Programy nauczania

Placówki przedszkolne oraz szkoły podstawowe i ponadpodstawowe (z wyjątkiem szkół i klas międzynarodowych) opracowują programy wychowania przedszkolnego lub szkolne programy nauczania zgodnie z podstawą programową ustaloną w odpowiednim rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej (od stycznia 2021 r. Ministra Edukacji i Nauki) (zob. niżej).  

Przepisy dotyczące edukacji szkolnej (ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r.  iustawa – Prawo oświatowe z 14 grudnia 2016 r.) umożliwiają tworzenie oddziałów / klas dwujęzycznych w szkołach publicznych i niepublicznych oraz zakładanie publicznych i niepublicznych szkół dwujęzycznych. Klasy i szkoły dwujęzyczne realizują programy nauczania oparte na tej samej podstawie programowej, która obowiązuje pozostałe klasy i szkoły. Natomiast prowadzą one dwujęzycznie, w języku polskim i nowożytnym języku obcym, co najmniej dwa zajęcia edukacyjne, z wyjątkiem zajęć z języka polskiego oraz historii i geografii Polski. Co najmniej jedne z dwóch zajęć prowadzonych w dwóch językach należy wybrać spośród zajęć obejmujących biologię, chemię, fizykę, geografię ogólną, historię powszechną lub matematykę. 

Przepisy umożliwiają też tworzenie oddziałów / klas międzynarodowych w szkołach publicznych i niepublicznych oraz zakładanie niepublicznych szkół międzynarodowych. W szkole lub klasie międzynarodowej kształcenie jest prowadzone zgodnie z programem nauczania określonym przez zagraniczną instytucję edukacyjną, a językiem nauczania może być język obcy. Wyjątek stanowi nauczanie języka polskiego oraz historii i geografii Polski dla uczniów będących obywatelami polskimi; takie zajęcia / przedmioty są realizowane zgodnie z polską podstawą programową i w języku polskim.

Nie istnieją krajowe programy, projekty czy inicjatywy promujące naukę języka obcego poza programami nauczania czy w ramach mobilności lub partnerstw międzynarodowych.

Podstawa programowa – Edukacja przedszkolna i szkolnictwo podstawowe

Treści nauczania oraz wiedzę i umiejętności, jakie należy uwzględnić w programie wychowania przedszkolnego i programie nauczania szkoły podstawowej, określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (z późn. zm.). Poniżej przedstawiono najważniejsze elementy podstawy programowej dotyczące wymiaru międzynarodowego.

Edukacja przedszkolna

Podstawa programowa zakłada, że dziecko kończące przedszkole m.in. wymienia nazwę swojego kraju i jego stolicy, rozpoznaje symbole narodowe (godło, flaga, hymn) oraz wie, że, że Polska jest jednym z krajów Unii Europejskiej.

W roku szkolnym 2014/2015 wprowadzono obowiązkową naukę języka obcego w ramach podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla dzieci 5-letnich, a w następnych latach naukę języka rozszerzono na kolejne grupy wiekowe. Od 1 września 2017 r. nauką języka obcego objęte są wszystkie dzieci korzystające z wychowania przedszkolnego.

Szkolnictwo podstawowe (8 klas)

Treści nauczania i działania edukacyjne związane z europejskim lub międzynarodowym wymiarem edukacji występują na obu etapach edukacji, tj. w klasach I-III i IV-VIII, w szkole podstawowej. Na obu etapach naucza się też języka obcego – jednego języka w klasach I-III i dwóch języków w klasach IV-VIII.

Klasy I-III (edukacja wczesnoszkolna)

Na tym etapie prowadzi się zajęcia, które umożliwiają m.in. zaspokojenie potrzeby poznawania kultur innych narodów, w tym krajów Unii Europejskiej, a także zabaw i zwyczajów dzieci innych narodowości, z uwzględnieniem ich możliwości percepcji i rozumienia tych zagadnień. Uczeń kończący ten etap potrafi też wymienić przykłady powstałych w efekcie porozumień i umów grup społecznych, np. stowarzyszenia dużych grup społecznych, jak miasta i państwa czy Unia Europejska. Uczeń szanuje zwyczaje i tradycje różnych grup społecznych i narodów, przedstawia i porównuje zwyczaje ludzi, np. dotyczące świąt w różnych regionach Polski, a także w różnych krajach.

