji typu „tak / nie”, choć terminu „akredytacja” nie używa się w przepisach. W przypadku oceny pozytywnej kształcenie doktorantów będzie podlegać ponownej ewaluacji w ustalonym w przepisach terminie. W przypadku oceny negatywnej uczelnia (lub inna instytucja naukowa) utraci prawo do prowadzenia szkoły doktorskiej, której dotyczy ewaluacja.

Charakter wyłącznie doradczy, wspierający uczelnie w tworzeniu kultury jakości i podnoszeniu jakości, mają oceny dokonywane przez tzw. środowiskowe komisje akredytacyjne (zob. informacje ogólne na początku rozdziału 11). Komisje, które koncentrują się na określonych typach uczelni lub grupach kierunków studiów, nie działają na podstawie przepisów ogólnokrajowych. Dokonują oceny jakości na podstawie wniosków dobrowolnie składanych przez uczelnie, a ich decyzje akredytacyjne nie pociągają za sobą skutków prawnych. W ostatnich dekadach większość komisji zawiesiła lub ograniczyła swą działalność w związku z obowiązkową akredytacją PKA. Z tych powodów nie zostały one uwzględnione w kolejnych rozdziałach. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć na stronach działających nadal komisji:

• Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych
• Komisja Akredytacyjna Uczelni Technicznych
• Uniwersytecka Komisja ds. Jakości Kształcenia na Kierunku Lekarskim
• Komisja Akredytacyjna Uczelni Rolniczych

Wewnętrzne zapewnianie jakości

Przepisy zobowiązują uczelnie do zapewnienia wysokiej jakości kształcenia, ale nie określają rozwiązań w zakresie wewnętrznego zapewniania jakości poza ogólnymi zasadami dotyczącymi programów studiów oraz oceny nauczycieli. Szczegółowe rozwiązania są uregulowane w przepisach wewnętrznych uczelni. Wewnętrzne zapewnianie jakości jest uwzględniane w zewnętrznych ocenach PKA i KRASzPiP. 

Reformy w ostatniej dekadzie

System zapewniania jakości obejmujący całe szkolnictwo wyższe został stworzony na mocy przepisów z 2001 r., które wprowadziły jednolite obligatoryjne rozwiązania dla wszystkich rodzajów uczelni i kierunków studiów i stanowiły podstawę utworzenia Państwowej Komisji Akredytacyjnej (obecnie Polska Komisja Akredytacyjna) w 2002 r. Reformy w ostatniej dekadzie polegały przede wszystkim na wzmocnieniu rozwiązań w zakresie zapewniania jakości, stopniowym przesuwaniu punktu ciężkości w zewnętrznym zapewnianiu jakości z oceny zgodności z przepisami na ocenę jakości, położeniu większego nacisku na wewnętrzne zapewnianie jakości oraz uproszczeniu kryteriów i procedur zewnętrznego zapewniania jakości. Znowelizowane w ostatniej dekadzie przepisy umożliwiły też przyznawanie uczelniom dodatkowych środków finansowych z budżetu państwa na działania związane z zapewnianiem jakości.

Rozwiązania w zakresie zapewniania jakości wzmocniły znowelizowane przepisy, które weszły w życie w 2011 r. Większy nacisk został położony na wewnętrzne zapewnianie jakości zgodnie z zasadą przyjętą w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego, że odpowiedzialność za jakość ponoszą przede wszystkim same uczelnie. Wewnętrzne zapewnianie jakości stało się też istotnym kryterium w ocenie zewnętrznej dokonywanej przez PKA. Równocześnie zadania PKA rozszerzono o okresową ocenę instytucjonalną (jednostek organizacyjnych uczelni, a nie całych uczelni), która objęła również studia trzeciego stopnia – w odróżnieniu od ocen programowych, dokonywanych wyłącznie na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich. Znowelizowana ustawa powiązała też po raz pierwszy jakość kształcenia z finansowaniem w tym sensie, że minister ds. szkolnictwa wyższego przyznawał dodatkowe środki uczelniom, które otrzymały ocenę wyróżniającą w wyniku oceny programowej PKA. Środki były także przyznawane na zasadach konkursowych na doskonalenie wewnętrznego zapewniania jakości.

Nowelizacja przepisów w 2016 r. miała na celu odbiurokratyzowanie procesów kształcenia i zapewniania jakości i wyraźniejsze ukierunkowanie ocen PKA na doskonalenie jakości. Zlikwidowano też ocenę instytucjonalną. PKA opracowała nowe, uproszczone kryteria oceny programowej. Ocena nadal obejmuje zarówno aspekty jakościowe, jak i wymagania formalne czy zgodność z przepisami. Te dwa elementy zostały jednak wyraźniej rozdzielone, większy nacisk położono na jakość kształcenia, a wizytacja w ramach oceny koncentruje się na aspektach jakościowych. Podobne podejście przyjęto w ocenie wniosków o nadanie uprawnień do prowadzenia studiów.

Pomimo zmian w latach 2011-2015 problemem pozostała m.in. biurokratyzacja systemu kształcenia (warunki tworzenia studiów i procedury akredytacyjne), niezadowalająca jakość kształcenia i poziom jego dostosowania do potrzeb otoczenia społeczno-gospodarczego, niska skuteczność kształcenia doktorantów oraz niski status dydaktycznej ścieżki kariery akademickiej w porównaniu ze ścieżką naukową. W odpowiedzi na te i inne, nie związane bezpośrednio z zapewnianiem jakości, problemy i na podstawie projektów przygotowanych przez środowisko akademickie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przygotowało nowe przepisy dotyczące szkolnictwa wyższego i nauki.

Obecny system, działający na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 2018 r., nadal obejmuje wstępną i okresową ocenę / akredytację instytucjonalną w odniesieniu do uczelni niepublicznych oraz wstępną i okresową ocenę / akredytację programową w odniesieniu do uczelni publicznych i niepublicznych. Ustawa przewiduje także wprowadzenie dwóch nowych procesów – oceny kompleksowej, która nie ma charakteru obligatoryjnego, oraz obowiązkowej ewaluacji jakości kształcenia w szkołach doktorskich.

