Zatwierdzanie efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i nieformalnej powiązane jest z mechanizmami stosowanymi w edukacji formalnej. W Polsce od kilku lat trwają intensywne prace nad zmianami w tym obszarze edukacji. Dotyczą one nie tylko opracowania systemu służącego zatwierdzaniu, uznawaniu i przepływowi efektów uczenia się, a w konsekwencji kwalifikacji, ale także uporządkowania i ujednolicenia słownictwa stosowanego w tym zakresie. ZSU 2030 ma przyczynić się do bardziej efektywnego rozpoznawania, walidowania i certyfikowania efektów uczenia się niezależnie od sposobu, w jaki efekty te zostały uzyskane. W dokumencie zwrócono także uwagę na rozwijanie doradztwa walidacyjnego oraz potwierdzania efektów wcześniejszego uczenia się (RPL) na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.
Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK)
Od 15 stycznia 2016 r. obowiązuje ustawa o zintegrowanym systemie kwalifikacji. Głównymi narzędziami tego systemu są:
- ośmiopoziomowa Polska Rama Kwalifikacji zawierająca informacje na temat wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz
- Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji.
W ustawie zdefiniowane zostały m.in. takie pojęcia, jak: kwalifikacje, kwalifikacje pełne, kwalifikacje cząstkowe, kwalifikacje rynkowe, kwalifikacje uregulowane. Przyczyni się to także do przejrzystości i porównywalności nabywanych poza szkołą umiejętności.
Zintegrowany System Kwalifikacji ma zapewnić:
- jakość nadawanych kwalifikacji,
- uznawanie efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i poprzez uczenie się nieformalne,
- gromadzenie osiągnięć oraz ich uznawanie,
- informacje o kwalifikacjach dostępnych w Polsce,
- porównanie kwalifikacji uzyskanych w kraju z kwalifikacjami w innych krajach Unii europejskiej.
Ministrem koordynatorem ZSK jest minister edukacji.
Większe otwarcie systemu kształcenia i szkoleń zawodowych na pozaszkolne formy kształcenia (dotyczy to w sposób szczególny kształcenia i szkoleń osób dorosłych), prowadzi w konsekwencji do wypracowania efektywnych mechanizmów służących potwierdzaniu efektów uczenia się przez osoby dorosłe, także w wyniku uczenia się pozaformalnego i nieformalnego.
Polska Rama Kwalifikacji i Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji
Polska Rama Kwalifikacji, to opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom europejskich ram kwalifikacji określonych w załączniku II do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 kwietnia 2008r. Kwalifikacje w Polskiej Ramie Kwalifikacji są ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych.
Kwalifikacje pełne mają przypisane poziomy w Polskiej Ramie Kwalifikacji. Posiadanie tych kwalifikacji jest potwierdzone świadectwem lub dyplomem. Poziomy w Polskiej Ramie Kwalifikacji i odpowiadające jej świadectwa i dyplomy opisane są w tabeli 5.
Tabela 5. Kwalifikacje i przypisane im poziomy w Polskiej Ramie Kwalifikacji
| Poziomy kwalifikacji | Świadectwa i dyplomy potwierdzające dany poziom kwalifikacji |
| Poziom I | Świadectwo ukończenia dotychczasowej sześcioletniej szkoły podstawowej. Świadectwo ukończenia szkoły muzycznej I stopnia. Świadectwo ukończenia ogólnokształcącej szkoły muzycznej I stopnia. |
| Poziom II | Świadectwo ukończenia ośmioletniej szkoły podstawowej. Świadectwo ukończenia dotychczasowego gimnazjum. |
| Poziom III | Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe po ukończeniu branżowej szkoły I stopnia lub uzyskaniu tego wykształcenia za pomocą innych równorzędnych form edukacyjnych oraz po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej lub uzyskaniu tego wykształcenia za pomocą innych równorzędnych form edukacyjnych oraz po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie. Świadectwo czeladnicze wydawane po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia po zdaniu egzaminów w zawodach tzw. rzemieślniczych. Wymagana jest także zgodność uzyskanych kwalifikacji z poziomem tych kwalifikacji wskazanych w PRK. |
| Poziom IV | Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe po ukończeniu technikum, szkoły branżowej II stopnia lub szkoły policealnej lub uzyskaniu tego wykształcenia za pomocą innych równorzędnych form edukacyjnych oraz po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie. Dyplom ukończenia szkoły artystycznej potwierdzający uzyskanie tytułu zawodowego. Wymagana jest tu zgodność uzyskanych kwalifikacji z poziomem tych kwalifikacji w PRK. Świadectwo dojrzałości |
| Poziom V | Dyplom ukończenia kolegium nauczycielskiego Dyplom ukończenia nauczycielskiego kolegium języków obcych Dyplom ukończenia kolegium pracowników służb społecznych |
| Poziom VI | Dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia |
| Poziom VII | Dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia Dyplom ukończenia jednolitych studiów magisterskich |
| Poziom VIII | Dyplom doktorski |
Źródło: opracowane na podstawie ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji z 22 grudnia 2015 r. z późn. zm. (dostęp:097.2019 oraz www.kwalifikacje.gov.pl,09.2019 r.).