Klasy IV-VIII

W ramach przedmiotu Język polski wprowadza się uczniów w tradycję kultury narodowej, europejskiej i światowej poprzez zapoznawanie ich z reprezentatywnymi pozycjami literatury z różnych okresów.

W ramach przedmiotu Historia, oprócz historii Polski, uczniowie poznają od klasy V m.in. historię Europy od czasów starożytnych do współczesnych, a zajęcia z historii najnowszej obejmują też miejsce Polski w świecie, np. w NATO i Unii Europejskiej (UE).

Przedmiot Wiedza o społeczeństwie obejmuje bloki zagadnień „Prawa człowieka”, „Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna” i „Sprawy międzynarodowe”.

W ramach bloku „Prawa człowieka” uczeń m.in. analizuje sformułowania preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, wymienia prawa dzieci, analizuje przepisy Konwencji o prawach dziecka, podaje przykłady działań Rzecznika Praw Dziecka oraz przedstawia cele działalności Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci.

W ramach bloku „Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna” uczeń m.in. uzasadnia, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe (regionalną, narodową / etniczną, państwową / obywatelską, europejską); rozpoznaje przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu, oraz uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom.

W ramach bloku „Sprawy międzynarodowe” uczeń:

• wymienia cele i działania Organizacji Narodów Zjednoczonych i Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego;
• wymienia cele działania UE; znajduje informacje o życiorysie politycznym Ojców Europy oraz obywateli polskich pełniących ważne funkcje w instytucjach UE;
• przedstawia podstawowe korzyści związane z obecnością Polski w UE dla pracowników i osób podróżujących; znajduje informacje o wykorzystaniu funduszy unijnych w swojej gminie lub swoim regionie;
• przedstawia działalność Polski w Organizacji Narodów Zjednoczonych, UE i Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego;
• formułuje sądy w sprawach wybranych problemów społecznych współczesnego świata; rozważa propozycje działań w kierunku poprawy warunków życia innych ludzi na świecie.

Podstawa programowa – Szkolnictwo średnie

Liceum ogólnokształcące i technikum

Treści nauczania oraz wiedzę i umiejętności, jakie należy uwzględnić w programie nauczania, określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia. Poniżej przedstawiono najważniejsze elementy podstawy programowej dotyczące wymiaru międzynarodowego.

Podstawy programowe kształcenia ogólnego dla liceów i techników obejmują naukę dwóch nowożytnych języków obcych i w obydwu typach szkół języka obcego naucza się w zakresie podstawowym i rozszerzonym.

W ramach przedmiotu Język polski uczniowie poznają klasyczne i współczesne dzieła literackie autorów europejskich i światowych. Oprócz historii świata i Europy od starożytności do czasów współczesnych, treści przedmiotu Historia obejmują m.in. proces integracji europejskiej i główne etapy rozwoju Unii Europejskiej (UE). Podstawa programowa dla przedmiotu Filozofia obejmuje starożytną filozofię śródziemnomorską jako jeden z kluczowych elementów kultury i tożsamości europejskiej; w ramach tego przedmiotu w zakresie rozszerzonym omawia się także m.in. dorobek wybitnych filozofów europejskich od czasów starożytności. W programie przedmiotów artystycznych (Muzyka, Plastyka) uwzględnia się dzieła wybitnych twórców europejskich i światowych.

W przedmiocie Wiedza o społeczeństwie nauczanego w zakresie podstawowym wyodrębniono m.in. dwa bloki „Prawa człowieka i ich ochrona” oraz „Współczesne stosunki międzynarodowe”. W ramach bloku „Prawa człowieka i ich ochrona” uczeń m.in.:

• uzasadnia znaczenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w kontekście Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, przedstawia warunki rozpatrywania przez Trybunał skarg obywateli oraz analizuje wybrany wyrok Trybunału;
• przedstawia prawa mniejszości narodowych i etnicznych oraz grupy posługującej się językiem regionalnym w Polsce;
• pozyskuje informacje dotyczące praw mniejszości polskiej w różnych państwach.