Ocena kompleksowa zostanie wprowadzona na podstawie przepisów ustawy, które weszły w życie 1 października 2020 r. Jak wspomniano wcześniej, będzie ona dotyczyć skuteczności działań na rzecz zapewnienia jakości we wszystkich dziedzinach, w których uczelnia prowadzi kształcenie. Ocena będzie przeprowadzana przez PKA na wniosek uczelni, która otrzymała wyłącznie pozytywne oceny programowe (zob. wyżej) lub pozytywną ocenę kompleksową.

Szkoły doktorskie (które zastąpiły wcześniejszą formułę kształcenia doktorantów) funkcjonują od 1 października 2019 r., a zgodnie z przepisami ustawy pierwszą ewaluację jakości kształcenia w szkole doktorskiej przeprowadza się po upływie co najmniej 5 lat od dnia rozpoczęcia kształcenia w ramach tej szkoły lub wcześniej na wniosek Ministra Edukacji i Nauki. Ewaluacja będzie dokonywana przez Komisję Ewaluacji Nauki (KEN). KEN będzie również podejmować ostateczne decyzje ewaluacyjne.

Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów Minister Edukacji i Nauki przyznaje uczelniom, na zasadach konkursowych, dodatkowe środki finansowe m.in. w ramach dwóch programów, które są bezpośrednio lub pośrednio związane z zapewnianiem jakości kształcenia. W ramach „Dydaktycznej inicjatywy doskonałości” publiczne uczelnie zawodowe mogą otrzymać środki na podniesienie jakości kształcenia, a warunkiem ich przyznania są pozytywne oceny jakości PKA z 6 lat poprzedzających ogłoszenie konkursu oraz wyniki monitoringu karier studentów i absolwentów. Ogólnym celem programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza” jest podniesienie międzynarodowego znaczenia działalności uczelni. Publiczne i niepubliczne uczelnie akademickie mogą otrzymać środki na podniesienie jakości działalności naukowej, m.in. poprzez wzmocnienie współpracy międzynarodowej, oraz doskonalenie jakości kształcenia, szczególnie w priorytetowych obszarach badawczych, wprowadzenie rozwiązań w zakresie rozwoju zawodowego pracowników i doskonalenia zarządzania uczelnią. Oprócz spełnienia kryteriów dotyczących jakości działalności naukowej, uczelnie ubiegające się o środki muszą prowadzić szkołę doktorską i nie mogą posiadać negatywnej oceny programowej wydanej przez PKA.

Organy odpowiedzialne

Organy odpowiedzialne za zewnętrzne zapewnianie jakości

Za zewnętrzne zapewnianie jakości odpowiada obecnie Minister Edukacji i Nauki i Polska Komisja Akredytacyjna (PKA) oraz Minister Zdrowia i Krajowa Rada Akredytacyjna Szkół Pielęgniarek i Położnych. Za dwa nowe procesy, ocenę kompleksową i ewaluację jakości kształcenia w szkołach doktorskich, które zostaną wprowadzone w najbliższych latach, będzie odpowiadać, odpowiednio, PKA i Komisja Ewaluacji Nauki (KEN).

Minister Edukacji i Nauki

W ramach swych najważniejszych kompetencji Minister Edukacji i Nauki:

• określa w drodze rozporządzenia ogólne kryteria oceny programowej oraz oceny kompleksowej i ewaluacji jakości kształcenia w szkołach doktorskich (które nie zostały jeszcze wprowadzone – zob. „Reformy w ostatniej dekadzie wyżej);
• podejmuje decyzje w sprawie wpisu do ewidencji nowotworzonych uczelni niepublicznych na wstępny okres 6 lat – po zasięgnięciu opinii PKA (wstępna ocena / akredytacja instytucjonalna);
• podejmuje decyzje w sprawie przedłużenia ważności wpisu uczelni niepublicznej do ewidencji na czas nieokreślony po zasięgnięciu opinii PKA lub odmawia przedłużenia w przypadku wydania przez PKA negatywnych ocen programowych na co najmniej połowie prowadzonych kierunków oraz w innych ustawowo określonych przypadkach (ponowna ocena / re-akredytacja instytucjonalna);
• wydaje uczelniom publicznym i niepublicznym pozwolenia na utworzenie studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich (jeżeli uczelnie nie spełniają ustawowych wymogów tworzenia studiów na danym kierunku w ramach swej autonomii) po zasięgnięciu opinii PKA oraz zasięgnięciu opinii (kierunek lekarski, lekarsko-dentystyczny i farmacja) lub przyznaniu akredytacji (kierunki pielęgniarstwo i położnictwo) przez Ministra Zdrowia (wstępna ocena / akredytacja programowa);
• cofa pozwolenia na utworzenie studiów w przypadku wydania przez PKA negatywnej oceny programowej oraz w innych ustawowo określonych przypadkach (okresowa ocena / akredytacja programowa);
• występuje do PKA z wnioskiem o przeprowadzenie oceny programowej, która nie została przewidziana w przyjętym przez PKA harmonogramie ocen (okresowa ocena / akredytacja programowa);
• występuje do KEN z wnioskiem o przeprowadzenie ewaluacji jakości kształcenia w szkole doktorskiej, która nie została przewidziana w przyjętym przez KEN harmonogramie ewaluacji (kiedy proces ten zostanie wprowadzony) (rodzaj okresowej oceny / akredytacji programowej, choć na podstawie przepisów z 2018 r. studia trzeciego stopnia / doktoranckie zostały zastąpione ‘kształceniem doktorantów’, prowadzonym w szkole doktorskiej;
• powołuje członków PKA i KEN spośród kandydatów zgłoszonych przez instytucje i organizacje wskazane w przepisach.

Polska Komisja Akredytacyjna

Polska Komisja Akredytacyjna (PKA) została utworzona na mocy przepisów ogólnokrajowych w 2002 r. (pod nazwą "Państwowa Komisja Akredytacyjna"). Jest ona jedynym ustawowym organem odpowiedzialnym za obowiązkową zewnętrzną ocenę jakości na wszystkich kierunkach studiów i we wszystkich uczelniach.

