Ocena ucznia

System oceny ucznia we wszystkich typach szkół ponadpodstawowych jest oparty na znowelizowanej ustawie o systemie oświaty z 7 września 1991 r.

Ocenianie wewnątrzszkolne

Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności oraz formułowania oceny w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z programów nauczania. W ramach oceniania wewnątrzszkolnego są oceniane osiągnięcia edukacyjne i zachowanie ucznia. Jest to ocenianie formatywne.

Celem oceniania wewnątrzszkolnego jest:

1. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;
2. udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć;
3. udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;
4. motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;
5. dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia;
6. umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:

1. formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych;
2. ustalanie kryteriów oceniania zachowania;
3. ocenianie bieżące i ustalanie śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, według skali i w formach przyjętych w danej szkole;
4. przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych;
5. ustalanie rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania według skali określonej w omawianym rozporządzeniu;
6. ustalanie warunków i trybu uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania;
7. ustalanie warunków i sposobu przekazywania rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce.

Uczniowie są oceniani oddzielnie z poszczególnych zajęć edukacyjnych. Oceny z zajęć edukacyjnych ustalają nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia. Wyniki, jakie uczeń uzyskał w ciągu roku szkolnego, są brane pod uwagę przy wystawianiu oceny na koniec roku szkolnego. Ocenianie może być cząstkowe, kwalifikacyjne okresowe (semestralne) i kwalifikacyjne roczne.

Oceniając osiągnięcia edukacyjne ucznia, nauczyciel ma do dyspozycji następującą skalę ocen: 6 – stopień celujący, 5 – stopień bardzo dobry, 4 – stopień dobry, 3 – stopień dostateczny, 2 – stopień dopuszczający, 1 – stopień niedostateczny. Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, nauczyciele są zobowiązani do tego, by w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć. Stopnie, jak również kryteria ich wystawiania, powinny być jawne dla ucznia i jego rodziców.

Ocenianie zachowania ucznia odbywa się według następującej skali: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie i naganne. W zasadzie ocena kwalifikacyjna z zachowania nie ma wpływu na oceny kwalifikacyjne z zajęć edukacyjnych, promocję do klasy programowo wyższej lub ukończenie szkoły. Jednakże rada pedagogiczna może podjąć uchwałę o niepromowaniu do klasy programowo wyższej lub nieukończeniu szkoły przez ucznia, któremu w danej szkole co najmniej dwa razy z rzędu ustalono naganną roczną ocenę kwalifikacyjną zachowania.

Uczniowie mają prawo do składania egzaminu sprawdzającego, jeśli ustalona przez nauczyciela ocena okresowa (semestralna) lub roczna ocena zajęć edukacyjnych jest, ich zdaniem (lub zdaniem ich rodziców), zaniżona.

Ocenianie zewnętrzne/Ocenianie sumatywne

Egzamin maturalny

Egzamin maturalny jest przeprowadzany dla absolwentów dotychczasowych trzyletnich liceów ogólnokształcących i dotychczasowych czteroletnich techników. W przyszłości – po zakończeniu wdrażania reformy ustroju szkolnego zapoczątkowanej od dnia 1 września 2017 r. – obejmie on absolwentów czteroletnich liceów ogólnokształcących, pięcioletnich techników (funkcjonują one w systemie szkół od dnia 1 września 2019 r.) oraz dwuletnich szkół branżowych II stopnia, w których będą kontynuować naukę absolwenci trzyletnich szkół branżowych I stopnia (funkcjonują one od 1 września 2020 r.).

Zasady organizowania i przeprowadzania egzaminu maturalnego dla wyżej wymienionych typów szkół są te same, co w przypadku liceów ogólnokształcących; zob. wyżej, opis w rozdziale „System oceniania w ogólnokształcących szkołach średnich II stopnia” – sekcja pt. Ocena zewnętrzna.

