W przepisach dotyczących wczesnej opieki i edukacji oraz edukacji szkolnej wyodrębnia się następujące kategorie czy stanowiska pracowników zajmujących się poradnictwem lub doradztwem: nauczyciel-pedagog, nauczyciel-psycholog, nauczyciel-terapeuta pedagogiczny, nauczyciel-logopeda, nauczyciel-doradca zawodowy oraz nauczyciel-doradca metodyczny i nauczyciel-konsultant. (Zob. też rozdział 9.1. – Kształcenie nauczycieli). Przepisy określają też wymagane kwalifikacje i zadania poszczególnych specjalistów.

Nauczyciel-pedagog jest absolwentem:

• studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom bądź studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na dowolnym kierunku i studiów podyplomowych w zakresie prowadzonych zajęć (w odniesieniu do przedszkoli oraz wszystkich poziomów i typów szkół) lub

• studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom bądź studiów pierwszego stopnia na dowolnym kierunku i studiów podyplomowych z zakresu prowadzonych zajęć (minimalne wymagania wyłącznie w odniesieniu do przedszkola i szkoły podstawowej)

oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.  

Od nauczyciela-psychologa wymaga się ukończenia jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia na kierunku psychologia w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom i posiadania przygotowania pedagogicznego.

Do obowiązków nauczyciela-pedagoga i nauczyciela-psychologa należy w szczególności:

• prowadzenie badań i działań diagnostycznych uczniów, w tym diagnozowanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
• diagnozowanie sytuacji wychowawczych w przedszkolu, szkole lub placówce w celu rozwiązywania problemów wychowawczych stanowiących barierę i ograniczających aktywne i pełne uczestnictwo ucznia w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
• udzielanie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formach odpowiednich do rozpoznanych potrzeb;
• podejmowanie działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży;
• minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy w środowisku przedszkolnym, szkolnym i pozaszkolnym uczniów;
• inicjowanie i prowadzenie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych;
• pomoc rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień uczniów;
• wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w:
  • rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów oraz
  • udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Na stanowisku nauczyciela-terapeuty pedagogicznego można zatrudnić osobę, która ukończyła:

• studia w zakresie terapii pedagogicznej na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki, lub
• studia na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki i studia pierwszego stopnia, studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie terapii pedagogicznej,

oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

Do zadań terapeuty pedagogicznego należy w szczególności:

• prowadzenie badań diagnostycznych uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się w celu rozpoznawania trudności oraz monitorowania efektów oddziaływań terapeutycznych;
• rozpoznawanie przyczyn utrudniających uczniom aktywne i pełne uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
• prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz innych zajęć terapeutycznych;
• podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających niepowodzeniom edukacyjnym uczniów, we współpracy z rodzicami uczniów;
• wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w:
• rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
• udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Od nauczyciela-logopedy wymaga się ukończenia:

• studiów w zakresie logopedii na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki, lub
• studiów na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki i studiów pierwszego stopnia lub studiów podyplomowych w zakresie logopedii,

oraz posiadania przygotowania pedagogicznego.

Zadania nauczyciela-logopedy obejmują w szczególności:

• diagnozowanie logopedyczne, w tym prowadzenie badań przesiewowych w celu ustalenia stanu mowy oraz poziomu rozwoju językowego uczniów;
• prowadzenie zajęć logopedycznych dla uczniów oraz porad i konsultacji dla rodziców i nauczycieli w zakresie stymulacji rozwoju mowy uczniów i eliminowania jej zaburzeń;
• podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacji językowej we współpracy z rodzicami uczniów;
• wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w:
• rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
• udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Stanowisko nauczyciela-doradcy zawodowego może zajmować osoba, która:

• ukończyła studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie w zakresie doradztwa zawodowego bądź studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego (w odniesieniu do przedszkoli i wszystkich poziomów i typów szkół) lub

• ukończyła co najmniej studia pierwszego stopnia w zakresie doradztwa zawodowego lub co najmniej studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego (minimalne wymagania wyłącznie w odniesieniu do przedszkola i szkoły podstawowej)

oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

Do zadań nauczyciela-doradcy zawodowego należy w szczególności:

• systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne i zawodowe oraz pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej;
• gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia;
• prowadzenie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu z uwzględnieniem rozpoznanych mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów;
• koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzonej przez szkołę i placówkę;
• współpraca z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu;
• wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

W odróżnieniu od nauczycieli zajmujących wymienione wyżej stanowiska, którzy pracują z uczniami, nauczycielami i/lub rodzicami, nauczyciele-doradcy metodyczni i nauczyciele-konsultanci wspierają wyłącznie kadrę dydaktyczną i kierowniczą. Zarówno doradca metodyczny, jak i konsultant mają kwalifikacje, jakich wymaga się od nauczycieli (zob. rozdział 9.1. – Kształcenie nauczycieli), przy czym w ich przypadku konieczny jest dyplom magisterski.

Do zadań nauczyciela-doradcy metodycznego należy w szczególności wspomaganie nauczycieli i rad pedagogicznych w planowaniu, organizowaniu i badaniu efektów procesu dydaktyczno-wychowawczego, opracowywaniu, doborze i adaptacji programów nauczania, rozwijaniu umiejętności metodycznych oraz podejmowaniu działań innowacyjnych. Nauczyciel-konsultant opracowuje materiały dydaktyczne, przygotowuje i prowadzi kursy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli i kadry kierowniczej oświaty, włącznie z kursami zarządzania w oświacie, a także organizuje seminaria i konferencje szkoleniowe. W ramach doskonalenia zawodowego niektórzy doradcy metodyczni i konsultanci uczestniczą w szkoleniach specjalnie ukierunkowanych na pracę z osobami dorosłymi (kadrą dydaktyczną i kierowniczą), które są organizowane przez placówki kształcenia i doskonalenia nauczycieli, ale nie jest to obowiązkowe.