Rodzaje szkół

Obecnie kształcenie ogólne na poziomie średnim (ISCED 3) – bez równoległego kształcenia zawodowego – prowadzą licea ogólnokształcące. Ukończenie tego typu szkoły umożliwia uzyskanie świadectwa maturalnego po zdaniu egzaminu maturalnego. Działają również szkoły średnie prowadzące wyłącznie albo równolegle kształcenie w zawodach; obecnie są to przede wszystkim technika oraz szkoły branżowe I i II stopnia; na ich temat szerzej zob. w następnej części opracowania.

Do liceum uczęszcza młodzież w wieku 15-19 lat. W dawnym systemie szkolnym nauka w liceum trwała trzy lata. Natomiast w nowym ustroju szkolnym, opartym na obowiązkowym i powszechnym kształceniu w ośmioletniej szkole podstawowej, została ona wydłużona do czterech lat. Czteroletnie licea ogólnokształcące zaczęły funkcjonowanie z dniem 1 września 2019 r.

W polskim systemie edukacji funkcjonują również licea dla dorosłych.

Dostępność szkół

Licea ogólnokształcące znajdują się niemal wyłącznie w miastach (ponad 90% placówek w roku szkolnym 2019/2020). Dostępność ogólnokształcących szkół średnich II stopnia dla młodzieży wiejskiej zależy zatem od odległości miejsca zamieszkania zainteresowanego ucznia od najbliższego miasta. Koszty dojazdu do szkół średnich drugiego stopnia pokrywają głównie rodzice.

W roku 2019/2020 funkcjonowało w Polsce 3 434 licea ogólnokształcące, w tym 1 100 dla dorosłych (32,0%). Kształciło się w nich ok. 756,8 uczniów i słuchaczy (z czego młodzież stanowiła ok. 642,3 tys.).

Dokładne dane statystyczne zawiera publikacja pt. „Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2019-2020” (tekst w językach polskim i angielskim).

Warunki przyjmowania i wybór szkoły

W przypadku szkół ponadpodstawowych dla młodzieży, które w Polsce stanowią jedną z wielu form realizacji obowiązku nauki do 18. roku życia, zasadniczo nie obowiązują żadne ograniczenia odnośnie do wyboru szkoły. Do klas I szkół ponadpodstawowych — m.in. liceów ogólnokształcących — przyjmuje się kandydatów posiadających świadectwo ukończenia szkoły podstawowej. O złożeniu wniosku o przyjęcie do wybranej szkoły decydują wyłącznie uczniowie i ich rodzice. W przypadku, gdy o przyjęcie ubiega się większa liczba kandydatów niż miejsc, brane pod uwagę są w szczególności wyniki egzaminu ósmoklasisty, a także wymienione na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej oceny z języka polskiego i matematyki oraz z dwóch obowiązkowych zajęć edukacyjnych ustalonych przez dyrektora danej szkoły jako brane pod uwagę w postępowaniu rekrutacyjnym do danego oddziału tej szkoły.

Laureaci konkursów wojewódzkich, których tematyka obejmuje w całości lub poszerza treści podstawy programowej co najmniej jednego przedmiotu, przyjmowani są do wybranej szkoły ponadpodstawowej niezależnie od kryteriów obowiązujących pozostałych kandydatów.

Podział uczniów na grupy – kryterium wieku

Podstawową jednostką organizacyjną polskiej ogólnokształcącej szkoły ponadpodstawowej (w dawnym systemie: szkoły ponadgimnazjalnej) jest oddział, grupujący (z założenia) uczniów w tym samym wieku, którzy wspólnie realizują pod kierunkiem nauczycieli ten sam program nauczania. Wszystkie oddziały na tym samym poziomie kształcenia określa się w przepisach prawa mianem klas, które oznacza się cyframi rzymskimi (w liceum ogólnokształcącym przed dniem 1 września 2019 r.: od I do III, od dnia 1 września 2019 r.: od I do IV).

Podstawowym kryterium podziału uczniów na klasy jest wiek oraz ewentualnie uzyskanie przez ucznia promocji do klasy programowo wyższej. Każdym oddziałem opiekuje się nauczyciel wychowawca. Z reguły ta funkcja jest powierzana nauczycielom na cały czas nauki w szkole.