Najważniejsze zadania PKA obejmują:

• opiniowanie dla Ministra Edukacji i Nauki wniosków w sprawie wpisu uczelni niepublicznych do ewidencji (funkcja doradcza wobec ministra we wstępnej ocenie / akredytacji instytucjonalnej);
• opiniowanie dla Ministra Edukacji i Nauki wniosków o przedłużenie ważności wpisu uczelni niepublicznych do ewidencji (funkcja doradcza wobec ministra w ponownej ocenie / re-akredytacji instytucjonalnej);
• opiniowanie dla Ministra Edukacji i Nauki wniosków uczelni publicznych i niepublicznych w sprawie utworzenia studiów pierwszego i drugiego oraz jednolitych studiów magisterskich (jeżeli uczelnie nie spełniają ustawowych warunków tworzenia studiów w ramach swej autonomii) (funkcja doradcza wobec ministra we wstępnej ocenie / akredytacji programowej);
• przeprowadzanie okresowych / cyklicznych ocen programowych na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich i podejmowanie decyzji akredytacyjnych (funkcja decyzyjna w okresowej ocenie / akredytacji programowej); ocena negatywna wydana przez PKA powoduje zaprzestanie prowadzenia studiów na danym kierunku, jeżeli uczelnia utworzyła je w ramach swej autonomii (tj. bez konieczności uzyskania pozwolenia ministra), a w pozostałych przypadkach Minister może cofnąć pozwolenie na utworzenie studiów;
• przeprowadzanie oceny kompleksowej (funkcja decyzyjna w procesie, który nie został jeszcze wprowadzony; zob. „Reformy w ostatniej dekadzie” wyżej).

W ramach oceny programowej, a w przyszłości również oceny kompleksowej, PKA może wydać ocenę na podstawie oceny, akredytacji lub certyfikatu podmiotu, który dokonał oceny jakości, jeżeli jest on wpisany do Europejskiego Rejestru Instytucji Działających na rzecz Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (European Quality Assurance Register for Higher Education, EQAR) lub PKA zawarła z nim umowę o uznawalności ocen. Komisja może także uwzględnić w swoich procesach ocenę, akredytację lub certyfikat krajowego lub międzynarodowego podmiotu dokonującego ocen jakości kształcenia.

PKA jest instytucją autonomiczną, której niezależność została potwierdzona w wyniku trzech przeglądów zewnętrznych (2008, 2013 i 2018), koordynowanych przez Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (European Association for Quality Assurance in Higher Education, ENQA) i przeprowadzonych zgodnie ze „Standardami i wskazówkami dotyczącymi zapewniania jakości w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego” (European Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area, ESG).

Członków PKA (maks. 90) powołuje na 4-letnią kadencję Minister Edukacji i Nauki, ale kandydaci są zgłaszani przez Prezydium PKA oraz niezależne instytucje i organizacje wskazane w przepisach. Są to: Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencje Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Publicznych Uczelni Zawodowych i Zawodowych Szkół Polskich, Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, oraz ogólnokrajowe stowarzyszenia naukowe i organizacje pracodawców.

Działalność PKA jest finansowana z budżetu państwa. Obsługę administracyjną i finansową PKA zapewnia Biuro PKA, którego dyrektora powołuje i odwołuje Przewodniczący PKA.

Zadania i ogólne ramy funkcjonowania PKA oraz ogólne kryteria ocen są określone w przepisach krajowych. Natomiast PKA samodzielnie określa swój tryb działania, włącznie z procedurami i szczegółowymi kryteriami oceny jakości, wybiera ekspertów, powołuje zespoły oceniające i podejmuje decyzje o wydaniu pozytywnej lub negatywnej oceny jakości.

PKA ma status pełnego członka ENQA od 2009 r. i w tym samym roku została wpisana do rejestru EQAR. Komisja ma także status pełnego członka Środkowo- i Wschodnioeuropejskiej Sieci Agencji ds. Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (Central and Eastern European Network for Quality Assurance in Higher Education, CEENQA) od 2002 r., Europejskiego Konsorcjum na rzecz Akredytacji (European Consortium for Accreditation, ECA) od 2005 r. i Międzynarodowej Sieci Agencji ds. Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (International Network for Quality Assurance Agencies in Higher Education, INQAAHE) od 2007 r.

Komisja Ewaluacji Nauki

Komisja Ewaluacji Nauki (KEN) została utworzona w 2019 r. na mocy przepisów ogólnokrajowych. Do zadań KEN w zakresie zapewniania jakości należy przeprowadzanie ewaluacji jakości działalności naukowej i ewaluacji jakości kształcenia w szkole doktorskiej oraz sporządzanie analiz dotyczących ewaluacji jakości działalności naukowej i jakości kształcenia w szkołach doktorskich. Ponadto KEN m.in. przygotowuje projekty wykazu wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe oraz wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych i przedstawia Ministrowi Edukacji i Nauki propozycje kategorii naukowych dla podmiotów poddanych ewaluacji.

W skład KEN wchodzi po 3 przedstawicieli poszczególnych dziedzin nauki i 7 osób z doświadczeniem w zakresie polityki naukowej. Członków KEN powołuje na 4-letnią kadencję Minister Edukacji i Nauki, a dana osoba może być członkiem KEN przez 2 kadencje. Minister powołuje członków KEN spośród kandydatów zgłaszanych przez uczelnie, instytuty Polskiej Akademii Nauk, instytuty badawcze i międzynarodowe instytuty naukowe (tworzone na podstawie odrębnych ustaw i działające w Polsce).

Zadania i ogólne ramy funkcjonowania KEN oraz ogólne zasady ewaluacji jakości kształcenia w szkole doktorskiej (procesu, który zostanie wprowadzony w nadchodzących latach) są określone w przepisach. Szczegółowe podejścia zostaną określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki.

Działalność KEN jest finansowana z budżetu państwa. Obsługę administracyjną i finansową KEN zapewnia Ministerstwo Edukacji i Nauki.

KEN, która działa dopiero od kilku lat, nie podlegała dotychczas przeglądowi zewnętrznemu, nie jest członkiem ENQA i nie jest wpisana do rejestru EQAR.

Minister Zdrowia i Krajowa Rada Akredytacyjna Szkół Pielęgniarek i Położnych

Minister Zdrowia i Krajowa Rada Akredytacyjna Szkół Pielęgniarek i Położnych (KRASZPiP) odpowiadają za obowiązkową akredytację nowotworzonych i istniejących studiów na dwóch kierunkach medycznych, pielęgniarstwie i położnictwie (wstępna i okresowa ocena / akredytacja programowa). Minister przyznaje akredytacje na podstawie ocen dokonywanych przez KRASzPiP. KRASzPiP została utworzona na mocy ustawy w 2001 r. (pod nazwą Krajowa Rada Akredytacyjna Szkolnictwa Medycznego).

