Kierunki kształcenia

W Polsce kwestie obszarów kształcenia reguluje Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych ( Dz.U. 2018 poz. 1818). Celem zmiany tej listy było zmniejszenie liczby dyscyplin, poprzez przyjęcie nowej listy, opracowanej na podstawie standardów OECD (w miejsce wcześniejszych 8 obszarów wiedzy i 102 dyscyplin wskazanych zostało 48 dyscyplin). Całość wpisuje się w reformy, którym poddano polskie szkolnictwo wyższe w roku 2018. Więcej na temat reform można znaleźć w rozdziale 14.

Uczelnia prowadzi kształcenie na studiach pierwszego stopnia na określonym kierunku, poziomie i profilu. Uczelnia przyporządkowuje kierunek do co najmniej 1 dyscypliny:

1. Dziedzina nauk humanistycznych:
   1. archeologia
   2. filozofia
   3. historia
   4. językoznawstwo
   5. literaturoznawstwo
   6. nauki o kulturze i religii
   7. nauki o sztuce
2. Dziedzina nauk inżynieryjno-technicznych
   1. architektura i urbanistyka
   2. automatyka, elektronika i elektrotechnika
   3. informatyka techniczna i telekomunikacja
   4. inżynieria biomedyczna
   5. inżynieria chemiczna
   6. inżynieria lądowa i transport
   7. inżynieria materiałowa
   8. inżynieria mechaniczna
   9. inżynieria środowiska, górnictwo i energetyka
3. Dziedzina nauk medycznych i nauk o zdrowiu:
   1. nauki farmaceutyczne
   2. nauki medyczne
   3. nauki o kulturze fizycznej
   4. nauki o zdrowiu
4. Dziedzina  nauk rolniczych:
   1. nauki leśne
   2. rolnictwo i ogrodnictwo
   3. technologia żywności i żywienia
   4. weterynaria
   5. zootechnika i rybactwo
5. Dziedzina nauk społecznych:
   1. ekonomia i finanse
   2. geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna
   3. nauki o bezpieczeństwie
   4. nauki o komunikacji społecznej i mediach
   5. nauki o polityce i administracji
   6. nauki o zarządzaniu i jakości
   7. nauki prawne
   8. nauki socjologiczne
   9. pedagogika
   10. prawo kanoniczne
   11. psychologia
6. Dziedzina nauk ścisłych i przyrodniczych:
   1. astronomia
   2. informatyka
   3. matematyka
   4. nauki biologiczne
   5. nauki chemiczne
   6. nauki fizyczne
   7. nauki o Ziemi i środowisku
7. Dziedzina nauk teologicznych
   1. nauki teologiczne
8. Dziedzina  sztuki:
   1. sztuki filmowe i teatralne
   2. sztuki muzyczne
   3. sztuki plastyczne i konserwacja dzieł sztuki

Studia na I poziomie studiów dzielą się na studia o profilu praktycznym i ogólnoakademickim, co ma swoje odwzorowanie w programie studiów. W przypadku studiów o profilu praktycznym program obejmuje zajęcia kształtujące umiejętności praktyczne w wymiarze większym niż 50% ogólnej liczby punktów ECTS, natomiast w przypadku profilu ogólnoakademickiego - obejmuje zajęcia związane z prowadzoną w uczelni działalnością naukową w dyscyplinie lub dyscyplinach, do których przyporządkowany jest kierunek studiów, w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS.

Uczelnie publiczne prowadzą studia wyższe w najczęściej w następujących grupach kierunków:

• uniwersytety: humanistyka, nauki społeczne, ekonomia i administracja, prawo, dziennikarstwo i informacja, nauki ścisłe, pedagogika;
• uczelnie techniczne: inżynieria i technika, architektura i budownictwo, transport, ochrona środowiska, ekonomia i administracja;
• akademie rolnicze: rolnictwo, ochrona środowiska, weterynaria;
• uczelnie ekonomiczne: ekonomia i administracja;
• akademie pedagogiczne: pedagogika, nauki społeczne, humanistyka;
• uniwersytety medyczne: kierunek lekarski, kierunek dentystyczny, pielęgniarstwo, położnictwo, farmacja;
• wyższe szkoły morskie: inżynieria i technika, nawigacja, ekonomia i administracja;
• akademie wychowania fizycznego: wychowanie fizyczne, sport, fizjoterapia;
• uczelnie artystyczne: sztuki piękne, muzyka, sztuki teatralne i filmowe;
• uczelnie wojskowe: dziedziny odnoszące się do służby wojskowej, inżynieria i technika, nawigacja;
• uczelnie służb państwowych: dziedziny odnoszące się do zakresu działań policji i straży pożarnej, inżynieria i technika;(większość wyżej wymienionych uczelni to uczelnie akademickie, które prowadzą zarówno studia pierwszego, jak i drugiego stopnia)
• uczelnie zawodowe prowadzące wyłącznie studia pierwszego stopnia (dotąd zwane wyższymi szkołami zawodowymi): ekonomia i administracja, nauki społeczne.