Minimalna i maksymalna liczba uczniów w jednym oddziale generalnie nie jest określona prawnie. Wyjątki od reguły wynikają z przepisów wykonawczych do ustawy wydanych dla liceów i oddziałów liceów specjalnych lub integracyjnych (tzn. przeznaczonych do nauki uczniów niepełnosprawnych lub niedostosowanych społecznie); np. w szkołach i oddziałach integracyjnych liczba uczniów w jednym oddziale powinna wynosić od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych.

Niektóre zajęcia szkolne są realizowane w podziale na grupy, w przypadkach i na zasadach podobnych jak w szkołach podstawowych.

W szkolnictwie średnim nie ma podziału na cykle.

Organizacja roku szkolnego

Zajęcia w roku szkolnym dla ogólnokształcących szkół średnich dzieli się na dwa semestry:

1. od dnia rozpoczęcia zajęć (pierwszy powszedni dzień września) do ostatniej soboty poprzedzającej ferie zimowe;
2. od poniedziałku wypadającego bezpośrednio po feriach zimowych do dnia zakończenia rocznych zajęć edukacyjnych (ostatni piątek czerwca).

Od powyższych zasad wprowadzono pewne wyjątki. Najważniejszy z nich dotyczy klas programowo najwyższych, po ukończeniu których przeprowadzany jest egzamin dojrzałości. Ze względu na ten egzamin, zajęcia w semestrze letnim dla tych klas kończą się już w ostatni piątek kwietnia.

Terminy ferii zimowych są różne dla poszczególnych województw. Ferie zimowe przypadają w okresie od połowy stycznia do końca lutego i trwają 2 tygodnie. Szczegółowy termin ferii określa kurator oświaty w porozumieniu z wojewodą. W polskich szkołach są również przerwy świąteczne – bożonarodzeniowa i wielkanocna.

Szczegółowe informacje dot. organizacji roku szkolnego (daty rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego, daty ferii letnich i zimowych w podziale na województwa oraz daty świąt i innych dodatkowych przerw w nauce) znajdują się w corocznie aktualizowanej publikacji Eurydice zatytułowanej „The Organisation of School Time in Europe. Primary and General Secondary Education 2021/22”.

Dzienny i tygodniowy wymiar zajęć

Do trzyletnich liceów ogólnokształcących w dotychczasowym systemie szkolnym, dedykowanych absolwentom dawnych gimnazjów, nadal stosuje się przepisy dotychczasowe. Według rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (z późn. zmianami, ostatnia nowelizacja z 29 grudnia 2014 r.), tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych i zajęć z wychowawcą dla uczniów poszczególnych klas liceum ogólnokształcącego wynosi:

• klasa I – 30 godzin, a w oddziale dwujęzycznym – 33 godziny,
• klasa II – 32 godziny, a w oddziale dwujęzycznym 35 godzin,
• klasa III – 29 godzin, a w oddziale dwujęzycznym 32 godziny.

W czteroletnich liceach w ramach nowego systemu szkolnego, które są przeznaczone dla absolwentów ośmioletnich szkół podstawowych, stosowane są regulacje wydane pod rządem ustawy – Prawo oświatowe. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół, tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych i zajęć z wychowawcą dla uczniów poszczególnych klas liceum ogólnokształcącego wynosi:

• klasa I – 30 godzin, a w oddziale dwujęzycznym – 33 godziny,
• klasa II – 34 godziny, a w oddziale dwujęzycznym 37 godzin,
• klasa III – 32 godziny, a w oddziale dwujęzycznym 35 godzin,
• klasa IV – 25 godzin, a w oddziale dwujęzycznym 27 godzin.

Lekcje zaczynają się przeważnie o godz. 8.00 i kończą ok. godz. 14.00-15.00, jeśli szkoła pracuje na jedną zmianę (kończą się później, jeśli szkoła pracuje na dwie zmiany). Każda lekcja trwa 45 minut. Przerwy trwają zwykle od 5 do 25 minut. Czas pracy szkoły zależy także od wielkości budynku szkolnego oraz liczby sal lekcyjnych i pomieszczeń do zajęć pozalekcyjnych. Uczniowie szkół średnich uczęszczają do szkoły przez 5 dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku). Wynikająca z przepisów prawa możliwość wydłużenia kształcenia do 6 dni w tygodniu wymaga uzasadnionej decyzji dyrektora szkoły po zaopiniowaniu przez organy szkolne; na ogół nie jest to praktykowane.