Kluczową rolę w zarządzaniu na poziomie instytucjonalnym, zarówno w sektorze wczesnej opieki i edukacji, jak i w sektorze edukacji szkolnej, pełni dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki. Zgodnie z przepisami dyrektor jest jedynym organem jednoosobowym przedszkola, szkoły lub placówki publicznej i współpracuje z jego / jej organami kolegialnymi: radą pedagogiczną, radą przedszkola, szkoły lub placówki i radą rodziców (jeśli zostały utworzone) oraz samorządem uczniowskim (w szkołach) (zob. też rozdział 2.7. – Zarządzanie i kierowanie oświatą na szczeblu lokalnym i/lub instytucjonalnym).

Ponadto w przedszkolach, szkołach i placówkach publicznych, które mają określoną w przepisach liczbę oddziałów (klas), można utworzyć stanowisko wicedyrektora i inne stanowiska kierownicze. Na te stanowiska powołuje i odwołuje dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady przedszkola, szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej.

W sektorze niepublicznym organy i stanowiska kierownicze, włącznie z dyrektorem, oraz zakres ich uprawnień i zadań są określone w statutach poszczególnych przedszkoli, szkół i placówek.

Zgodnie z przepisami dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki publicznej realizuje w szczególności następujące zadania:

• kieruje działalnością przedszkola, szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz;
• sprawuje nadzór pedagogiczny (jeżeli dyrektorem jest osoba nie będąca nauczycielem, nadzór pedagogiczny sprawuje nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze);
• sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne;
• realizuje uchwały rady przedszkola, szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących;
• dysponuje środkami określonymi w planie finansowym, zaopiniowanym przez radę przedszkola, szkoły lub placówki, i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę przedszkola, szkoły lub placówki;
• wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, szkołę lub placówkę;
• współdziała z uczelniami w organizacji praktyk pedagogicznych;
• stwarza warunki do działania w przedszkolu, szkole lub placówce: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej przedszkola, szkoły lub placówki;
• odpowiada za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ucznia;
• współpracuje z pielęgniarką albo higienistką szkolną, lekarzem i lekarzem dentystą, sprawującymi profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą;
• wdraża odpowiednie środki techniczne i organizacyjne zapewniające zgodność przetwarzania danych osobowych przez przedszkole, szkołę lub placówkę z przepisami o ochronie danych osobowych;
• wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych.

Poniżej przedstawiono bardziej szczegółowo najważniejsze zadania dyrektora w kilku obszarach.

Jako kierownik zakładu pracy, dyrektor m.in.:

• tworzy dodatkowe stanowiska wicedyrektorów lub inne stanowiska kierownicze;
• zatrudnia i zwalnia nauczycieli oraz innych pracowników;
• przyznaje nagrody i wymierza kary porządkowe;
• występuje, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady przedszkola, szkoły lub placówki, z wnioskami w sprawach nagród i odznaczeń przyznawanych na wyższych szczeblach;
• dokonuje oceny pracy nauczycieli i pracowników niepedagogicznych (zob. rozdziały 9.2 i 11.1);
• przyznaje nauczycielowi płatny urlop szkoleniowy oraz inne ulgi i świadczenia w związku z dalszym kształceniem.

W zakresie organizacji pracy przedszkola, szkoły lub placówki, dyrektor m.in.:

• ustala szkolny plan nauczania;
• dopuszcza do użytku, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, zaproponowany przez nauczyciela lub zespół nauczycieli program wychowania przedszkolnego lub program nauczania oraz odpowiada za uwzględnienie w nim podstawy programowej;
• odpowiada za właściwą organizację i przebieg zdawanych przez uczniów egzaminów zewnętrznych; 
• dokonuje podziału uczniów na grupy;
• tworzy zespoły wychowawcze, przedmiotowe lub inne zespoły problemowo-zadaniowe oraz powołuje ich przewodniczącego.  