Zgodnie z przepisami zadania KRASzPiP obejmują:

• dokonywanie ocen dotyczących spełniania przez uczelnie standardów kształcenia, które zostały określone w przepisach krajowych;
• prowadzenie bieżącej oceny dotyczącej przestrzegania przez uczelnie standardów kształcenia;
• występowanie do Ministra Zdrowia z wnioskami o przyznanie akredytacji lub odmowę przyznania akredytacji bądź jej cofnięcie w przypadku, gdy uczelnia nie spełnia standardów kształcenia.

Członków KRASzPiP (maks. 12) powołuje Minister Zdrowia na 4-letnią kadencję, a kandydaci są zgłaszani w połowie przez szkoły pielęgniarskie i szkoły położnictwa (jednostki uczelni prowadzące studia na tych kierunkach) i w połowie przez samorząd pielęgniarek i położnych oraz stowarzyszenia i organizacje zawodowe pielęgniarek i położnych.

KRASzPiP samodzielnie określa szczegółowe kryteria oceny i podejmuje w sposób niezależny decyzje dotyczące spełniania przez uczelnie standardów kształcenia. Minister Zdrowia określa jednak w rozporządzeniu jej tryb działania i sposób przeprowadzania oceny stanowiącej podstawę akredytacji oraz podejmuje ostateczne decyzje akredytacyjne, choć ich podstawę stanowią uchwały KRASZPiP o pozytywnym lub negatywnym zaopiniowaniu wniosku uczelni. KRASZPiP jest finansowana z budżetu państwa, a obsługę administracyjną i finansową Rady zapewnia Ministerstwo Zdrowia. Istotna rola ministerstwa wynika z tego, że ocena KRASzPiP koncentruje się na spełnianiu przez uczelnie standardów kształcenia, które są określone w ogólnokrajowych przepisach.

KRASzPiP nie podlegała dotychczas przeglądowi zewnętrznemu, nie jest członkiem ENQA i nie jest wpisana do rejestru EQAR.

Organy odpowiedziane za wewnętrzne zapewnianie jakości

Przepisy krajowe nie określają organów uczelni odpowiedzialnych za wewnętrzne zapewnianie jakości z wyjątkiem tego, że kryteria, procedurę i podmiot dokonujący oceny nauczycieli określa rektor uczelni, po zasięgnięciu opinii senatu uczelni, związków zawodowych, samorządu studenckiego oraz samorządu doktorantów. Szczegółowe rozwiązania są określone w przepisach wewnętrznych uczelni. Uczelnie powołały pełnomocników rektorów, koordynatorów lub inne osoby, komisje bądź inne gremia i / lub utworzyły jednostki zajmujące się bezpośrednio wewnętrznym zapewnianiem jakości.

Podejścia i metody zapewniania jakości

W poniższym rozdziale przedstawiono następujące procesy:

• Zewnętrzne zapewnianie jakości:
  • wstępna ocena / akredytacja instytucjonalna
  • ponowna ocena / re-akredytacja instytucjonalna
  • wstępna ocena / akredytacja programowa
  • okresowa ocena / akredytacja programowa
  • okresowa ewaluacja szkół doktorskich / ewaluacja jakości kształcenia w szkołach doktorskich (nowy proces, który zostanie wprowadzony w nadchodzących latach)
  • ocena kompleksowa (nowy proces, który zostanie wprowadzony w nadchodzących latach)

Wszystkie procesy z wyjątkiem oceny kompleksowej są obowiązkowe dla uczelni.

• Wewnętrzne zapewnianie jakości

Zewnętrzne zapewnianie jakości

Wstępna ocena / akredytacja instytucjonalna i ponowna ocena / re-akredytacja instytucjonalna

W przepisach nie używa się terminu „akredytacja instytucjonalna”, ale określają one obowiązkową procedurę wpisywania uczelni niepublicznych do ewidencji czy, innymi słowy, rejestrowania czy licencjonowania uczelni niepublicznych (uczelnie publiczne tworzy się na mocy ogólnokrajowych przepisów). Za tak rozumianą wstępną ocenę / akredytację instytucjonalną odpowiada Minister Edukacji i Nauki, a funkcję doradczą wobec ministra pełni Polska Komisja Akredytacyjna (PKA).

Wniosek o wpis do ewidencji (wraz z wnioskiem o pozwolenie na utworzenie studiów – zob. wstępna ocena programowa niżej) składa założyciel uczelni, a decyzję o wpisie (wraz z pozwoleniem na utworzenie studiów) wydaje Minister. Wpisu dokonuje się na wstępny okres 6 lat. Minister odmawia wpisu bez zasięgania opinii PKA, jeżeli zachodzą określone przesłanki formalno-prawne w stosunku do założyciela (wpisanie do rejestru dłużników Krajowego Rejestru Sądowego; wymagalne zobowiązania wobec Skarbu Państwa; skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe w odniesieniu do osób fizycznych lub postawienie w stan likwidacji albo upadłości w odniesieniu do osób prawnych), w stosunku do któregokolwiek z jego przedstawicieli prawnych zachodzi jedna z pierwszych trzech przesłanek lub projekt statutu uczelni jest niezgodny z przepisami. Jeżeli nie występują te okoliczności, wniosek opiniuje PKA, a Minister odmawia wpisu w przypadku, gdy PKA negatywnie zaopiniuje wniosek w sprawie wpisu do ewidencji lub pozwolenia na utworzenie studiów (zob. informacje o wstępnej ocenie programowej niżej).

Wniosek o wpis zawiera m.in. dokumenty stanowiące podstawę prawną utworzenia i funkcjonowania uczelni, informacje o środkach finansowych, mieniu i sposobie finansowania oraz strategię uczelni. Wniosek o wpis jest opiniowany wraz z wnioskiem o utworzenie studiów (zob. niżej). Recenzje wniosku przygotowują członkowie PKA i jej eksperci zewnętrzni. PKA wydaje na ogół opinie o wnioskach na podstawie złożonych dokumentów, ale procedura przewiduje też wizytację w uzasadnionych przypadkach. W związku z ograniczeniami obowiązującymi w czasie trwania pandemii COVID-19 PKA wprowadziła możliwość przeprowadzania oceny, włącznie z wizytacjami, w trybie zdalnym. Kryteria opiniowania są opublikowane na stronie internetowej Komisji. 

Przed upływem wstępnego okresu 6 lat założyciel występuje z wnioskiem o przedłużenie ważności wpisu. Po zasięgnięciu opinii PKA Minister przedłuża ważność wpisu na czas nieokreślony lub wydaje decyzję odmowną. Decyzja jest odmowna, jeżeli uczelnia lub założyciel rażąco narusza przepisy prawa, PKA wydała negatywną ocenę programową na co najmniej połowie kierunków studiów prowadzonych przez uczelnię lub zaistniała jedna z wymienionych wyżej formalno-prawnych przesłanek dotyczących odmowy wpisu do ewidencji.

Wstępna ocena / akredytacja programowa

Wstępna ocena / akredytacja programowa – wszystkie kierunki studiów

Proces ten dotyczy wydawania pozwoleń na utworzenie studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich nowotworzonym uczelniom niepublicznym oraz tym istniejącym uczelniom publicznym i niepublicznym, które nie mogą samodzielnie uruchamiać studiów na danym kierunku, ponieważ nie spełniają ustawowych warunków. W skrócie, jako rozwiązanie tymczasowe, oparte na poprzednio obowiązujących przepisach, dotyczy to uczelni, które nie mają uprawnień do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Po 31 grudnia 2021 o pozwolenia będą musiały występować uczelnie, które nie posiadają jednej z trzech najwyższych kategorii naukowych, przyznawanych w wyniku zewnętrznej ewaluacji jakości badań, w dyscyplinie, do której przyporządkowany jest dany kierunek. Zob. też informacje o szkolnictwie wyższym w rozdziale 7.

Pozwolenia wydaje Minister Edukacji i Nauki, ale – z wyjątkiem ustawowo określonych przypadków (zob. niżej) – jest on zobowiązany do zasięgnięcia opinii PKA, która ocenia wnioski. W przypadku studiów na kierunku lekarskim, lekarsko-dentystycznym i farmacji Minister Edukacji i Nauki obowiązkowo zasięga także opinii Ministra Zdrowia, a w przypadku kierunków pielęgniarstwo i położnictwo wymagana jest dodatkowo akredytacja wydana przez Ministra Zdrowia (zob. niżej).

Minister Edukacji i Nauki odmawia wydania pozwolenia bez zasięgania opinii PKA, jeżeli zachodzą ustawowo określone przesłanki formalno-prawne (niewprowadzenie wymaganych danych do systemu informacji o szkolnictwie wyższym i nauce; zaległości podatkowe uczelni lub wymagalne zobowiązania wobec Skarbu Państwa z tytułu subwencji; postawienie uczelni w stan likwidacji; objęcie uczelni publicznej programem naprawczym i brak ekonomicznego uzasadnienia do wydania pozwolenia; nierealizowanie zaleceń pokontrolnych). Minister może także odmówić wydania pozwolenia, jeżeli według stanu na dzień złożenia wniosku kształcenie na danym kierunku nie odpowiada potrzebom społeczno-gospodarczym.

Wniosek zawiera m.in. charakterystykę i uzasadnienie utworzenia studiów oraz opis rozwiązań w zakresie zapewniania jakości, działalności naukowej w dyscyplinie, do której jest przyporządkowany dany kierunek studiów, kompetencji oczekiwanych od kandydatów na studia oraz warunków prowadzenia studiów (m.in. kadra akademicka, przydział i wymiar zajęć, infrastruktura, zasoby biblioteczne i elektroniczne źródła wiedzy) i dokumentację potwierdzającą przedstawione informacje. Wnioski są recenzowane przez członków i / lub ekspertów zewnętrznych PKA.  

Procedura obejmuje na ogół analizę złożonych dokumentów, ale w uzasadnionych przypadkach przeprowadza się także wizytacje. W związku z ograniczeniami obowiązującymi w czasie trwania pandemii COVID-19 PKA wprowadziła możliwość przeprowadzania oceny, włącznie z wizytacjami, w trybie zdalnym. Kryteria oceny wniosków są takie same jak w przypadku okresowej oceny / akredytacji programowej (zob. niżej). Wzory wniosków, recenzji i opinii oraz szczegółowe kryteria są opublikowane na stronie internetowej PKA.

Wstępna ocena / akredytacja programowa – kierunki pielęgniarstwo i położnictwo

Krajowa Rada Akredytacyjna Szkół Pielęgniarek i Położnych (KRASzPiP) ocenia stopień, w jakim nowotworzone studia na tych dwóch kierunkach i jednostki organizacyjne, które mają je prowadzić, spełniają standardy kształcenia określone w przepisach. Ocena jest dokonywana według takich samych procedur i kryteriów jak okresowa ocena programowa (zob. niżej). Kryteria są dostępne na stronie KRASzPiP. Na podstawie oceny KRASzPiP występuje do Ministra Zdrowia z wnioskiem o przyznanie lub odmowę akredytacji. Minister przyznaje akredytację na okres 3 lub 5 lat.

Okresowa ocena / akredytacja programowa

Okresowa ocena / akredytacja – wszystkie kierunki studiów

Ocenę programową na wszystkich kierunkach studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich i we wszystkich uczelniach przeprowadza wyłącznie PKA. Oceny są dokonywane zgodnie z harmonogramem przyjętym przez PKA, ale ocena może również mieć miejsce na wniosek uczelni i jest niezwłocznie przeprowadzana na wniosek Ministra Edukacji i Nauki.

Częstotliwość ocen jest określona w Statucie PKA, opublikowanym na jej stronie internetowej, i zależy od wyniku poprzedniej oceny. PKA wydaje ocenę pozytywną na okres do 6 lat lub ocenę negatywną. Jeżeli uczelnia otrzymała ocenę pozytywną na okres do 2 lat, powtórna ocena kończy się oceną pozytywną wydaną na 6 lat lub oceną negatywną. Programy, które uzyskały ocenę pozytywną, są automatycznie uznawane za akredytowane. Ocena negatywna powoduje zaprzestanie kształcenia na danym kierunku, jeżeli uczelnia utworzyła je w ramach swej autonomii, tj. bez wymogu uzyskania pozwolenia Ministra. W innym przypadku Minister może cofnąć pozwolenie na utworzenie studiów, co również oznacza zaprzestanie kształcenia na danym kierunku. Minister może także cofnąć pozwolenie, jeżeli uczelnia nie rozpoczęła kształcenia w ciągu 2 lat od wydania pozwolenia, nie przyjęła na studia żadnego studenta w ciągu 2 kolejnych lat akademickich, nie spełnia ustawowo określonych warunków formalnych lub – w przypadku kierunków pielęgniarstwa i położnictwa – nie uzyskała akredytacji Ministra Zdrowia (zob. niżej).