W ramach bloku „Współczesne stosunki międzynarodowe” uczeń:

• przedstawia podmioty prawa międzynarodowego publicznego i podstawowe zasady prawa międzynarodowego;
• wykazuje złożoność i wielopłaszczyznowość współczesnych stosunków międzynarodowych oraz współzależność państw w środowisku międzynarodowym;
• wyjaśnia pojęcie globalizacji i przedstawia jej formy i skutki w sferze polityki, kultury i społeczeństwa; diagnozuje wpływ na ten proces podmiotów prawa międzynarodowego; przedstawia najważniejsze wyzwania związane z globalizacją;
• przedstawia konflikty etniczne na obszarze państw członkowskich UE; lokalizuje je, wyjaśnia ich przyczyny i konsekwencje;
• wyjaśnia źródła współczesnego terroryzmu oraz przedstawia różne organizacje terrorystyczne oraz sposoby i przykłady ich działania;
• przedstawia, na przykładzie placówek Rzeczypospolitej Polskiej, zadania ambasad i konsulatów;
• charakteryzuje cele i najważniejsze organy Organizacji Narodów Zjednoczonych; przedstawia jej wybrane działania i ocenia ich skuteczność;
• wymienia obowiązujące akty prawa pierwotnego UE; lokalizuje jej państwa członkowskie; przedstawia podstawowe obszary i zasady działania UE;
• przedstawia najważniejsze instytucje UE: Komisję, Radę, Parlament, Radę Europejską i Trybunał Sprawiedliwości;
• przedstawia prawa obywatela UE; rozważa kwestię korzyści i kosztów członkostwa Polski w UE;
• przedstawia genezę, cele i najważniejsze organy Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego; ocenia wpływ tej organizacji na utrzymanie pokoju międzynarodowego i pozycję Stanów Zjednoczonych Ameryki w świecie.

Przedmiot Wiedza o społeczeństwie w zakresie rozszerzonym obejmuje m.in. następujące bloki, w ramach których uczniowie analizują i przedstawiają wybrane zagadnienia europejskie, międzynarodowe czy globalne:

„Różnorodność kulturowa”: m.in. kwestia deformacji w postrzeganiu innych kultur na podstawie literatury;

„Struktura społeczna i problemy społeczne”: m.in. przyczyny i skutki konfliktu społecznego w wybranym państwie oraz specyfika problemów migracyjnych do Europy i wewnątrz Europy;

„Aspekty etniczne życia społecznego”, m.in.:

• wielowarstwowość tożsamości narodowej na przykładzie społeczeństw europejskich (Belgia, Hiszpania, Szwajcaria oraz Wielka Brytania);
• różne modele polityki wobec imigrantów (unifikacja/asymilacja, integracja, wielokulturowość) w państwach Europy;
• specyfika społeczno-kulturowa wybranych rdzennych grup autochtonicznych (np. na kontynencie amerykańskim, w Związku Australijskim lub azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej) oraz różne modele polityki wobec tych grup;
• akulturacja i asymilacja grup mniejszościowych, w tym migranckich;

„Rywalizacja o władzę”: m.in. systemy partyjne oraz funkcje wyborów w państwach demokratycznych i niedemokratycznych; systemy partyjne w wybranych państwach demokratycznych (np. Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Wielka Brytania oraz Włochy);

„Modele sprawowania władzy”: m.in. systemy polityczne na przykładzie wybranych państw (np. Wielka Brytania, Niemcy, Stany Zjednoczone);

„Prawa człowieka i ich ochrona międzynarodowa”, m.in.:

• katalog praw i wolności przewidzianych w konwencjach i paktach międzynarodowych (m.in. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności; Europejska karta socjalna);
• systemy ochrony praw człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych, UE (Karta praw podstawowych, działania Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich) oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie;
• znaczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców dla systemu ochrony praw człowieka na świecie;
• sytuacja uchodźców we współczesnym świecie;
• działania organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw człowieka.