W zakresie awansu zawodowego nauczycieli, dyrektor:  

• opracowuje plan doskonalenia zawodowego nauczycieli; 
• zatwierdza plan rozwoju zawodowego nauczyciela;
• przydziela opiekuna odbywającemu staż nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu (dwa pierwsze z czterech stopni awansu zawodowego nauczycieli);
• dokonuje oceny pracy nauczyciela (zob. rozdziały 9.2. i 11.1);
• powołuje komisję egzaminacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego i wchodzi w jej skład jako przewodniczący (zob. rozdział 9.2);
• wchodzi w skład komisji kwalifikacyjnych lub egzaminacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o kolejne stopnie awansu (zob. rozdział 9.2);
• zapewnia nauczycielowi odbywającemu staż warunki do obserwacji zajęć dydaktycznych w szkole, udziału w formach kształcenia ustawicznego oraz korzystania z pomocy poradni psychologiczno-pedagogicznych lub innych placówek.

W zakresie nadzoru pedagogicznego (zob. również rozdział 11.1), dyrektor, który jest nauczycielem (a w innym przypadku nauczyciel zajmujący inne stanowisko kierownicze):

• opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, który przedstawia radzie pedagogicznej;
• przeprowadza ewaluację wewnętrzną oraz kontrole wewnętrzne;
• monitoruje działalność dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą przedszkola, szkoły lub placówki w celu identyfikowania i eliminowania zagrożeń dla prawidłowej realizacji zadań;
• wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności poprzez planowanie i prowadzenie działań rozwojowych, m.in. organizowanie szkoleń i narad;
• współdziała z kuratorem oświaty, zewnętrznym organem nadzoru pedagogicznego, który m.in. przeprowadza ewaluacje i kontrole zewnętrzne.

W zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, dyrektor m.in.:  

• inicjuje, organizuje i koordynuje pomoc psychologiczno-pedagogiczną dla uczniów we współpracy z rodzicami ucznia oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, innymi przedszkolami, szkołami i placówkami, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

W czasie pandemii COVID-19 przepisy ogólnokrajowe czasowo ograniczają funkcjonowanie jednostek systemu oświaty i zawieszają prowadzenie zajęć w przedszkolach, szkołach (lub określonych klasach) i placówkach, a zajęcia są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. W przypadku gdy przepisy ogólnokrajowe zezwalają na prowadzenia zajęć w przedszkolu, szkole lub placówce, dyrektor może zawiesić zajęcia w tej formie na czas oznaczony, po uzyskaniu zgody organu prowadzącego oraz pozytywnej opinii powiatowego inspektora sanitarnego, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów.

W okresie obowiązywania ograniczeń dyrektor odpowiada za realizację zadań przedszkola, szkoły lub placówki, włącznie z organizacją zajęć w ramach kształcenia na odległość. W ramach tych obowiązków dyrektor m.in.:

• ustala, czy uczniowie i nauczyciele mają dostęp do infrastruktury informatycznej, oprogramowania i Internetu umożliwiających interakcję między uczniami a nauczycielami prowadzącymi zajęcia;
• ustala, we współpracy z nauczycielami, technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nauczycieli do realizacji zajęć oraz określa zasady bezpiecznego uczestnictwa w zajęciach z wykorzystaniem tych technologii;
• ustala, we współpracy z nauczycielami, źródła i materiały niezbędne do realizacji zajęć, z których uczniowie mogą korzystać;
• ustala z nauczycielami potrzebę modyfikacji programów wychowania przedszkolnego lub szkolnych programów nauczania, a w razie potrzeby modyfikuje ten zestaw;
• ustala, we współpracy z nauczycielami, tygodniowy zakres treści nauczania z zajęć objętych ramowym planem nauczania dla poszczególnych typów szkół i klas lub semestrów;
• ustala, we współpracy z nauczycielami, sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów na zajęciach oraz sposób i termin usprawiedliwiania nieobecności uczniów na zajęciach edukacyjnych;
• zapewnia każdemu uczniowi lub rodzicom możliwość konsultacji z nauczycielem prowadzącym zajęcia oraz informuje ich o formie i terminach tych konsultacji;
• ustala, we współpracy z nauczycielami, sposób monitorowania postępów uczniów oraz sposób weryfikacji ich wiedzy i umiejętności, w tym również informowania uczniów lub rodziców o postępach ucznia w nauce, a także uzyskanych przez niego ocenach;
• koordynuje współpracę nauczycieli z uczniami lub rodzicami, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i uczniów.