Obowiązujący w uczelniach akademickich i zawodowych czas trwania studiów pierwszego stopnia, prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego licencjata lub inżyniera, to co najmniej 6 semestrów  w przypadku licencjata i co najmniej 7 semestrów w przypadku inżyniera, w zależności od kierunku studiów.

Studia niestacjonarne mogą trwać dłużej niż odpowiednie studia stacjonarne.

Decyzję o utworzeniu kierunku studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu wymaga pozwolenia ministra. Z obowiązku uzyskania takiego zezwolenia zwolniona jest uczelnia, która planuje utworzyć kierunek studiów w dyscyplinie, w której posiada kategorię naukową A+, A albo B+.

Warunki przyjęć

Wymagania ogólne dotyczące przyjęć na studia wyższe prowadzone przez uczelnie są takie same dla uczelni akademickich i uczelni zawodowych.

Na studia pierwszego stopnia przyjmuje się osoby posiadające świadectwo maturalne. Po wprowadzeniu zewnętrznego egzaminu maturalnego w roku 2005 podstawę przyjęć na studia pierwszego stopnia stanowią wyniki tego egzaminu. W związku z tym uczelnie nie organizują egzaminów wstępnych z przedmiotów wybranych przez kandydatów na studia podczas egzaminu maturalnego. Jednakże każda uczelnia może określić, jakie wyniki egzaminu maturalnego stanowią podstawę przyjęcia na studia pierwszego stopnia (jak również jednolite studia magisterskie). Dodatkowe egzaminy wstępne mogą być przeprowadzone w przypadku konieczności sprawdzenia uzdolnień artystycznych, sprawności fizycznej lub szczególnych predyspozycji do podejmowania studiów na danym kierunku niesprawdzanych w trybie egzaminu maturalnego, lub gdy osoba ubiegająca się o przyjęcie na studia posiada świadectwo dojrzałości uzyskane za granicą.

Uwzględniając przepisy ogólne, każda uczelnia może określić własne dodatkowe wymogi i procedury dotyczące przyjęć studentów, włącznie z liczbą dostępnych miejsc, z wyjątkiem studiów medycznych. Warunki i procedury przyjęć na studia mogą być podobne w danej uczelni lub różnić się w zależności od kierunku studiów. Różne warunki i procedury mogą też być stosowane przez różne uczelnie dla tego samego kierunku studiów. Warunki i procedury przyjęć na studia muszą być opublikowane przez każdą uczelnię nie później niż 31 maja roku poprzedzającego rok akademicki, którego dotyczą.

Maksymalna liczba studentów, którzy mogą zostać przyjęci na kierunki studiów w obszarze nauk medycznych  w poszczególnych uczelniach jest określona w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Maksymalną liczbę miejsc na studiach oblicza się z uwzględnieniem możliwości dydaktycznych poszczególnych uczelni i zapotrzebowania na absolwentów na poszczególnych kierunkach medycznych.

W uczelniach rekrutację studentów prowadzą komisje rekrutacyjne, które podejmują decyzje we wszystkich sprawach odnoszących się do rekrutacji studentów. Kandydaci mogą odwołać się od decyzji komisji rekrutacyjnej do uczelnianej komisji rekrutacyjnej, a także do rektora; decyzje podjęte przez rektora są ostateczne.

Programy kształcenia

W celu prowadzenia studiów wyższych zarówno uczelnie akademickie, jak i uczelnie zawodowe są zobowiązane spełnić te same warunki, zawarte w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów.

Rozporządzenie określa m.in.:

1. warunki, jakie musi spełniać program studiów;
2. zakres informacji zawartych we wniosku o pozwolenie na utworzenie studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu,;
3. kierunki studiów, które są prowadzone jako jednolite studia magisterskie;
4. wymagania dotyczące prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz maksymalną liczbę punktów ECTS, jaka może być uzyskana w ramach tego kształcenia
5. wymogi dotyczące dokumentacji przebiegu studiów, legitymacji i dyplomów.

W programie studiów określa się m.in. formę studiów, liczbę semestrów i liczbę punktów ECTS konieczną do ich ukończenia oraz tytuł zawodowy nadawany absolwentom. Dodatkowo, program zawiera wskazanie zajęć  (lub grupy zajęć), niezależnie od formy ich prowadzenia, wraz z przypisaniem do nich efektów uczenia się i treści programowych zapewniających uzyskanie tych efektów;  łączną liczbę godzin zajęć; sposoby weryfikacji i oceny efektów uczenia się osiągniętych przez studenta w trakcie całego cyklu kształcenia oraz łączną liczbę punktów ECTS, jaką student musi uzyskać w ramach zajęć prowadzonych z bezpośrednim udziałem wykładowców. Należy również wskazać wymiar, zasady i formę odbywania praktyk zawodowych oraz liczbę punktów ECTS, jaką student musi uzyskać w ramach tych praktyk. Co do zasady, program studiów umożliwia studentowi wybór zajęć, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze nie mniejszym niż 30% łącznej liczby punktów ECTS.

Program kształcenia nie może by zmieniany w trakcie cyklu kształcenia.

Program kształcenia może przewidywać kształcenie w ramach wybranych/wszystkich przedmiotów w językach innych niż Polski.

Dla kierunków studiów przygotowujących do wykonywania zawodu pielęgniarki, położnej, oraz ratownika medycznego standardy nauczania określa Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 r. Podobne regulacje obowiązują w przypadku kierunków studiów przygotowujących do pracy w innych zawodach regulowanych.

Metody nauczania

Nie istnieją ogólne krajowe regulacje lub wskazówki dotyczące metod nauczania. Proces dydaktyczny jest zorganizowany w formie wykładów, ćwiczeń, warsztatów, seminariów, projektów, konwersatoriów, laboratoriów, lektoratów oraz i/lub praktyk, w zależności od treści programu studiów w danej dziedzinie lub na danym kierunku studiów. Nauczyciele używają różnorodnych metod, materiałów i pomocy dydaktycznych – od tradycyjnych po multimedialne.

Przechodzenie studentów na rok programowo wyższy

Szczegółowe przepisy dotyczące przystępowania do egzaminów, przechodzenia na kolejny semestr lub rok studiów, powtarzania roku oraz przystępowania do egzaminu końcowego (dyplomowego) są określone w regulaminach studiów poszczególnych uczelni. Jednakże, wszyscy studenci mają prawo przystąpić do egzaminu poprawkowego, także w przypadku egzaminu końcowego, oraz egzaminu komisyjnego (w przypadku niezdanego egzaminu poprawkowego), zorganizowanego przez komisję egzaminacyjną na podstawie odwołania zgłoszonego przez studenta do tej komisji. W celu przystąpienia do egzaminu końcowego studenci są zobowiązani do zaliczenia wszystkich zajęć i praktyk przewidzianych w programie studiów, osiągnięcia odpowiedniej liczby punktów ECTS (minimum 180 dla studiów I stopnia), oraz złożenia samodzielnie przygotowanej pracy dyplomowej, która musi zostać pozytywnie oceniona. Jeśli program studiów nie przewiduje przygotowania pracy i przystąpienia do egzaminu końcowego, studenci są zobowiązani jedynie do zaliczenia wszystkich zajęć i praktyk studenckich przewidzianych w programie studiów.

Student może być skreślony z listy studentów w przypadku, gdy nie podjął studiów lub z nich zrezygnował, nie przedstawił pracy dyplomowej lub nie przystąpił do egzaminu dyplomowego w terminie określonym w regulaminie studiów. Skreślenie może nastąpić także w wyniku nie wykazania się postępami w nauce lub nie ukończenia z wynikiem pozytywnym semestru lub roku akademickiego w czasie określonym w regulaminie studiów.

Zatrudnialność

Na większości kierunków praktyki zawodowe stanowią integralną część studiów. Nie ma odgórnych wytycznych dotyczących wynagradzania za praktyki.

Duża liczba uczelni uruchomiła biura doradztwa zawodowego, opierając się na doświadczeniach uczelni UE lub innych, bardziej doświadczonych uczelni polskich. Biura te działają we współpracy z Krajowym Urzędem Pracy i udzielają informacji o wolnych miejscach pracy w danym sektorze, pomagają studentom i absolwentom jako potencjalnym osobom poszukującym pracy w wyborze ścieżki kariery zawodowej i dalszego kształcenia. Ponadto studenci i absolwenci mogą uzyskać informacje i porady od doradców zawodowych pracujących w publicznych urzędach pracy oraz prywatnych agencjach pośrednictwa pracy w zakresie przygotowywania CV i listów motywacyjnych, zachowania w trakcie rozmowy rekrutacyjnej itp. (często spotkania takie mają charakter grupowych szkoleń organizowanych przez biura).

Współpracę pomiędzy sektorem szkolnictwa wyższego i rynkiem pracy wspierają również targi pracy organizowane w wielu uczelniach, podczas których pracodawcy prezentują swoje oferty pracy.

uczelnie mają obowiązek monitorowania karier zawodowych swoich absolwentów w celu dostosowania kierunków studiów i programów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech i pięciu latach od dnia ukończenia studiów.

Dodatkowo, podstawowa jednostka organizacyjna uczelni prowadząca kierunek studiów uwzględnia w programie kształcenia wnioski z analizy zgodności efektów kształcenia z potrzebami rynku pracy oraz wnioski z analizy wyników monitoringu karier. Przy uczelniach/jednostkach podstawowych uczelni mogą działać ciała konsultacyjne grupujące interesariuszy zewnętrznych, w szczególności pracodawców.

Informacje dot. ekonomicznych losów absolwentów są również udostępniane publicznie poprzez  prowadzony przez ministerstwo Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych.

Ocena studenta

Weryfikacja osiągania przez studenta założonych efektów kształcenia w polskim systemie szkolnictwa wyższego najczęściej odbywa się w ramach danej uczelni i realizowana jest przez prowadzącego dane zajęcia. Na poziomie uczelni opracowywane są, jako element wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia, wytyczne dotyczące metod tej weryfikacji i sposobu jej przeprowadzania.

Do najczęściej stosowanych metod oceny wewnętrznej należą m.in.:

• testy,
• egzaminy pisemne opisowe,
• egzaminy ustne,
• prace pisemne/eseje śródsemestralne,
• sprawozdania z badań/ćwiczeń laboratoryjnych,
• prezentacje studenckie,
• projekty indywidualne i grupowe,
• aktywność na zajęciach,
• obecność na zajęciach,
• portfolio,
• peer assesment (ocena przez kolegów),
• wstępny sprawdzian wiedzy przed ćwiczeniami laboratoryjnymi (tzw. „wejściówka”),
• samoocena.

Weryfikacja efektów kształcenia może odbywać się z wykorzystaniem jednej z powyższych metod lub też kilku z nich (np. aktywność na zajęciach w połączeniu z pracą semestralną i testem końcowym).

W przypadku wielu programów kształcenia pojawia się obowiązek odbywania praktyk zawodowych. Ocena wystawiana praktykantowi często ma charakter opisowy i w rzeczywistości odnosi się zarówno do efektów z grupy „wiedza”, „umiejętności” jak i „kompetencje społeczne”. Praktyki zawodowe pełnią szczególnie istotną funkcję w weryfikacji efektów kształcenia w tych dwóch ostatnich grupach. Student, wykonując swoje obowiązki, udowadnia, że posiada określone umiejętności zawodowe, których poziom jest weryfikowany w sposób praktyczny, w odpowiednim do tego środowisku. Podobnie, w ocenie opisowej często pojawia się charakterystyka cech osobistych praktykanta, takich jak np. umiejętność pracy w grupie, zdolność do krytycznego myślenia itp.