„Ład międzynarodowy”, m.in.:

• typy ładów międzynarodowych oraz zmiany w międzynarodowym ładzie politycznym i gospodarczym w XXI wieku;
• wzajemne zależności polityczne, gospodarcze i kulturowe pomiędzy państwami o różnym poziomie PKB i różnej jego strukturze;
• globalizacja i wpływ globalnych korporacji na współczesną politykę, gospodarkę i społeczeństwo;
• problem separatyzmów w kontekście prawa międzynarodowego i zróżnicowane reakcje wspólnoty międzynarodowej wobec poszczególnych separatyzmów;
• konflikty międzynarodowe i etniczne w nieunijnej części Europy oraz innych regionach świata;
• sposoby rozwiązywania długotrwałych konfliktów między narodami i państwami;
• pomoc humanitarna, współpraca rozwojowa, interwencja humanitarna oraz misja pokojowa;
• przyczyny i sposoby działania terrorystów oraz strategie zwalczania terroryzmu;
• geneza, struktura i działania Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Rady Europy;
• cele form współpracy regionalnej oraz organizacji regionalnych i sub-regionalnych o charakterze ogólnym (Wspólnoty Niepodległych Państw, Organizacji Państw Amerykańskich, Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej, Ligi Państw Arabskich i Unii Afrykańskiej);
• cele i główne działania inicjatyw międzynarodowych G7/8 i G20 oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju;
• cele międzynarodowych organizacji gospodarczych (Środkowoeuropejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku, Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu i Organizacji Państw Eksportujących Ropę Naftową);
• najważniejsze operacje pokojowe i militarne oraz rola Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego;
• cele i działania: Światowej Organizacji Zdrowia, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, Światowej Organizacji Handlu, Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury, Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłowego oraz Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej;

„Integracja Europejska”, m.in.:

• kulturowe i historyczne podwaliny jedności europejskiej;
• etapy integracji europejskiej i najważniejsze postanowienia traktatów stanowiących podstawę Wspólnot Europejskich i UE;
• charakter prawny UE;
• instytucje UE: zadania Rady Europejskiej i Parlamentu; podział kompetencji pomiędzy Komisją i Radą; struktura Komisji oraz rola komitetów i grup roboczych Rady;
• działalność UE w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony oraz najważniejsze kompetencje organów funkcjonujących w tych sferach;
• globalna rola UE;
• założenia strefy euro;
• zadania Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Systemu Banków Centralnych;
• dochody i wydatki budżetowe UE i procedura tworzenia budżetu ogólnego; zadania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego;
• działalność UE w polityce spójności społecznej i gospodarczej, konkurencji i ochrony konsumentów oraz w wybranych politykach sektorowych (kultura; kształcenie i młodzież; badania i rozwój technologiczny; handel; rolnictwo; transport; ochrona środowiska; energia oraz małe i średnie przedsiębiorstwa);
• fundusze UE i przykłady ich wykorzystania na poziomie regionalnym i centralnym w Polsce;
• skutki członkostwa Polski w UE;
• argumenty na temat przyszłości UE w zakresie jej struktury i zadań oraz jej składu członkowskiego.

„Edukacja i nauka”: m.in. warunki podejmowania nauki w UE wraz z przykładami dotyczącymi wybranych państw.   

Szkoła branżowa I stopnia

W związku z przeprowadzaną od 2016 r. reformą oświaty (zob. rozdziały 4-6 i 14) nowoutworzone szkoły branżowe I stopnia kształcą i w nadchodzących latach będą kształcić zarówno absolwentów dotychczasowych gimnazjów, jak i absolwentów nowej 8-letniej szkoły podstawowej (która zastąpiła 6-letnią szkołę podstawową, funkcjonującą wraz z gimnazjum w systemie oświaty przed reformą). Dla tych dwóch grup absolwentów istnieją odrębne podstawy programowe, obowiązujące od roku szkolnego 2019/2020 (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej).