Egzaminy zawodowe

Stanowią onesposób oceniania poziomu opanowania przez ucznia wiedzy i umiejętności z zakresu danej kwalifikacji, opisanej w podstawie programowej kształcenia w zawodach. Obecna nazwa oraz formuła egzaminów zawodowych została ustalona w wyniku szeregu nowelizacji polskiego prawa edukacyjnego, począwszy od roku 2013; bardzo istotne znaczenie miała nowelizacja Prawa oświatowego z dnia 22 listopada 2018 r., która zmienia nazwę oraz częściowo również formułę dotychczasowego egzaminu. Egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie jest jednak nadal organizowany dla tych uczniów, którzy podjęli kształcenie zawodowe jeszcze pod rządem dawnej podstawy programowej kształcenia w zawodach, ustalonej rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 marca 2017 r.

Obecnie przepisy w sprawie organizacji i przeprowadzania egzaminu zawodowego, a także egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, znajdują się w ustawie o systemie oświaty (art. 44zzzb-44zzzu) oraz w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu zawodowego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, wydanych na podstawie art. 44zzzv wspomnianej ustawy.

Egzamin potwierdzającykwalifikacje w zawodzie organizuje się w oparciu o wyodrębnione w danym zawodzie zestawy oczekiwanych efektów kształcenia (kwalifikacje w zawodzie). W konsekwencji liczba egzaminów w danym zawodzie jest zależna od liczby kwalifikacji wyodrębnionych w ramach zawodu w klasyfikacji zawodów ustalonej rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej (od jednego do trzech egzaminów w danym zawodzie). Do każdego zawodu Centralna Komisja Egzaminacyjna przygotowuje informator dotyczący egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie. Egzamin składa się z dwóch części: pisemnej i praktycznej:

• część pisemna trwa nie krócej niż 45 minut i nie dłużej niż 90 minut (konkretny czas określa informator dla danego zawodu) i jest przeprowadzana w formie testu, polegającego na rozwiązaniu zadań sprawdzających wiadomości i umiejętności właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie;
• część praktyczna polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego, sprawdzającego praktyczne umiejętności z zakresu kwalifikacji w danym zawodzie; trwa nie krócej niż 120 minut i nie dłużej niż 240 minut - konkretny czas określa informator dla danego zawodu, opracowany i ogłoszony przez Centralną Komisję Egzaminacyjną.

Po zdaniu egzaminu zawodowego potwierdzającego daną (jedną) kwalifikację, uczeń otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie, wydane przez właściwą okręgową komisję egzaminacyjną. Po uzyskaniu świadectw potwierdzających wszystkie kwalifikacje wyodrębnione w zawodzie oraz po uzyskaniu odpowiedniego poziomu wykształcenia, absolwent lub osoba dorosła otrzymuje dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe.

Zarówno część pisemna jak i część praktyczna egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie może odbywać się w szkole, placówce oraz u pracodawcy.

Od roku 2020 dla zawodów wyodrębnionych w nowej klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 marca 2017 r., ostatnia aktualizacja z dnia 31 lipca 2019 r.), dla których ustalono nową podstawę programową w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r., przeprowadza się egzamin zawodowy w nowej formule. Podstawowe różnice pomiędzy dawnym egzaminem potwierdzającym kwalifikacje w zawodzie a nowym egzaminem zawodowym polegają na:

• obowiązkowym charakterze egzaminu (uczniowie średnich szkół zawodowych w zasadzie mają obowiązek jego zdawania);
• wykorzystaniu do przeprowadzenia części pisemnej nowego egzaminu zawodowego wyłącznie systemu elektronicznego, który losuje zadania egzaminacyjne przy użyciu jawnego algorytmu;
• jawności zadań egzaminacyjnych w części praktycznej;
• umożliwieniu udziału asystentów technicznych w części praktycznej egzaminu zawodowego.

Przepisy prawa określają dość precyzyjnie miejsce zdawania nowego egzaminu zawodowego. W szczególności przewiduje się, że do części pisemnej egzaminu zawodowego:

- uczeń przystępuje w szkole, do której uczęszcza;

- absolwent przystępuje w szkole, którą ukończył;

- osoba, która ukończyła kwalifikacyjny kurs zawodowy, przystępuje w podmiocie prowadzącym kwalifikacyjny kurs zawodowy lub w miejscu wskazanym przez ten podmiot.