Oprócz ocen pozytywnych i negatywnych PKA może przyznawać certyfikaty doskonałości kształcenia / certyfikaty ocen wyróżniających (potwierdzające wyróżniający poziom kształcenia) w czterech kategoriach: Doskonały kierunek (doskonałość w kształceniu na kierunku), Zawsze dla studenta (doskonałość we wsparciu rozwoju studentów), Otwarty na świat (doskonałość we współpracy międzynarodowej) i Partner dla rozwoju (doskonałość we współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym). Certyfikaty przyznaje się uczelniom prowadzącym kierunek studiów, który otrzymał pozytywną ocenę programową na 6 lat, a ocena ta jest poparta dobrymi praktykami w zakresie jakości kształcenia lub regularnymi osiągnięciami studentów i absolwentów (do 5 lat po studiach) oraz rekomendacją w raporcie zespołu oceniającego, odnoszącą się do odpowiednich kryteriów oceny PKA.

Ocenę programową przeprowadzają zespoły liczące do 7 osób i złożone z członków i ekspertów zewnętrznych PKA. W skład zespołu wchodzą eksperci akademiccy, student i przedstawiciel pracodawców oraz, zależnie od możliwości i rodzaju oceny, międzynarodowy ekspert ds. jakości kształcenia. Ekspertów powołuje się zgodnie z procedurą i kryteriami opublikowanymi na stronie PKA i obowiązkowo uczestniczą oni w szkoleniu. Zarówno członkowie PKA, jak i wszyscy eksperci są pełnoprawnymi członkami zespołu oceniającego.

Ogólne kryteria oceny PKA (zob. tabela niżej) są takie same dla obydwu profili kształcenia, ogólnoakademickiego i praktycznego, natomiast szczegółowe wskaźniki czy charakterystyki odzwierciedlają specyfikę danego profilu. We wskaźnikach uwzględnia się na przykład powiązanie koncepcji i celów kształcenia oraz treści programowych z działalnością naukową uczelni i jej wynikami dla profilu ogólnoakademickiego lub postęp oraz aktualny stan praktyki w obszarach działalności zawodowej / gospodarczej dla profilu praktycznego; efektywność metod kształcenia, metody oceny studentów oraz infrastrukturę pod kątem przygotowywania studentów do prowadzenia działalności naukowej w ramach profilu ogólnoakademickiego lub przygotowania do działalności zawodowej i opanowania umiejętności praktycznych w ramach profilu praktycznego. Kryteria wraz ze wskaźnikami są dostępne na stronie PKA.

Wewnętrzne zapewnianie jakości ocenia się zgodnie z „Europejskimi standardami i wskazówkami” (ESG). Kryteria oceny PKA uwzględniają standardy ESG, które obejmują następujące aspekty: polityka zapewniania jakości; projektowanie i zatwierdzanie programów; uczenie się, nauczanie i ocenianie zorientowane na studenta; przyjęcia na studia, progresja, uznawanie osiągnięć i kwalifikacji oraz dyplomowanie; kadra dydaktyczna; zasoby dydaktyczne i wsparcie dla studentów; zarządzanie informacją; publikowanie informacji; ciągłe monitorowanie i okresowe przeglądy programów; oraz cykliczność zewnętrznego zapewniania jakości.

W trakcie powtórnej oceny programowej, przeprowadzanej w przypadku przyznania oceny pozytywnej na okres do 2 lat, PKA ocenia wyłącznie stopień realizacji przez uczelnię zaleceń wynikających z poprzedniej oceny.

Procedura oceny uwzględnia zalecane w ESG etapy i obejmuje: przygotowanie przez uczelnię raportu z samooceny; analizę raportu i wizytację przeprowadzaną przez zespół oceniający; opracowanie raportu przez zespół; przekazanie raportu ocenianej uczelni; przedstawienie przez uczelnię stanowiska w sprawie raportu; podjęcie decyzji przez PKA; oraz opublikowanie oceny wraz z uzasadnieniem i raportu z oceny. W przypadku powtórnej oceny programu, który został wcześniej akredytowany na okres do 2 lat, zespół oceniający przygotowuje raport na podstawie raportu uczelni z realizacji zaleceń, ale może także zwrócić się do uczelni o dodatkowe informacje i przeprowadzić wizytację. W związku z ograniczeniami obowiązującymi w czasie trwania pandemii COVID-19 PKA wprowadziła możliwość przeprowadzania oceny, włącznie z wizytacjami, w trybie zdalnym.

W ramach oceny programowej PKA może wydać ocenę na podstawie oceny, akredytacji lub certyfikatu podmiotu, który dokonał oceny jakości, jeżeli jest on wpisany do Europejskiego Rejestru Instytucji Działających na rzecz Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (European Quality Assurance Register for Higher Education, EQAR) lub PKA zawarła z nim umowę o uznawalności ocen. Komisja może także uwzględnić w swoich procesach ocenę, akredytację lub certyfikat krajowego lub międzynarodowego podmiotu dokonującego ocen jakości kształcenia.

Uchwały PKA, wraz z wydaną oceną i jej uzasadnieniem oraz stanowiskiem uczelni, są publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie PKA. Na swej stronie internetowej Komisja zamieszcza także raporty zespołów oceniających. Ponadto PKA publikuje roczne raporty ze zbiorczą analizą ocen, które stanowią podstawę całościowej oceny jakości kształcenia w uczelniach i planowania działań służących podnoszeniu jakości.

W PKA funkcjonuje wewnętrzny system zapewniania jakości, który obejmuje szereg mechanizmów, m.in. wewnętrzne audyty procesów, ankietę, którą wypełniają ocenione uczelnie, oraz tzw. okienko jakości na stronie internetowej – formularz kontaktowy umożliwiający interesariuszom przesłanie uwag i sugestii. Wyniki ankiety są regularnie publikowane na stronie internetowej i w raportach z działalności PKA. Zgodnie z ESG, PKA podlega również przeglądowi zewnętrznemu raz na 5 lat (ostatni przegląd w 2018 r.).