Podstawa programowa dla szkoły branżowej I stopnia obejmuje naukę jednego języka obcego. Zajęcia dla absolwentów dotychczasowego gimnazjum mogą być prowadzone na dwóch poziomach, dla początkujących i kontynuujących naukę danego języka. Dla absolwentów nowej ośmioletniej szkoły podstawowej przewidziano trzy warianty: dla poczatkujących, kontynuujących naukę danego języka jako pierwszego języka obcego i kontynuujących naukę danego języka jako drugiego języka obcego.

Treści nauczania w obydwu podstawach programowych obejmują kilka pozycji literatury światowej w ramach przedmiotu Język polski oraz najważniejsze etapy, wydarzenia i procesy w historii i kulturze Europy i świata w ramach przedmiotu Historia. Absolwenci dotychczasowego gimnazjum poznają też cele i główne etapy rozwoju UE w ramach przedmiotu Historia. W treściach nauczania, odpowiednio, Geografii i Historii dla absolwentów ośmioletniej szkoły podstawowej znajdują się m.in. procesy integracji politycznej i gospodarczej w świecie, ze szczególnym uwzględnieniem UE, oraz znaczenie przystąpienia Polski do UE.

W przedmiocie Wiedza o społeczeństwie dla absolwentów gimnazjum wyodrębniono trzy bloki tematyczne „Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej”, „Prawa człowieka” i „Ochrona praw i wolności”. W ramach bloku „Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej” uczeń:

• przedstawia warunki podejmowania kształcenia w UE i wyszukuje informacje na ten temat odnoszące się do wybranego państwa;
• wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej);
• omawia ogólne zasady podejmowania pracy i zakładania własnej firmy w UE (na podstawie informacji z Internetu); sporządza Europass-CV.

W ramach bloku „Prawa człowieka” uczeń:

• przedstawia krótko historię praw człowieka i wymienia najważniejsze dokumenty z tym związane;
• wymienia podstawowe prawa i wolności człowieka; wyjaśnia, co oznacza, że są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne;
• podaje najważniejsze postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji o Prawach Dziecka;
• znajduje w środkach masowego przekazu (m.in. Internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka na świecie;
• bierze udział w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolności słowa lub innych praw i wolności;
• wyjaśnia, na czym polegają prawo do prywatności, w tym ochrony danych osobowych, i prawa obywatela w kontaktach z mediami.

W ramach bloku „Ochrona praw i wolności” uczeń:

• uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu;
• przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw człowieka; w miarę swoich możliwości włącza się w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów);
• rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji;
• znajduje informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić.

W ramach przedmiotu Wiedza o społeczeństwie dla absolwentów ośmioletniej szkoły podstawowej wyodrębniono blok tematyczny „Prawa człowieka i ochrona”, który obejmuje m.in. treści europejskie i międzynarodowe z dwóch bloków dla absolwentów gimnazjum. Uczeń:

• uzasadnia znaczenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w kontekście Europejskiego Trybunału Praw Człowieka; przedstawia warunki rozpatrywania skarg obywateli przez Trybunał; analizuje wybrany wyrok tego trybunału;
• przedstawia prawa obywatela UE;
• znajduje w środkach masowego przekazu (między innymi na stronach organizacji pozarządowych broniących praw człowieka) informacje o przypadkach naruszania praw człowieka i przygotowuje analizę na ten temat.

Inne inicjatywy promujące tematykę europejską i globalną

W 2017 r. Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, pod honorowym patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej (od stycznia 2021 r. Ministerstwo Edukacji i Nauki), zorganizowało konkurs na scenariusz lekcji europejskiej, którego efektem jest zbiór najwyżej ocenionych scenariuszy wraz z materiałami pomocniczymi. Z publikacji tej mogą korzystać nauczyciele prowadzący zajęcia o tematyce europejskiej.

