Podstawy prawne

Poziom żłobków

Do zadań żłobka i klubu dziecięcego należy w szczególności: zapewnienie dziecku opieki w warunkach zbliżonych do warunków domowych, zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej przez prowadzenie zajęć zabawowych z elementami edukacji, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dziecka, oraz prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych, uwzględniających rozwój psychomotoryczny dziecka i właściwych dla danego wieku. Dla żłobków i klubów dziecięcych nie przewidziano edukacyjnej podstawy programowej, mimo, ze w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. uwzględniono prowadzenie zajęć edukacyjnych.

Aktem prawnym regulującym funkcjonowanie opieki nad dzieckiem do lat trzech jest ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3 (zm. w 2013 r., 2015 r., 2017 r. , 2018 r., 2019 r. i 2020 r.). Ustawa określa zasady organizowania i funkcjonowania opieki nad dziećmi do lat 3, warunki świadczonych usług, kwalifikacje osób sprawujących opiekę oraz zasady finansowania opieki i nadzoru nad warunkami i jakością sprawowanej opieki.

Podstawa programowa, rodzaje zajęć

W żłobkach i klubach dziecięcych nie stosuje się ustalonej prawnie edukacyjnej podstawy programowej. Wskazuje się jedynie, że zajęcia powinny mieć charakter opiekuńczo-wychowawczy i obejmować zabawy z elementami edukacji, uwzględniające rozwój psychomotoryczny dziecka właściwy do wieku.

Pracownicy żłobka współpracują z rodzicami dzieci, na bieżąco informując ich o osiągnięciach dziecka, jego problemach lub niepokojących objawach zdrowotnych. Zgodnie z przepisami ustawy, opiekun prowadzący zajęcia w żłobku lub klubie dziecięcym współpracuje z rodzicami dzieci uczęszczających na zajęcia, w szczególności przez prowadzenie konsultacji i udzielanie porad rodzicom w zakresie pracy z dziećmi. W zajęciach prowadzonych w klubie dziecięcym mogą uczestniczyć rodzice dzieci uczęszczających do klubu dziecięcego.

Poziom przedszkoli 

Wychowanie przedszkolne obejmuje wspomaganie rozwoju i edukację dziecka od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki szkolnej. Cele wychowania przedszkolnego zostały sformułowane w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, określonej przez Ministra Edukacji Narodowej w rozporządzeniu z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej.

Nauczyciele wychowania przedszkolnego są wykwalifikowanymi osobami do pracy z każdym dzieckiem, a ich obowiązkiem jest dobór metod i form pracy do poziomu rozwoju i potrzeb każdego dziecka. W pracy z dzieckiem nauczyciel musi kierować się zasadą indywidualizacji.

Obszary rozwoju i uczenia się

Poziom żłobków

Celem wprowadzanych od roku 2011 zmian w zakresie opieki nad dzieckiem do lat 3 jest zwiększenie zakresu świadczonych usług poprzez zróżnicowanie form opieki i umożliwienie rodzicom lub opiekunom dzieci wyboru najbardziej odpowiedniej formy. Proponowane rozwiązania mają również pomóc rodzicom lub opiekunom w podjęciu aktywności zawodowej. Udzielane przez żłobek świadczenia obejmują zgodne z normami dla wieku dziecka: wyżywienie, usługi opiekuńczo-pielęgnacyjne, higienę snu i odpoczynku, organizowanie zabaw wychowawczo-dydaktycznych w pomieszczeniach i na wolnym powietrzu, działania profilaktyczne, promujące zdrowie i korekcyjno-naprawcze oraz udzielanie doraźnej pomocy medycznej.

Jednocześnie przepisy ustawy umożliwiają powstanie i funkcjonowanie w żłobku lub klubie dziecięcym rady rodziców, która m. in. może występować do dyrektora żłobka lub osoby kierującej pracą klubu dziecięcego i podmiotu prowadzącego żłobek lub klub dziecięcy z inicjatywami, wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach dotyczących żłobka lub klubu dziecięcego, w tym w szczególności w zakresie prowadzenia zajęć edukacyjnych.

Poziom przedszkoli 

Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie to realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania - uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji.