Wymagania do objęcia stanowiska dyrektora szkoły

Warunki objęcia stanowiska dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki publicznej zostały określone w przepisach. Stanowisko dyrektora może zajmować zarówno osoba będąca nauczycielem, jak i osoba niebędąca nauczycielem. Zdecydowaną większość stanowią dyrektorzy będący nauczycielami.

Stanowisko dyrektora może zajmować nauczyciel mianowany lub dyplomowany (tj. posiadający trzeci lub czwarty z czterech stopni awansu zawodowego, poza tytułem honorowego profesora oświaty; zob. rozdział 9.2. – Warunki pracy nauczycieli), który spełnia łącznie następujące warunki:

• posiada wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magistra (lub magistra inżyniera (albo równorzędny) oraz przygotowanie pedagogiczne i kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym przedszkolu, szkole lub placówce;
• ukończył studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie lub studia podyplomowe z zakresu zarządzania albo kurs kwalifikacyjny z zakresu zarządzania oświatą, prowadzony zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli;
• posiada co najmniej 5-letni staż pracy pedagogicznej na stanowisku nauczyciela lub 5-letni staż pracy dydaktycznej na stanowisku nauczyciela akademickiego;
• uzyskał:

1. • w przypadku nauczyciela oświaty – co najmniej bardzo dobrą ocenę pracy w okresie ostatnich 5 lat pracy lub pozytywną ocenę dorobku zawodowego w okresie ostatniego roku;
   • w przypadku nauczyciela akademickiego – pozytywną ocenę pracy w okresie ostatnich 4 lat pracy w uczelni;

• spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym;
• ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych;
• nie był prawomocnie karany karą dyscyplinarną przewidzianą w odpowiednich przepisach oraz nie toczy się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne;
• nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• nie toczy się przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego;
• nie był karany zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi;
• w przypadku cudzoziemca – posiada znajomość języka polskiego poświadczoną zgodnie z odpowiednimi przepisami, ukończył studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku filologia polska lub jest tłumaczem przysięgłym języka polskiego.

Przepisy zezwalają również na to, by stanowisko dyrektora w przedszkolach i szkołach podstawowych, z wyjątkiem specjalnych, zajmował nauczyciel mianowany lub dyplomowany, który nie posiada tytułu magistra, ale posiada wykształcenie wyższe i tytuł licencjata (lub równorzędny) oraz przygotowanie pedagogiczne i kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym przedszkolu, szkole lub placówce (zob. też kwalifikacje wymagane od nauczycieli w rozdziale 9.2.– Warunki pracy nauczycieli). Pozostałe wymogi są identyczne jak w przypadku nauczycieli z wykształceniem magisterskim.

Stanowisko dyrektora w przedszkolu, szkole lub placówce publicznej może także zajmować osoba niebędąca nauczycielem, która spełnia łącznie następujące warunki:

• posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) — stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Konfederacji Szwajcarskiej;
• posiada wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magistra (lub magistra inżyniera albo równorzędny);
• posiada co najmniej 5-letni staż pracy, w tym co najmniej 2-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym;
• nie toczy się przeciw niej postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne;
• spełnia wymagania określone wyżej w punktach 2, 5, 6, 8, 10 i 11 w odniesieniu do nauczycieli-dyrektorów.

Wspomniane w wymaganiach kursy kwalifikacyjne w zakresie zarządzania oświatą trwają na ogół ponad 200 godzin i obejmują m.in. następujące zagadnienia: ogólna teoria organizacji i zarządzania, prawo oświatowe, kierowanie zmianą, psychologia w kierowaniu placówką oświatową, zarządzanie jakością i mierzenie jakości pracy placówki, placówka w środowisku lokalnym, szkolny program wychowania, organizacja procesu pedagogicznego oraz projektowanie programu placówki oświatowej. Program przewiduje także praktyki kierownicze.