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji
W ZRK znajdują się informacje o kwalifikacjach nadawanych w Polsce. W rejestrze są ujęte kwalifikacje, których jakość będzie gwarantowana przez określone procedury i nadzorowana przed podmiot ustanawiający kwalifikację. W edukacji formalnej potwierdzanie kwalifikacji jest integralną częścią systemu (por. tab. 5). Obecnie w ZRK jest ujętych 9620 tzw. kwalifikacji pełnych (zdobytych w systemie oświaty i szkolnictwa wyższego), które przyporządkowane są do 4 dziedzin.
Walidacja
Podstawową zasadą w procesie walidacji jest sprawdzenie, czy dana osoba wie, umie i potrafi to, co zostało określone w opisie kwalifikacji. W zintegrowanym systemie kwalifikacji nacisk położony jest na przestrzeganie standardów walidacji, a jednym z nich jest niezależność procesu walidacji od procesu uczenia się. Walidacja pomaga zarówno osobom uczącym się, jak zweryfikować informację na temat posiadanych umiejętności niezbędnych do zdobycia danej kwalifikacji i uzyskać certyfikat rozpoznawalny w krajach UE, jak i pracodawcom, umożliwiając im wiarygodne potwierdzenie umiejętności pracowników lub kandydatów do pracy. (https://kwalifikacje.edu.pl/, dostęp 27 lipca 2020)
W opublikowanym przez CEDEFOP w 2009 r. wytycznych dotyczących walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego wskazuje się różne perspektywy tego procesu: indywidualną, organizacyjną, krajową, europejską.
Elementami walidacji są:
- identyfikacja osiągnięć,
- dokumentacja osiągnięć,
- ocena,
- poświadczenie uzyskania efektów uczenia się w formie kwalifikacji, punktów, (ECTS, ECVET), osiągnięć prowadzących do uzyskania kwalifikacji lub w innej formie.
W Polsce nie ma dotychczas jednego spójnego systemu potwierdzania efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i uczeniu się nieformalnym. Funkcjonujące rozwiązania stosowane są w różnych branżach i związane z różnymi praktykami i procedurami walidacyjnymi. Niektóre z nich funkcjonują od lat, inne mają charakter innowacji w ramach rozwiązań zagranicznych, jeszcze inne - charakter pilotażowy. Działania takie będą podjęte w ramach programu „Szansa – nowe możliwości dla dorosłych (por. tabela 3).
Walidacja efektów uczenia się w edukacji pozaformalnej i uczeniu się nieformalnym w Polsce
[[{"fid":"230","view_mode":"wysiwyg","fields":{"format":"wysiwyg","alignment":"","field_file_image_alt_text[en][0][value]":false,"field_file_image_title_text[en][0][value]":false,"field_caption[en][0][value]":""},"type":"media","field_deltas":{"1":{"format":"wysiwyg","alignment":"","field_file_image_alt_text[en][0][value]":false,"field_file_image_title_text[en][0][value]":false,"field_caption[en][0][value]":""}},"link_text":null,"attributes":{"class":"media-element file-wysiwyg","data-delta":"1"}}]]
Źródło: Opracowane na podstawie „Od kompetencji do kwalifikacji – diagnoza rozwiązań i praktyk w zakresie walidowania efektów uczenia się, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2013, s. 32.
Egzaminy eksternistyczne
Jedną z form potwierdzania efektów uczenia się zdobytych poza systemem edukacji formalnej są egzaminy eksternistyczne. Dzięki nim istnieje możliwość potwierdzenia efektów uczenia się pozyskanych przez osoby dorosłe, które decydują się na samodzielne przygotowanie do egzaminów na poziomie szkoły podstawowej i ponadpodstawowej, w zakresie wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego a w przypadku szkół kształcących zawodowo także przygotowanie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie (egzamin zawodowy eksternistyczny). Warto zaznaczyć, że egzamin zawodowy eksternistyczny nie dotyczy wszystkich zawodów nauczanych w systemie oświaty, nie obejmuje on np. zawodów z branży medycznej.