Do niedawna w Polsce odbywały się dwie ogólnokrajowe olimpiady wiedzy o Unii Europejskiej dla uczniów szkół ponadpodstawowych. Od roku 2016/2017, na zlecenie Ministerstwa, Uniwersytet Warszawski organizuje we współpracy z innymi uczelniami coroczne Olimpiady Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym. Laureaci olimpiady są zwolnieni z egzaminu maturalnego z przedmiotu Wiedza o społeczeństwie. Różne konkursy o zasięgu regionalnym organizują regionalne centra informacji europejskiej, szkoły, organizacje pozarządowe, kuratoria oświaty oraz władze lokalne.

Partnerstwa i sieci

Polskie placówki oświatowe tworzą sieci i realizują przedsięwzięcia partnerskie głównie w ramach programów UE i w programie Edukacja Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z środków krajowych finansuje się jedynie projekty związane ze współpracą czy wymianą młodzieży.

Programy UE

Program Erasmus+

Najszersze możliwości tworzenia partnerstw i sieci międzynarodowych stwarza polskim przedszkolom, szkołom i innym placówkom edukacyjnym program Erasmus+ (2014-2020; 2021-2027). Operatorem programu jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.

Wszystkie rodzaje szkól (I inne placówki edukacyjne) mogą wraz z partnerami zagranicznymi uczestniczyć w pięciu rodzajach projektów:

• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz współpracy: Partnerstwa współpracy i Partnerstwa na małą skalę
• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz doskonałości: Akademie Nauczycielskie Erasmus+
• Akcja 3, Akcje Jean Monnet: Szkolenia dla nauczycieli I Sieci szkół

Szkoły techniczne i zawodowe mogą także tworzyć partnerstwa międzynarodowe w dwóch innych rodzajach projektów:

• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz Doskonałości: Centra Doskonałości Zawodowej
• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz Innowacji: Sojusze na rzecz innowacji

Partnerstwa współpracy służą podnoszeniu jakości działań szkół i innych placówek edukacyjnych, budowaniu ich potencjału w zakresie współpracy międzynarodowej oraz tworzeniu i wymianie nowych praktyk, podejść i metod. Mogą one obejmować różne formy uczenia się, nauczania i szkolenia zarówno dla kadry edukacyjnej, jak i dla uczniów oraz osób kształcących się w systemie dualnym (łączącym naukę w szkole i miejscu pracy).

Partnerstwa na małą skalę mają ułatwić udział w programie Erasmus+ szkołom I placówkom o mniejszym potencjale i mniejszym doświadczeniu we współpracy międzynarodowej. Zależnie od specyficznych potrzeb partnerzy realizują w projekcie różne działania mające wymiar europejski, które pozwalają dotrzeć do osób ze środowisk defaworyzowanych.

Akademie Nauczycielskie mają podnosić jakość i wzmacniać europejski wymiar kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz umożliwiać opracowanie i testowanie modeli mobilności w tym obszarze i nawiązanie trwałej współpracy pomiędzy instytucjami prowadzącymi kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli. Te instytucje i placówki są głównymi partnerami projektów, ale projekty obejmują także współpracę ze szkołami organizującymi praktyki nauczycielskie.

W projektach Centra Doskonałości Zawodowej uczestniczą m.in. szkoły techniczne i zawodowe, uczelnie i / lub inne placówki prowadzące kształcenie i szkolenie zawodowe oraz przedsiębiorstwa. Centra doskonałości stanowią platformy współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym. W ramach takich platform partnerzy m.in. prowadzą szkolenie w zakresie umiejętności przydatnych na rynku pracy, opracowują innowacyjne metodologie uczenia się i nauczania, realizują wspólne przedsięwzięcia służące tworzeniu i upowszechnianiu wiedzy, organizacji praktyk czy wymianie kadry oraz zapewniają efektywne zarządzanie i optymalne wykorzystanie dostępnych funduszy UE.

Sojusze na rzecz innowacji dotyczą tematyki o szczególnym znaczeniu dla rozwoju i konkurencyjności Europy, a ich rezultaty powinny mieć wpływ lub nadawać się do wykorzystania na poziomie europejskim. Partnerami projektów są szkoły techniczne i zawodowe, uczelnie i podmioty działające na rynku pracy. Projekty obejmują działania służące tworzeniu innowacji oraz rozwijaniu nowych umiejętności, inicjatywy i przedsiębiorczości lub opracowywaniu nowych strategicznych podejść i współpracy w zakresie rozwijania umiejętności w danym sektorze gospodarki lub w istotnych obszarach Europejskiego Programu na rzecz Umiejętności (ang. European Skills Agenda).