Przepisy nie określają wymogów dotyczących stanowiska dyrektora w przedszkolach, szkołach i placówkach niepublicznych. Wymogi te określa organ prowadzący przedszkole, szkołę lub placówkę niepubliczną w regulacjach wewnętrznych. Mogą one być identyczne z wymogami dla dyrektorów w sektorze publicznym.

Warunki pracy

Rekrutacja

Zgodnie z przepisami dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki publicznej powołuje na podstawie aktu administracyjnego organ prowadzący przedszkole, szkołę lub placówkę, którym w większości przypadków jest jednostka samorządu terytorialnego (zob. też rozdziały 2.6. – Zarządzanie i kierowanie edukacją na szczeblu krajowym i/lub regionalnym oraz 2.7. - Zarządzanie i kierowanie edukacją na szczeblu lokalnym i/lub instytucjonalnym). W przypadku powoływania na stanowisko dyrektora osoby, która nie jest nauczycielem, organ prowadzący jest dodatkowo zobowiązany do zasięgnięcia opinii organu sprawującego zewnętrzny nadzór pedagogiczny, którym w większości przypadków jest kurator oświaty.

Kandydata wyłania się w drodze otwartego konkursu, ogłaszanego przez organ prowadzący. Organ prowadzący tworzy komisję konkursową, która składa się z przedstawicieli:

• organu prowadzącego (3 osoby);
• organu sprawującego nadzór pedagogiczny (kuratora oświaty) (3 osoby);
• rady pedagogicznej (2 osoby);
• rady rodziców (2 osoby);
• zakładowych organizacji związkowych (po jednej osobie).

Łączna liczba przedstawicieli organu prowadzącego i organu sprawującego nadzór pedagogiczny nie może być mniejsza niż liczba pozostałych przedstawicieli, chodzi bowiem o to, aby większość w komisji miały organy odpowiedzialne za jakość pracy szkoły.

Komisja przeprowadza rozmowę z każdym kandydatem spełniającym kryteria formalne, podczas której ocenia się przede wszystkim przedstawioną przez niego koncepcję funkcjonowania i rozwoju przedszkola, szkoły lub placówki. Jeżeli w postępowaniu konkursowym nie stwierdzono nieprawidłowości, organ prowadzący zatwierdza konkurs i wyłonionego kandydata.

Jeżeli do konkursu nie zgłosi się żaden kandydat lub w wyniku konkursu kandydat nie zostanie wyłoniony, organ prowadzący powierza stanowisko dyrektora kandydatowi ustalonemu w porozumieniu z organem nadzoru pedagogicznego, po zasięgnięciu opinii rady przedszkola, szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej.

Zgodnie z przepisami stanowisko dyrektora w sektorze publicznym powierza się na 5 lat szkolnych, ale w uzasadnionych przypadkach dyrektora można powołać na krótszy okres – co najmniej jeden rok szkolny.

Dyrektorzy przedszkoli, szkół i placówek niepublicznych nie muszą być powoływani w drodze konkursu, a kwestie związane z ich rekrutacją są uregulowane w przepisach wewnętrznych.

Odwołania

Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki publicznej może zostać odwołany przez organ prowadzący w przypadku:

• złożenia rezygnacji, za 3-miesięcznym wypowiedzeniem,
• ustalenia negatywnej oceny pracy dyrektora lub negatywnej oceny wykonywania przez niego zadań finansowo-administracyjnych:
• złożenia przez organ nadzoru pedagogicznego wniosku o odwołanie, jeśli dyrektor nie usunął w terminie wyznaczonym przez organ nadzoru uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli przestrzegania przepisów prawnych lub ewaluacji zewnętrznej szkoły, przedszkola lub placówki (zob. rozdział 11.1).

W sektorze niepublicznym warunki odwoływania dyrektorów są określone w wewnętrznych regulacjach przedszkoli, szkół i placówek.

Czas pracy

W sektorze publicznym czas pracy dyrektora-nauczyciela jest uregulowany w przepisach dotyczących zatrudnienia nauczycieli, a w przypadku dyrektora, który nie jest nauczycielem, w przepisach dotyczących pracowników samorządowych (ponieważ organem prowadzącym dla większości przedszkoli, szkół lub placówek jest organ samorządu lokalnego) i powszechnie obowiązujących przepisach prawa pracy. Zob. akty prawne w części wstępnej do tego rozdziału.

Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Dyrektorowi, który jest nauczycielem, obniża się określony w przepisach tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć w zależności od wielkości szkoły (liczby klas) i typu szkoły oraz warunków pracy lub zwalnia się go z obowiązku prowadzenia zajęć. Dyrektorowi (a także nauczycielowi, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze), przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów.

W przypadku dyrektora, który nie jest nauczycielem, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w 5-dniowym tygodniu pracy. Jednak osoby zajmujące stanowiska kierownicze są w razie konieczności zobowiązane do pracy bez dodatkowego wynagrodzenia poza normalnymi godzinami pracy. Ta grupa dyrektorów ma takie same uprawnienia urlopowe jak pracownicy samorządowi. Długość urlopu wypoczynkowego jest określona w warunkach powołania lub umowie o pracę z dyrektorem, a jego termin wynika z planu urlopów pracowników samorządowych.

W sektorze niepublicznym przepisy prawa pracy mają zastosowanie zarówno do dyrektorów, którzy są nauczycielami, jak i tych, którzy nie są nauczycielami. W praktyce większość przedszkoli, szkół i placówek niepublicznych stosuje rozwiązania zbliżone do obowiązujących w sektorze publicznym.

Wynagrodzenia

Podobnie jak w przypadku czasu pracy, kwestia wynagrodzeń dla dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek publicznych jest uregulowana odmiennie w zależności od tego, czy są oni lub nie są nauczycielami.

Wynagrodzenia dyrektorów, którzy są nauczycielami, ustala się zgodnie z przepisami dotyczącymi nauczycieli (zob. akty prawne w części wstępnej do tego rozdziału).  Na pensję dyrektora składa się wynagrodzenie zasadnicze i dodatki, m.in. dodatek funkcyjny i dodatek za wysługę lat, oraz ewentualnie wynagrodzenie za godziny nadliczbowe i doraźne zastępstwa, nagrody oraz inne świadczenia. Minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego, uwzględniające stopnie awansu zawodowego nauczyciela (zob. podrozdział 9.2), poziom wykształcenia i wymiar zajęć, są corocznie określane w rozporządzeniu ministra, a konkretną stawkę dyrektor negocjuje z organem prowadzącym dane przedszkole, szkołę lub placówkę.

Wynagrodzenia dyrektorów, którzy nie są nauczycielami, są ustalane zgodnie z przepisami dotyczącymi pracowników samorządowych (zob. akty prawne we wstępnej części rozdziału), ponieważ dyrektorów zatrudnia organ prowadzący, którym dla zdecydowanej większości przedszkoli, szkół i placówek publicznych jest jednostka samorządu terytorialnego (zob. też rozdziały 2.6. – Zarządzanie i kierowanie edukacją na szczeblu krajowym i/lub regionalnym oraz 2.7. - Zarządzanie i kierowanie edukacją na szczeblu lokalnym i/lub instytucjonalnym). Na wynagrodzenie dyrektora składa się wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny, dodatek za staż pracy oraz ewentualnie dodatek specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków lub określonych warunków pracy.

W roku szkolnym 2018/2019 roczne wynagrodzenia statutowe brutto dyrektorów (wykwalifikowanych dyrektorów zatrudnionych na pełnym etacie w przedszkolach i szkołach publicznych) wynosiły:

* Dane w tabeli dotyczą roku 2018. Gimnazja były stopniowo likwidowane do 1.09.2019.

Informacje dot. zarobków dyrektorów szkół są podawane w regularnie aktualizowanej przez krajowe biura Eurydice publikacji internetowej “Teachers' and School Heads' Salaries and Allowances in Europe".

W sektorze niepublicznym wysokość wynagrodzeń dyrektorów, niezależnie od tego, czy są lub nie są nauczycielami, ustala pracodawca (organ prowadzący przedszkole, szkołę lub placówkę) zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa pracy.