Okresowa ocena / akredytacja – kierunki pielęgniarstwo i położnictwo

Oceny są dokonywane przez Krajową Radę Akredytacyjną Szkół Pielęgniarek i Położnych (KRASzPiP) i stanowią podstawę akredytacji przyznawanej przez Ministra Zdrowia. Oceny KRASzPiP nie są określane w przepisach jako oceny jakości, lecz jako oceny spełniania przez uczelnie standardów kształcenia, które są określone w przepisach. Zgodnie z tym założeniem oceny KRASzPiP służą podjęciu decyzji akredytacyjnych typu „tak/nie”, bez różnicowania poziomu jakości ocenianych programów.

Częstotliwość ocen wyznacza okres ważności akredytacji, którą przyznaje się na okres od 3 do 5 lat. Konsekwencją cofnięciaakredytacji jest wstrzymanie rekrutacji studentów w danej uczelni do czasu ponownego uzyskania akredytacji.

Ocenę przeprowadza zespół oceniający KRASzPiP. W wizytacjach nie uczestniczą członkowie Rady z ocenianej uczelni. Regulacje dotyczące KRASzPiP nie wymagają udziału przedstawicieli studentów czy ekspertów zagranicznych.

Podobnie jak wstępna ocena, okresowa ocena jest dokonywana przez KRASzPiP na podstawie czterech następujących bloków kryteriów, opartych na standardach kształcenia dla dwóch ocenianych kierunków, które są dostępne na stronie internetowej Rady:

1. Sposób realizacji programu: m.in. program studiów i efekty kształcenia, związek treści programowych, form zajęć i metod dydaktycznych z efektami kształcenia, zgodność programu i praktyk ze standardami, wymogi godzinowe, punkty ECTS, dokumentacja oceny postępów studentów, egzamin dyplomowy
2. Kadra prowadząca kształcenie: m.in. zgodność z wymaganym minimum kadrowym, kwalifikacje / uprawnienia nauczycieli, stosunek liczbowy nauczycieli i studentów
3. Baza dydaktyczna: m.in. struktura organizacyjna, baza materialna i dydaktyczna, rozwiązania dotyczące odbywania praktyk przez studentów
4. Ocena jakości kształcenia i osiągnięcia uczelni: m.in. system zapewniania jakości, funkcjonowanie komisji ds. wewnętrznej oceny jakości kształcenia, jej kryteria i narzędzia, zakres wewnętrznej oceny jakości oraz analiza zbieranych informacji pod kątem doskonalenia procesu kształcenia i prowadzenie oceny przydatności zawodowej absolwenta / monitorowanie karier absolwentów

Akredytację na okres dłuższy niż 3 lata przyznaje się w przypadku spełnienia dodatkowych kryteriów określonych w każdym z czterech bloków, np. modułowa struktura programu i uwzględnienie w programie kształcenia współpracy międzynarodowej w pierwszym bloku czy współpraca dydaktyczna i naukowa z ośrodkami zagranicznymi w czwartym bloku.

Procedura oceny i akredytacji obejmuje następujące etapy: złożenie przez uczelnię wniosku o akredytację; rozpatrzenie wniosku przez KRASzPiP; wizytacja; opracowanie protokołu z wizytacji; przekazanie protokołu uczelni w celu przedstawienia uwag; podjęcie przez KRASzPiP uchwały o pozytywnym lub negatywnym zaopiniowaniu wniosku; wystąpienie do Ministra Zdrowia z wnioskiem o wydanie, odmowę lub cofnięcie akredytacji; oraz wydanie certyfikatu akredytacyjnego, odmowa przyznania lub cofnięcie akredytacji przez Ministra Zdrowia. KRASzPiP publikuje wyłącznie nazwy uczelni i kierunków, które uzyskały akredytację, oraz termin jej ważności.

W związku z ograniczeniami obowiązującymi w czasie trwania pandemii COVID-19 przepisy umożliwiają przeprowadzanie wizytacji osobiście lub w trybie zdalnym.  

Regulacje dotyczące KRASzPiP nie przewidują konkretnych rozwiązań, które służyłyby zapewnianiu jakości jej procedur, ani cyklicznego zewnętrznego przeglądu tej instytucji.

Ewaluacja szkół doktorskich / jakości kształcenia w szkole doktorskiej

Ewaluację jakości kształcenia w szkole doktorskiej będzie przeprowadzać Komisja Ewaluacji Nauki (KEN). Szkoły doktorskie funkcjonują od 1 października 2019 r., a zgodnie z przepisami pierwszą ewaluację jakości kształcenia w szkole doktorskiej przeprowadza się po upływie co najmniej 5 lat od dnia rozpoczęcia kształcenia w ramach tej szkoły lub wcześniej na wniosek Ministra Edukacji i Nauki.

Częstotliwość ewaluacji jest określona w przepisach. KEN będzie obowiązkowo przeprowadzać ewaluację każdej szkoły doktorskiej nie rzadziej niż co 6 lat lub w innym terminie na wniosek Ministra Edukacji i Nauki. Ewaluacja może zakończyć się oceną pozytywną lub negatywną. W przypadku oceny negatywnej uczelnia (lub inna instytucja naukowa) utraci możliwość prowadzenia szkoły doktorskiej, której dotyczy ewaluacja.

Ewaluację będzie przeprowadzać zespół oceniający. Zgodnie z obowiązującymi już przepisami w jego skład będą wchodzić powoływani przez KEN eksperci posiadający znaczący dorobek naukowy lub artystyczny, w tym co najmniej jeden zatrudniony w zagranicznej uczelni lub instytucji naukowej, oraz jeden doktorant powołany spośród kandydatów wskazanych przez Krajową Reprezentację Doktorantów (organ przedstawicielski doktorantów). Zgodnie z projektem rozporządzenia dotyczącego ewaluacji zespół będzie liczyć od 4 do 7 członków.

Przepisy określają 8 przedstawionych niżej ogólnych kryteriów ewaluacji jakości kształcenia. Szczegółowe kryteria są obecnie opracowywane.

Zgodnie z projektem wspomnianego wyżej rozporządzenia procedura ewaluacji będzie obejmować przygotowanie przez szkołę doktorską raportu z samooceny; analizę raportu i wizytację przeprowadzaną przez zespół oceniający; przygotowanie przez zespół raportu z oceny (w języku polskim i angielskim); oraz podjęcie przez KEN uchwały / decyzji w sprawie oceny. Kryteria i procedura ewaluacji będą dostępne na stronie KEN. Uchwały KEN i raporty z ewaluacji będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie Ministerstwa Edukacji i Nauki.