W projektach Szkolenia dla nauczycieli Jean Monnet uczelnie oraz placówki prowadzące kształcenie i / lub doskonalenie nauczycieli organizują szkolenia dotyczące problematyki UE dla nauczycieli szkół ogólnokształcących i zawodowych oraz innych placówek prowadzących kształcenie i szkolenie zawodowe. Szkolenia umożliwiają nauczycielom podniesienie poziomu wiedzy o UE oraz uzyskanie materiałów przedstawiających treści i metodologie nauczania problematyki UE do wykorzystania na zajęciach dydaktycznych w szkołach i placówkach. Sieci szkół Jean Monnet mają na celu wymianę informacji I praktyk w zakresie nauczania zagadnień dotyczących UE między szkołami i / lub placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe, a równocześnie umożliwiają nauczycielom krótkie wyjazdy w celu wspólnego prowadzenia takich zajęć.

Program eTwinning

Od 2004 r. Polska uczestniczy w programie eTwinning, promującym wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w europejskiej edukacji. Program ten wspiera szkoły współpracujące ze szkołami partnerskimi z innych krajów europejskich za pomocą mediów elektronicznych. eTwinning obejmuje różne formy współpracy, m.in. wymianę informacji i materiałów do nauki, kursy internetowe, seminaria i warsztaty. Operatorem programu w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.  

Europejski Korpus Solidarności

Celem programu Europejski Korpus Solidarności jest zwiększenie zaangażowania młodych ludzi w działania solidarnościowe. Program stwarza możliwości zdobycia wiedzy, rozwijania umiejętności i kompetencji społecznych oraz zdobycia doświadczenia zawodowego. Młodzież, organizacje młodzieżowe i / lub różne organizacje zajmujące się wolontariatem mogą uczestniczyć w trzech rodzajach działań: Projektach Wolontariatu, Projektach pracy i staży oraz Projektach Solidarności. Operatorem programu w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.

Inicjatywy współfinansowane z innych środków UE – zob. program PO WER w rozdziałach dotyczących mobilności uczniów i nauczycieli edukacji szkolnej (13.1.1 i 13.1.2).

Programy wielostronne

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG  jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. W ramach komponentu „Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości i dopasowania oferty edukacyjnej” szkoły, podobnie jak placówki innych sektorów edukacji, mogą otrzymać fundusze na opracowanie lub uaktualnienie oferty kształcenia, włącznie z programami nauczania, oraz działania służące wymianie doświadczeń i dobrych praktyk i wspólne inicjatywy (np. konferencje, seminaria, spotkania edukacyjne i szkolenia) z partnerami w państwach-darczyńcach.

Inne inicjatywy europejskie

Od roku 2005 Polska jest członkiem Europejskiej Agencji ds. Rozwoju Edukacji Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami. Organizacja ta powstała w roku 1996 jako międzynarodowe forum wymiany wiedzy i doświadczeń w dziedzinie edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami.

Programy dwustronne i krajowe

Ministerstwo Edukacji i Nauki (do stycznia 2021 r., Edukacji Narodowej) finansuje lub współfinansuje projekty międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży z Republiką Federalną Niemiec poprzez Organizację Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży, Litwą w ramach Polsko-Litewskiego Funduszu Wymiany Młodzieży i Ukrainą w ramach Polsko-Ukraińskiej Wymiany Młodzieży oraz z krajami Partnerstwa Wschodniego, krajami Bałkanów Zachodnich i Izraelem w ramach corocznie ogłaszanych konkursów. Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu (współ-)finansuje projekty wymiany młodzieży między Polską a Rosją w ramach konkursów organizowanych przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. Zob. szczegółowe informacje o mobilności uczniów w podrozdziale 13.1.1.