Awans zawodowy

Dyrektorzy, którzy są nauczycielami, uzyskują kolejne stopnie awansu zawodowego nauczycieli zgodnie z zasadami dotyczącymi pozostałych nauczycieli (zob. rozdział 9.2. – Warunki pracy nauczycieli). Mogą oni także ubiegać się o pracę w kuratorium oświaty, na stanowiskach związanych z nadzorem pedagogicznym nad przedszkolami, szkołami i placówkami systemu oświaty – zob. kadra monitorująca jakość kształcenia niżej.

Uprawnienia emerytalne

Dyrektorzy przedszkoli, szkół i placówek publicznych, którzy są nauczycielami, mogą przejść na emeryturę na takich samych zasadach jak inne grupy pracowników, tj. w wieku co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Niezależnie od tego dyrektorzy-nauczyciele mają takie same specjalne uprawnienia jak pozostali nauczyciele – mogą przejść na wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek po przepracowaniu 30 lat, w tym 20 lat w warunkach o szczególnym charakterze w szkolnictwie (zob. szczegółowe informacje w rozdziale 9.2. – Warunki pracy nauczycieli).

Dyrektorzy w sektorze publicznym, którzy nie są nauczycielami, oraz dyrektorzy w sektorze niepublicznym podlegają powszechnie obowiązującym przepisom emerytalnym, tj. mogą przejść na emeryturę na takich samych warunkach jak pozostałe grupy pracowników, tj. w wieku co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.

Ocena pracy

Zgodnie z przepisami praca dyrektora podlega ocenie. Oceny dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad przedszkolem, szkołą lub placówką (którym jest przeważnie kurator oświaty) w porozumieniu z organem prowadzącym przedszkole, szkołę lub placówkę (którym w przypadku przedszkoli, szkół i placówek publicznych jest przeważnie jednostka samorządu terytorialnego). Jeżeli organ prowadzący jest równocześnie organem nadzoru pedagogicznego, oceny dokonuje organ nadzoru.

Ocenę przeprowadza się z inicjatywy lub na wniosek:

• dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki,
• rady przedszkola, szkoły lub placówki / rady pedagogicznej,
• rady rodziców przedszkola, szkoły lub placówki,
• organu prowadzącego przedszkole, szkołę lub placówkę lub
• organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad przedszkolem, szkołą lub placówką.

Oceny dokonuje się po zasięgnięciu opinii rady przedszkola, szkoły lub placówki i zakładowych organizacji związkowych.

W przepisach nie określono częstotliwości oceny pracy dyrektora. Wskazano jedynie, że oceny dokonuje się w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia wniosku w tej sprawie, a ponownej oceny można dokonać w dowolnym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od poprzedniej oceny.

Ocena dotyczy stopnia realizacji obowiązków dyrektora, a dodatkowo obowiązków nauczyciela w przypadku dyrektora będącego nauczycielem, określonych w szczegółowych przepisach podstawowych ustaw, które regulują funkcjonowanie systemu oświaty oraz kwestie zatrudnienia nauczycieli (zob. akty prawne w części wstępnej do tego rozdziału). Organ nadzoru pedagogicznego i organ prowadzący dokonują oddzielnie tzw. ocen cząstkowych, które obejmują wykonywanie przez dyrektora / dyrektora będącego nauczycielem określonych obowiązków, a w odniesieniu do pewnych obowiązków ocena cząstkowa jest dokonywana wspólnie przez obydwa organy.

Organ nadzoru pedagogicznego ocenia pracę dyrektora w zakresie obowiązków związanych głównie z działalnością dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą przedszkola, szkoły lub placówki:

• zapewnianie odpowiedniego poziomu dydaktycznego i wychowawczego przedszkola, szkoły lub placówki;
• w przypadku dyrektora będącego nauczycielem: sprawowanie wewnętrznego nadzoru pedagogicznego (monitorowanie i ewaluacja działalności przedszkola, szkoły lub placówki, kontrola przestrzegania przepisów prawa oraz wspomaganie działań służących doskonaleniu pracy przedszkola, szkoły lub placówki) (zob. Kadra monitorująca jakość kształcenia niżej);
• współdziałanie z uczelniami w organizacji praktyk pedagogicznych dla studentów uczelni.

Dodatkowo, w przypadku dyrektora będącego nauczycielem organ ten ocenia realizację:

• zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w ramach ustawowego wymiaru takich zajęć;
• innych zajęć i czynności wynikających ze statutowych działań przedszkola, szkoły lub placówki, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzgledniających potrzeby i zainteresowania uczniów;
• zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Organ prowadzący ocenia wykonywanie przez dyrektora obowiązków w zakresie zarządzania:

• zarządzanie finansami na podstawie planu finansowego;
• zarządzanie kadrami: zatrudnianie i zwalnianie nauczycieli i innych pracowników, przyznawanie nagród i wymierzanie kar porządkowych; oraz występowanie do odpowiednich organów z wnioskami o odznaczenia, nagrody i inne wyróżnienia dla nauczycieli i innych pracowników;
• zapewnianie, w miarę możliwości, odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych przedszkola, szkoły lub placówki;
• wdrażanie odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych, które zapewniają zgodność przetwarzania danych osobowych zgodnie z przepisami o ochronie danych.

Ocena dokonywana przez organ nadzoru pedagogicznego w porozumieniu z organem prowadzącym obejmuje wykonywanie przez dyrektora następujących obowiązków, które dotyczą zarządzania oraz działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej przedszkola, szkoły lub placówki:

• kierowanie działalnością szkoły lub placówki oraz reprezentowanie jej na zewnątrz;
• realizowanie uchwał rady przedszkola, szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej;
• współpraca z radą przedszkola, szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim;
• sprawowanie opieki nad uczniami oraz stwarzanie warunków harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne;
• realizowanie zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ucznia;
• tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków;
• zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i doskonaleniu zawodowym;
• zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę;
• współpraca z pielęgniarką albo higienistką szkolną i lekarzem. sprawującymi profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą;
• tworzenie warunków do działania w przedszkolu, szkole lub placówce wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności harcerskich, których cele statutowe są związane z działalnością dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą i innowacyjną.

W przypadku gdy dyrektor jest nauczycielem, ocenie podlega również:

• rzetelność realizacji zadań związanych z powierzonym stanowiskiem nauczyciela oraz funkcją dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą przedszkola, szkoły lub placówki;
• wspieranie każdego ucznia w jego rozwoju;
• dążenie do pełni własnego rozwoju osobowego;
• doskonalenie zawodowe, zgodnie z potrzebami przedszkola, szkoły lub placówki;
• kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny i poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
• dbanie o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Podobnie jak w przypadku nauczycieli ocena pracy dyrektorów będących i niebędących nauczycielami kończy się stwierdzeniem uogólniającym:

• ocena wyróżniająca,
• ocena bardzo dobra,
• ocena dobra lub
• ocena negatywna.

Dyrektor może odwołać się od oceny swej pracy, składając wniosek o ponowne ustalenie oceny, do organu nadzoru pedagogicznego, który dokonał oceny. Wnioski rozpatruje zespół oceniający powołany przez organ nadzoru, w którego skład wchodzą przedstawiciele organu nadzoru pedagogicznego, organu prowadzącego, rodziców lub rady rodziców oraz powołany na wniosek dyrektora nauczyciel-doradca metodyczny lub nauczyciel-konsultant i przedstawiciel organizacji związkowej.

Konsekwencją negatywnej oceny pracy jest odwołanie dyrektora przez organ, który powierzył mu to stanowisko.

Doskonalenie zawodowe

Przepisy nie określają szczegółowo obowiązków dyrektora w zakresie rozwoju zawodowego. Dyrektorzy-nauczyciele są jednak zobowiązani do doskonalenia zawodowego zgodnie z potrzebami szkoły, w zakresie przewidzianym w przepisach dotyczących nauczycieli (zob. informacje w rozdziale 9.3). Zgodnie z przepisami dotyczącymi pracowników samorządowych dyrektorzy niebędący nauczycielami są zobowiązani do stałego podnoszenia umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Rozwój zawodowy uwzględnia się w ocenie pracy dyrektora. Szkolenia i inne formy doskonalenia zawodowego dla dyrektorów organizują placówki doskonalenia zawodowego nauczycieli i placówki kształcenia ustawicznego, uczelnie oraz inne instytucje edukacyjne i szkoleniowe.