- osoba dorosła, która ukończyła praktyczną naukę zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych, oraz osoba przystępująca do egzaminu eksternistycznego zawodowego przystępują w szkole, placówce, centrum, u pracodawcy lub w podmiocie prowadzącym kwalifikacyjny kurs zawodowy, wskazanych przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej.

W uzasadnionych przypadkach uczeń, absolwent lub osoba, która ukończyła kwalifikacyjny kurs zawodowy, mogą przystąpić do części pisemnej egzaminu zawodowego w innym miejscu, wskazanym przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej.

Zdający zdaje dotychczasowy egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe lub nowy egzamin zawodowy (art. 44zzzo ust. 1 ustawy o systemie oświaty), jeżeli uzyska:

• z części pisemnej - co najmniej 50% punktów możliwych do uzyskania,
• z części praktycznej - co najmniej 75% punktów możliwych do uzyskania.

Zgodnie z brzmieniem ustawy o systemie oświaty obowiązującym od 1 września 2019 r., egzamin zawodowy umożliwia uzyskanie certyfikatu kwalifikacji zawodowej (zamiast dotychczasowego świadectwa potwierdzającego kwalifikację w zawodzie) w zakresie jednej kwalifikacji, a w przypadku uzyskania certyfikatów kwalifikacji zawodowych ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie oraz posiadania wykształcenia zasadniczego zawodowego, wykształcenia zasadniczego branżowego, wykształcenia średniego branżowego lub wykształcenia średniego – również dyplomu zawodowego (zamiast dotychczasowego dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe).

Po rozpoczęciu reformy ustroju szkolnego, egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie oraz zastępujący go egzamin zawodowy jest (lub będzie) przeprowadzany dla:

• uczniów branżowych szkół I stopnia, branżowych szkół II stopnia i techników oraz uczniów i słuchaczy szkół policealnych;
• absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, branżowych szkół I stopnia, branżowych szkół II stopnia, techników i szkół policealnych;
• osób, które ukończyły kwalifikacyjny kurs zawodowy,
• osób dorosłych, które ukończyły praktyczną naukę zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych, o których mowa odpowiednio w art. 53c i art. 53d ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.), jeżeli program przyuczenia do pracy uwzględniał wymagania określone w podstawie programowej kształcenia w zawodach,
• osób spełniających warunki dopuszczenia do egzaminu eksternistycznego potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie określone w przepisach wydanych na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy o systemie oświaty.

Promocja ucznia do następnej klasy

Uczeń jest promowany do następnej klasy, jeśli na koniec roku szkolnego otrzymał ocenę dopuszczającą (2) lub wyższą ze wszystkich przedmiotów obowiązkowych. W przypadku jednej oceny niedostatecznej (1) uczeń może zdawać egzamin poprawkowy. Uczeń, który nie zdał egzaminu poprawkowego, nie otrzymuje promocji i musi powtarzać klasę.

Rada pedagogiczna szkoły może zdecydować o warunkowym promowaniu ucznia, który otrzymał ocenę 1 (niedostateczną) z jednego przedmiotu. Uczeń może być promowany warunkowo tylko raz w ciągu trwania nauki w określonym typie szkoły średniej.

Jeżeli uczeń opuścił ponad połowę obowiązujących zajęć edukacyjnych i nie ma podstaw do ustalenia oceny, w wyznaczonym terminie może zdawać egzamin klasyfikacyjny.

Świadectwa

Wszystkie średnie szkoły publiczne i te szkoły niepubliczne, które mają uprawnienia szkół publicznych, wydają świadectwa w postaci znormalizowanej (wygląd tych dokumentów i zasady ich wypełniania opisane są w odpowiednich rozporządzeniach).

Absolwent zawodowej szkoły średniej otrzymuje świadectwo ukończenia szkoły. Absolwent, który ukończył szkołę z wyróżnieniem, otrzymuje świadectwo ukończenia szkoły z wyróżnieniem.