Szczególną funkcję w zakresie weryfikacji efektów kształcenia pełni egzamin dyplomowy. Pozwala on na sprawdzenie kompetencji zdobytych w całym toku studiów, w szczególności powinien umożliwiać zorientowanie się, czy student zrozumiał przekazywaną mu wiedzę, jest wstanie swobodnie się poruszać po problematyce, która np. była wykładana w ramach różnych przedmiotów. W efekcie, poza posiadaną wiedzą, w trakcie egzaminu dyplomowego w pewnym stopniu następuje weryfikacja posiadanych przez studenta kompetencji społecznych. Szczegóły procedur obowiązujących w ramach egzaminu dyplomowego regulowane są na poziomie uczelni oraz jej jednostek podstawowych. Ostateczna ocena, która pojawia się na dyplomie, zależna jest od oceny pracy dyplomowej, dokonanej przez promotora oraz recenzenta, oceny z egzaminu dyplomowego, w trakcie którego mogą być zadawane pytania dotyczące pracy dyplomowej lub też inne, oraz średniej z całego toku studiów. Recenzja pracy dyplomowej ma charakter wieloaspektowy i obejmuje m.in. takie elementy jak:

• zgodność z tematem.
• charakterystyka układu treści,
• wykorzystanie odsyłaczy, indeksów itp.,
• poprawność językowa,
• ogólna ocena merytoryczna,
• na ile praca stanowi nowe ujęcie,
• ogólna ocena pracy wyrażona cyfrą ze zbioru 2/ 3/3,5/4/4,5/5/5!.

Weryfikacja efektów kształcenia kończy się wystawieniem tzw. oceny podsumowującej, która może mieć formę zero-jedynkową (zaliczone/niezaliczone), bądź też odnosić się do określonego zbioru możliwych ocen (np. 2/ 3/3,5/4/4,5/5/5!).

W niektórych przypadkach procedura weryfikacji efektów kształcenia zakłada udział podmiotów zewnętrznych – dotyczy to zwłaszcza egzaminów z języków obcych. Zdarza się również, że stosowana jest zewnętrzna weryfikacja efektów kształcenia języka obcego, pomimo że proces kształcenia realizowany jest w samej uczelni. Pozwala to na zobiektywizowanie dokonywanej oceny, a w przypadku nie zaliczenia przez studenta semestru/egzaminu chroni to uczelnie przed posądzeniami o celowe niezaliczenie, motywowane wyłącznie czynnikami finansowymi (uzyskanie dodatkowej opłaty od studenta).

Dyplomy

Studia pierwszego stopnia prowadzone zarówno w uczelniach akademickich, jak i uczelniach zawodowych kończą się egzaminem dyplomowym. Egzamin jest przeprowadzany przez komisję egzaminacyjną, składającą się z nauczycieli akademickich jednostki organizacyjnej uczelni (np. wydziału lub zakładu), która prowadzi dany kierunek studiów. Studenci, którzy zdali egzamin dyplomowy, otrzymują dyplom ukończenia studiów wyższych potwierdzający ukończenie danego kierunku studiów i przyznanie odpowiedniego tytułu zawodowego w danej dziedzinie. Jeśli program studiów nie przewiduje egzaminu dyplomowego, studenci są zobowiązani jedynie do zaliczenia wszystkich zajęć i praktyk w celu uzyskania dyplomu potwierdzającego przyznanie odpowiedniego tytułu zawodowego (ocena ogólna to średnia uzyskana z wszystkich zaliczeń). Uczelnie akademickie i zawodowe przyznają te same rodzaje dyplomów. Dyplomy są wydawane zgodnie z wzorami  dyplomów, które zostały określone w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, i są oficjalnie uznawanymi dokumentami. Na prośbę absolwenta uczelnia jest zobowiązana wydać kopię dyplomu w języku obcym (angielskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim lub rosyjskim).

Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia studentom przyznaje się następujące tytuły zawodowe:

• Licencjat – na kierunkach humanistycznych, matematyczno-przyrodniczych, społecznych, ekonomicznych, prawniczych, medycznych  (z wyjątkiem pielęgniarstwa i położnictwa), wychowaniu fizycznym oraz kierunkach artystycznych,
• Inżynier – na kierunkach technicznych (z wyjątkiem architektury i urbanistyki), rolniczych i innych kierunkach, w których 50% zajęć obejmuje przedmioty techniczne, rolnicze lub leśne,
• inżynier architekt – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku architektura;
• inżynier pożarnictwa – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku inżynieria bezpieczeństwa w Szkole Głównej Służby Pożarniczej na studiach prowadzonych dla strażaków Państwowej Straży Pożarnej;
• licencjat pielęgniarstwa – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku pielęgniarstwo;
• licencjat położnictwa – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku położnictwo.

Posiadanie tytułu licencjata lub inżyniera uprawnia do wykonywania danego zawodu oraz podjęcia studiów drugiego stopnia (magisterskich).