Zadaniami przedszkola są:

1. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym obszarze jego rozwoju.
2. Tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek w poczuciu bezpieczeństwa.
3. Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.
4. Zapewnienie prawidłowej organizacji warunków sprzyjających nabywaniu przez dzieci doświadczeń, które umożliwią im ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc dzieciom rozwijającym się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.
5. Wspieranie samodzielnej dziecięcej eksploracji świata, dobór treści adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania, z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowań.
6. Wzmacnianie poczucia wartości, indywidualność, oryginalność dziecka oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie.
7. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności, dbania o zdrowie, sprawność ruchową i bezpieczeństwo, w tym bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
8. Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji, pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci.
9. Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki.
10. Tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację otaczającej dziecko przyrody, stymulujących rozwój wrażliwości i umożliwiających poznanie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego, adekwatnych do etapu rozwoju dziecka.
11. Tworzenie warunków umożliwiających bezpieczną, samodzielną eksplorację elementów techniki w otoczeniu, konstruowania, majsterkowania, planowania i podejmowania intencjonalnego działania, prezentowania wytworów swojej pracy.
12. Współdziałanie z rodzicami, różnymi środowiskami, organizacjami i instytucjami, uznanymi przez rodziców za źródło istotnych wartości, na rzecz tworzenia warunków umożliwiających rozwój tożsamości dziecka.
13. Kreowanie, wspólne z wymienionymi podmiotami, sytuacji prowadzących do poznania przez dziecko wartości i norm społecznych, których źródłem jest rodzina, grupa w przedszkolu, inne dorosłe osoby, w tym osoby starsze, oraz rozwijania zachowań wynikających z wartości możliwych do zrozumienia na tym etapie rozwoju.
14. Systematyczne uzupełnianie, za zgodą rodziców, realizowanych treści wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikające z pojawienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju.
15. Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie poziomu umożliwiającego podjęcie nauki w szkole.
16. Organizowanie zajęć - zgodnie z potrzebami - umożliwiających dziecku poznawanie kultury i języka mniejszości narodowej lub etnicznej lub języka regionalnego - kaszubskiego.
17. Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających budowaniu zainteresowania dziecka językiem obcym nowożytnym, chęci poznawania innych kultur.

Jednocześnie zaznaczono, że przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym nie dotyczy  dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawności sprzężone, jeżeli jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a także dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, jeżeli z indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego wynika brak możliwości realizacji przygotowania do posługiwania się językiem obcym nowożytnym ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka.

Podstawa programowa określiła także oczekiwane osiągnięcia dziecka po zakończeniu edukacji przedszkolnej w obszarze fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.

Podstawową formą aktywności dziecka w edukacji przedszkolnej jest zabawa.

Dokument został uzupełniony szczegółowymi wskazówkami o charakterze organizacyjnym i metodycznym.

Metody pedagogiczne

Poziom żłobków

Ustawa nie wskazuje określonych metod pracy i zalecanych pomocy dydaktycznych. Działalność żłobków określają regulaminy organizacyjne, w których zawarte są zadania żłobka, dotyczące m.in.: opieki i prowadzenia działalności wychowawczej w bezpiecznych i higienicznych warunkach niezbędnych do prawidłowego rozwoju dzieci, prowadzenia profilaktyki zdrowotnej oraz zapewnienia opieki pielęgniarskiej. Oprócz zajęć opiekuńczo-wychowawczych i pielęgnacyjnych, w żłobkach i klubach dziecięcych są prowadzone zabawy z elementami edukacji, uwzględniające indywidualne potrzeby dziecka i stopień jego rozwoju psychomotorycznego. O doborze pomocy dydaktycznych decydują osoby prowadzące daną formę opieki, które dostosowują je do wieku i potrzeb rozwojowych dzieci. Żłobek i klub dziecięcy zapewniają przebywającym w nim dzieciom wyżywienie zgodne z wymaganiami dla danej grupy wiekowej wynikającymi z aktualnych norm żywienia dla populacji polskiej, opracowywanych przez Instytut Żywności i Żywienia im. prof. dra med. Aleksandra Szczygła w Warszawie.

Poziom przedszkoli 

Większość placówek przedszkolnych nie stosuje szczególnych metod wychowawczych i nauczania. Praca z dziećmi oparta jest na spontanicznej, samorzutnej aktywności dziecka. Środowisko przedszkolne pobudza ją i ukierunkowuje, tworząc sytuacje wyzwalające odtwórczą i twórczą aktywność dzieci. Powszechnymi formami są zabawy i zajęcia rozwijające.

Niektóre przedszkola stosują metody związane z jakąś koncepcją pedagogiczną, np. grupy zabawowe według Marii Montessori. Czasami wykorzystują rozwiązania metodyczne charakterystyczne dla różnych koncepcji pracy z dziećmi jako uzupełnienie własnych rozwiązań. W Polsce metoda Marii Montessori wywarła duży wpływ na kształtowanie się systemu wychowania przedszkolnego w okresie międzywojennym. Po wojnie nie było miejsca na alternatywne kierunki pedagogiczne. Obecnie obserwuje się renesans zainteresowania tym oraz innymi systemami wychowania i kształcenia.

Podejmowane są próby przenoszenia do polskich przedszkoli pewnych koncepcji (lub ich elementów) znanych na świecie, na przykład gimnastyki twórczej R. Labana, technik pracy pedagogicznej C. Freineta, metody „Dobrego Startu” w opracowaniu Marty Bogdanowicz, metody projektów w opracowaniu L. Katz, koncepcji przedszkola waldorfskiego i innych.

Współczesne polskie przedszkole zmierza do budowania modelu edukacji o charakterze ekspresyjnym, nastawionego na rozwijanie u dziecka pozytywnego obrazu siebie, budowanie świata wewnętrznego dziecka i jego wyrażania, który przynosi w konsekwencji możliwość kierowania sobą

Ocenianie

Poziom żłobków

Przepisy ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 nie przewidują oceniania dzieci korzystających ze żłobków lub klubów dziecięcych. Jedynie statut żłobka lub klubu dziecięcego  przewiduje i określa zasady udziału rodziców w zajęciach prowadzonych w tych placówkach.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci określa warunki organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci mającego na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole. Jak z tego wynika wczesnym wspomaganiem  mogą być objęte także dzieci w wieku poniżej 3 lat. O zakresie i sposobie tego wspomagania decyduje zespół diagnostyczny, w skład którego wchodzą pedagog, psycholog, logopeda, a także w zależności od potrzeb, inni specjaliści. Do zadań zespołu należy w szczególności:

• ustalenie, na podstawie diagnozy poziomu funkcjonowania dziecka zawartej w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, kierunków i harmonogramu działań podejmowanych w zakresie wczesnego wspomagania i wsparcia rodziny dziecka, uwzględniających rozwijanie aktywności i uczestnictwa dziecka w życiu społecznym oraz eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego funkcjonowanie;
• opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania, z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu oraz koordynowania działań osób prowadzących zajęcia z dzieckiem;
• ocenianie postępów oraz trudności w funkcjonowaniu dziecka, w tym identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym;
• analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie zmian w programie, stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny, oraz planowanie dalszych działań w zakresie wczesnego wspomagania.

Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania, w szczególności z dziećmi, które nie ukończyły 3 roku życia, mogą być prowadzone także w domu rodzinnym.

Poziom przedszkoli 

Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej: w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych oraz w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach zobowiązuje nauczyciela przedszkola do prowadzenia i dokumentowania obserwacji pedagogicznych, które mają na celu poznanie i zaspokojenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz zapewnienie współpracy ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną i opiekę zdrowotną. Uzyskane tą drogą informacje o dziecku służą nauczycielowi do bieżącej pracy z nim oraz współdziałania z rodzicami dziecka na rzecz jego rozwoju.

Analiza gotowości szkolnej

Nauczyciele dzieci 6- letnich objętych edukacja przedszkolną są zobowiązani do przeprowadzenia analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnozy przedszkolnej). W przypadku dzieci 5-letnich diagnoza przedszkolna jest dokonywana na wniosek rodziców (dotyczy to sytuacji, gdy rodzice decydują o rozpoczęciu nauki w szkole podstawowej przez dziecko 6-letnie). Analizy tej dokonuje się na początku roku szkolnego poprzedzającego termin możliwego rozpoczęcia przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej. Diagnozę przedszkolną w formie dokumentu „Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej" musi przygotować nauczyciel. Jest ona przekazywana rodzicom.

Celem analizy jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc:

• rodzicom w poznaniu stanu gotowości dziecka do podjęcia nauki,
• nauczycielowi przedszkola w opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka,
• pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do której zostanie skierowane dziecko, w razie potrzeby dokonania pogłębionej diagnozy.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r.) w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, publiczne przedszkola i placówki są zobowiązane do organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczęszczającym do nich dzieciom oraz wsparcia rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych. W związku z tym przedszkole publiczne powinno stać się centrum pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla swoich wychowanków. Pomoc ta powinna być tak zorganizowana, aby dzieci mogły z niej korzystać w swoim środowisku, jak najbliżej miejsca zamieszkania, tj. w przedszkolu czy szkole. Osobami uprawnionymi do korzystania z tej pomocy są wszystkie dzieci, u których rozpoznano indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne. Wsparcie udzielane jest także ich rodzicom.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka oraz rozpoznaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych wynikających ze szczególnych uzdolnień, a także z niedostosowania społecznego, zagrożenia niedostosowaniem społecznym, specyficznych trudności w uczeniu się, zaburzeń komunikacji językowej, przewlekłej choroby, sytuacji kryzysowych lub traumatycznych, niepowodzeń edukacyjnych, zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową dziecka i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego czy trudnościami adaptacyjnymi związanymi ze zmianą środowiska edukacyjnego itp.

Indywidualne potrzeby rozpoznaje nauczyciel lub specjalista pracujący z dzieckiem, ale także inne osoby mające kontakt z dzieckiem np. dyrektor przedszkola, asystent rodziny zatrudniony w gminie. Dotyczą one zarówno trudności w uczeniu, jak i szczególnych uzdolnień. Po rozpoznaniu u dziecka potrzeb w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej nauczyciel lub inna osoba powinna zgłosić je dyrektorowi przedszkola lub szkoły, w której jest oddział przedszkolny. Dyrektor informuje o tym fakcie rodziców i zapewnia dziecku w przedszkolu lub szkole odpowiednią pomoc.

Dyrektor przedszkola jest zobowiązany do organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Udzielają jej nauczyciele i odpowiedni do potrzeb specjaliści.

Zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym w poradniach specjalistycznych wydają opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka oraz orzeczenia potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania, a także o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych zgodnie przepisami o ochronie zdrowia psychicznego. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego określa zalecane formy kształcenia specjalnego, z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia niepełnosprawności intelektualnej. Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci organizuje się od chwili wykrycia niepełnosprawności do rozpoczęcia nauki w szkole, na podstawie opinii wydanej przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej. W celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka mogą być tworzone zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Organizację pracy tych zespołów określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej  z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci .

Przejście do szkoły podstawowej

Nauczyciele dzieci 6-letnich objętych edukacją przedszkolną są zobowiązani do przeprowadzenia analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnozy przedszkolnej). W przypadku dzieci 5-letnich diagnoza przedszkolna jest dokonywana na wniosek rodziców. Analizy tej dokonuje się na początku roku szkolnego poprzedzającego termin możliwego rozpoczęcia przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej. Diagnozę przedszkolną w formie dokumentu „Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej" musi przygotować nauczyciel. Jest ona przekazywana rodzicom.

Celem analizy jest m.in. pomoc rodzicom w poznaniu stanu gotowości dziecka do podjęcia nauki.

Od 1 września 2016 r. obowiązek szkolny dotyczy dzieci siedmioletnich. Natomiast dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w innej formie wychowania przedszkolnego, a także w oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej.

Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat, jeżeli:

1. korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole podstawowej, albo
2. posiada opinię o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, wydaną przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.

Rodzicom pozostawiono zatem możliwość wyboru wieku rozpoczynania edukacji szkolnej (6 lub 7 lat).