Szkoła podstawowa jest powszechna i obowiązkowa. W systemie szkolnym, który zaczęto wdrażać od dnia 1 września 2017 r., uczęszczają do niej dzieci w wieku pomiędzy 7 i 15 rokiem życia. Nauka trwa osiem lat i jest kontynuowana w szkołach ponadpodstawowych (szkolnictwo średnie) lub w innych formach przewidzianych ustawą, jak np. praktyczna nauka zawodu u pracodawców uzupełniana kształceniem teoretycznym lub kwalifikacyjne kursy zawodowe (nauka jest obowiązkowa do 18. roku życia).

• Od września 2016 r. ponownie ustalono wiek szkolny na 7. rok życia. Prawo polskie przewiduje jednak opcję wnioskowania przez rodziców o przyjęcie dziecka sześcioletniego do szkoły pod określonymi warunkami (odbycia edukacji przedszkolnej oraz wykazywania gotowości do podjęcia nauki szkolnej).
• Publiczna szkoła podstawowa jest bezpłatna dla wszystkich uczniów. Rodzice mogą również dokonać wyboru szkoły niepublicznej; wymagania dotyczące siatki obowiązkowych zajęć edukacyjnych oraz realizacji w ich ramach podstawy programowej kształcenia ogólnego są te same dla wszystkich szkół podstawowych, bez względu na ich status prawny.

Zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14.02.2017 r., kształcenie ogólne w szkole podstawowej dzieli się na dwa etapy edukacyjne:

1. I etap edukacyjny, obejmujący klasy I-III szkoły podstawowej – edukacja wczesnoszkolna;
2. II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV – VIII szkoły podstawowej.

Nie przewiduje się obowiązkowych testów ani egzaminów przy przejściu z jednego etapu do drugiego.

Do roku 2016 włącznie, pod koniec nauki w ówczesnej sześcioklasowej szkole podstawowej uczniowie przystępowali do obowiązkowego sprawdzianu (opracowywanego przez Centralną Komisję Egzaminacyjną i przeprowadzanego przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne), którego podstawowym zadaniem było dostarczanie nauczycielom i rodzicom informacji o osiągnięciach szkolnych uczniów. Wyniki sprawdzianu nie decydowały o ukończeniu szkoły i uzyskaniu wykształcenia podstawowego. Od dnia 1 września 2016 r., w związku z przystąpieniem do wprowadzania reformy ustroju szkolnego, ten sprawdzian został zniesiony. Wprowadzona w ramach reformy, ośmioletnia szkoła podstawowa przygotowuje uczniów do egzaminu ósmoklasisty, który pod względem funkcji odpowiada egzaminowi gimnazjalnemu w poprzednim systemie szkolnym. Zob. również informacje na stronie Polska: Reformy_w_dziedzinie_edukacji_szkolnej

W myśl obowiązującej podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14.02.2017 r.), cele kształcenie ogólnego w szkole podstawowej są następujące:

1. wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele);
2. wzmacnianie poczucia tożsamości indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej;
3. formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób;
4. rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość;
5. rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;
6. ukazywanie wartości wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejętności;
7. rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki;
8. wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;
9. wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji;
10. wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego naturalnej ciekawości poznawczej;
11. kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość;
12. zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania własnego warsztatu pracy;
13. ukierunkowanie ucznia ku wartościom.

Najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:

1. sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
2. sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
3. poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
4. kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
5. rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
6. praca w zespole i społeczna aktywność;
7. aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.

Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka. Proces wychowania i kształcenia prowadzony w klasach I–III szkoły podstawowej umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. Edukacja na tym etapie jest ukierunkowana na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia. Szkoła respektuje podmiotowość ucznia w procesie budowania indywidualnej wiedzy oraz przechodzenia z wieku dziecięcego do okresu dorastania. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na II etapie edukacyjnym.

Cele II etapu edukacyjnego (klasy IV-VIII szkoły podstawowej) mają charakter złożony i odnoszą się do poszczególnych przedmiotów nauczanych w szkole. Aktualnie w polskim systemie prawnym kładzie się znaczny nacisk na kompetencje czytelnicze uczniów, a także opanowanie języków obcych (drugi język obcy oraz ewentualna możliwość nauczania dwujęzycznego w klasach VII-VIII).

Akty prawne

Wiodącym aktem prawnym dla szkoły podstawowej jest ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, uzupełniana ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (częściowo nadal utrzymaną w mocy). Szczegółowe rozwiązania można znaleźć w rozporządzeniach ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Do ważniejszych rozporządzeń należą:

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego podręczników
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół

Szczególne zasady prowadzenia działalności przez szkoły podstawowe w warunkach stanu zagrożenia epidemicznego określają rozporządzenia Ministra Edukacji  i Nauki:

• z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19
• z dnia 28 maja 2021 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19.

Na lata 2018-2022 przypada wdrażanie reformy ustroju szkolnego. W wyniku stopniowej likwidacji kształcenia na poziomie gimnazjum (zakończono ją z dniem 31 sierpnia 2019 r.), wydłużono II etap edukacyjny w szkole podstawowej oraz — w stosunku do absolwentów nowych, 8-letnich szkół podstawowych — cykl kształcenia w szkołach średnich (ponadpodstawowych, w dawnym ustroju szkolnym określanych jako ponadgimnazjalne). W tym okresie funkcjonowanie szkół podlega przepisom ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające Prawo oświatowe. Przejściowo przewiduje ona utrzymanie w mocy szeregu dawnych rozporządzeń wydanych na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 września 2017 r. (data otwarcia procesu transformacji ustroju szkolnego do nowych zasad). Nadal stosuje się je w szkołach ponadpodstawowych do uczniów, którzy podjęli kształcenie jeszcze w ramach dawnego ustroju szkolnego. Nie mają one jednak obecnie znaczenia dla utworzonych od nowa, ośmioletnich szkół podstawowych.

Z punktu widzenia finansów szkolnych ważnym aktem prawnym jest coroczne rozporządzenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast z corocznej ustawy budżetowej wynika wysokość subwencji ogólnej przeznaczonej dla gmin, które są organami prowadzącymi większość szkół podstawowych.

Szkoły podstawowe prowadzone przez podmioty prywatne są dotowane z budżetów samorządowych; przepisy prawne w tej sprawie, oprócz ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych, są zawarte w lokalnie obowiązujących uchwałach rad gmin.