Ocena kompleksowa

Ocena kompleksowa, która nie ma charakteru obligatoryjnego, będzie dotyczyć skuteczności działań danej uczelni na rzecz zapewnienia jakości we wszystkich dziedzinach, w których jest prowadzone kształcenie. Zostanie ona wprowadzona na podstawie przepisów, które weszły w życie 1 października 2020 r. PKA będzie przeprowadzać ocenę kompleksową na wniosek uczelni, która otrzymała wyłącznie pozytywne oceny programowe (zob. wyżej) lub pozytywną ocenę kompleksową,

Oceny dokonywać będzie zespół oceniający liczący do 7 osób i złożony z członków PKA i jej ekspertów zewnętrznych. W skład zespołu będą wchodzić eksperci akademiccy, student i przedstawiciel pracodawców oraz, zależnie od możliwości, międzynarodowy ekspert ds. jakości kształcenia. Zespoły będą powoływane zgodnie z procedurą i kryteriami opublikowanymi na stronie PKA, a eksperci będą obowiązkowo uczestniczyć w szkoleniu. Zarówno członkowie PKA, jak i wszyscy eksperci będą pełnoprawnymi członkami zespołu oceniającego.

Podobnie jak w przypadku oceny programowej procedura będzie obejmować: przygotowanie przez uczelnię raportu z samooceny; analizę raportu i wizytację przeprowadzaną przez zespół oceniający; opracowanie raportu przez zespół; przekazanie raportu ocenianej uczelni; przedstawienie przez uczelnię stanowiska w sprawie raportu; oraz podjęcie decyzji przez PKA. Uchwały PKA, wraz z wydaną oceną i jej uzasadnieniem oraz stanowiskiem uczelni, będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie PKA. Na swej stronie internetowej Komisja będzie zamieszczać raporty zespołów oceniających.

Ocena będzie kończyć się wydaniem przez PKA oceny pozytywnej na okres od 3 do 8 lat lub odmową wydania oceny pozytywnej. W okresie obowiązywania oceny pozytywnej, PKA nie będzie przeprowadzać okresowych ocen programowych na kierunkach studiów przyporządkowanych do dyscyplin w ramach dziedzin, w których PKA oceniła jakość kształcenia jako szczególnie wysoką, chyba że z takim wnioskiem wystąpi Minister Edukacji i Nauki. W przypadku odmowy wydania oceny pozytywnej uczelnia będzie mogła wystąpić o ponowną ocenę kompleksową dopiero po upływie 5 lat, chyba że PKA określi krótszy termin.

W ramach oceny kompleksowej PKA będzie mogła także wydać ocenę na podstawie oceny, akredytacji lub certyfikatu podmiotu, który dokonał oceny jakości, jeżeli jest on wpisany do Europejskiego Rejestru Instytucji Działających na rzecz Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (European Quality Assurance Register for Higher Education, EQAR) lub PKA zawarła z nim umowę o uznawalności ocen. Komisja może także uwzględnić w swoich procesach ocenę, akredytację lub certyfikat krajowego lub międzynarodowego podmiotu dokonującego ocen jakości kształcenia.

Wewnętrzne zapewnianie jakości

Wewnętrzne zapewnianie jakości jest ogólnie wpisane w misję systemu szkolnictwa wyższego i nauki, którą zgodnie z przepisami jest prowadzenie najwyższej jakości kształcenia oraz działalności naukowej, kształtowanie postaw obywatelskich, a także uczestnictwo w rozwoju społecznym oraz tworzeniu gospodarki opartej na innowacjach. Przepisy nie określają zakresu czy elementów wewnętrznego zapewniania jakości, z wyjątkiem ogólnych zasad zapewniania jakości programów i oceny nauczycieli.

Uczelnie powinny systematycznie oceniać i doskonalić programy studiów. W programach należy uwzględnić wnioski z analizy zgodności efektów uczenia się z potrzebami rynku pracy oraz analizy wyników prowadzonego przez Ministra Edukacji i Nauki monitoringu karier studentów i absolwentów studiów pierwszego i drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz osób, które ubiegają się i uzyskały stopień doktora. 

Okresowej ocenie pracy podlegają wszyscy nauczyciele akademiccy z wyjątkiem rektora uczelni. Ocena jest dokonywana przynajmniej raz na 4 lata lub na wniosek rektora. Dotyczy w szczególności wykonywania obowiązków w zakresie działalności dydaktycznej i / lub naukowej oraz przestrzegania przepisów o prawach własności intelektualnej i przemysłowej. Kryteria, procedurę i podmiot przeprowadzający ocenę określa rektor po zasięgnięciu opinii senatu, związków zawodowych, samorządu studenckiego i samorządu doktorantów. W ocenie uwzględnia się wyniki oceny nauczyciela w zakresie wypełniania obowiązków dydaktycznych, dokonywanej co najmniej raz w roku przez studentów i doktorantów. Ocena nauczyciela może być pozytywna lub negatywna. Rektor może rozwiązać stosunek pracy z nauczycielem, który otrzymał jedną ocenę negatywną, a jest do tego ustawowo zobowiązany po otrzymaniu przez nauczyciela dwóch kolejnych ocen negatywnych.  

Szczegółowe rozwiązania w zakresie wewnętrznego zapewniania jakości określają przepisy wewnętrzne uczelni. Są one uwzględniane w zewnętrznych ocenach programowych dokonywanych przez PKA i KRASzPiP.

Zbiorcze raporty dotyczące jakości w szkolnictwie wyższym

Na poziomie krajowym podstawowym źródłem zbiorczych informacji o jakości w szkolnictwie wyższym są raporty PKA. Raporty zawierają dane statystyczne dotyczące ocen oraz bardziej szczegółowe analizy dotyczące wybranych zagadnień (np. wyników ocen programowych według grup kierunków studiów). W rozdziałach analitycznych PKA omawia m.in. mocne i słabe strony uczelni, zmiany i trendy oraz wpływ swych działań na podnoszenie jakości. Raporty są przesyłane m.in. właściwym ministrom, Parlamentowi, Konferencjom Rektorów i Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz publikowane na stronie internetowej PKA. Wnioski są wykorzystywane w decyzjach strategicznych na poziomie krajowym dotyczących zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym, jak i przez samą PKA w doskonaleniu jej procesów.