Absolwent technikum lub branżowej szkoły II stopnia, który zdał egzamin maturalny, otrzymuje świadectwo dojrzałości. Na świadectwie tym wpisuje się wyniki egzaminu maturalnego z przedmiotów zdanych w części ustnej i części pisemnej. Absolwent, który ponownie przystąpił do egzaminu maturalnego i podwyższył wynik z danego przedmiotu lub przedmiotów, a także jeśli zdawał egzamin maturalny z przedmiotu lub przedmiotów dodatkowych, otrzymuje aneks do świadectwa dojrzałości. Świadectwo i aneksy do niego wydają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne. Świadectwo dojrzałości jest dokumentem uprawniającym do ubiegania się o przyjęcie na studia w uczelniach.

Po zdaniu egzaminu zawodowego potwierdzającego daną (jedną) kwalifikację, uczeń technikum, szkoły branżowej lub szkoły policealnej otrzymuje certyfikat (przed 1 września 2019 r.: świadectwo potwierdzające zdobycie) kwalifikacji zawodowej, wydany przez właściwą terytorialnie Okręgową Komisję Egzaminacyjną. Po uzyskaniu świadectw potwierdzających wszystkie kwalifikacje wyodrębnione w zawodzie oraz po uzyskaniu odpowiedniego poziomu wykształcenia, absolwent otrzymuje dyplom zawodowy (przed 1 września 2019 r.: dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe). Formuła tych dokumentów ewoluuje stosownie do zmian w zakresie ustroju szkolnego oraz podstawy programowej kształcenia w zawodach. Należy w związku z tym zwrócić uwagę na przejściowe, równoległe obowiązywanie w polskim porządku prawnym trzech reżimów egzaminowania i certyfikowania zawodowego:

• według podstawy programowej z 2012 r. — dotyczy ona zwłaszcza absolwentów czteroletnich techników, zasadniczych szkół zawodowych oraz szkół policealnych, którzy rozpoczęli naukę nie wcześniej ‎niż 1 września 2012 r., ale nie później niż 31 sierpnia 2017 r. i realizowali podstawę programową z 2012 r. i wygasa w roku szkolnym 2024/2025;
• według podstawy programowej z 2017 r. — dotyczy ona zwłaszcza uczniów dotychczasowego czteroletniego technikum, branżowych szkół I stopnia oraz uczniów i słuchaczy szkół policealnych, którzy rozpoczęli kształcenie w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 i realizują podstawę programową z 2017 r., a także tych uczniów dotychczasowego technikum lub branżowej szkoły I stopnia, którzy realizowali tę podstawę programową — w zależności od kategorii osób objętych tą formułą, wygasa ona w latach szkolnych 2025/2026–2026/2027;
• według podstawy programowej z 2019 r. — dotyczy ona osób, które kształcą się wg podstawy programowej obowiązującej od 1 września 2019 r.

Jak wspomniano już wcześniej, zmiany nie są zasadnicze. Wynikają one przede wszystkim z różnicy szczegółowych wymagań, jak również wyodrębniania nowych kwalifikacji (zawodów), a także obligatoryjnego charakteru najnowszej formuły egzaminu (bez przystąpienia do niego nie można skończyć średniej szkoły zawodowej). Wprowadzane są również usprawnienia techniczne samego procesu egzaminowania.

Na wniosek absolwenta, do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe dołącza się dokument Europass - suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, sporządzony na podstawie opisu kwalifikacji absolwenta albo opisu zawodu, określonych w podstawie programowej kształcenia w danym zawodzie. Dokument ten określa zakres kompetencji osoby posiadającej dyplom zawodowy, ułatwia zrozumienie znaczenia dyplomu, opisuje umiejętności i uprawnienia posiadacza dyplomu i jest ściśle powiązany z zawodem (w danym kraju posiadacze określonego dyplomu otrzymują taki sam suplement). Ma on taką samą strukturę jak we wszystkich innych krajach UE. Dyplomy i suplementy do dyplomów wydają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne.