Programy nauczania

Przepisy określają ogólne wymogi dotyczące konstrukcji programu studiów, natomiast nie odnoszą się szczegółowo do treści programów (z wyjątkiem kierunków przygotowujących do wykonywania zawodów regulowanych), a tym samym nie określają treści związanych z europejskim, globalnym czy międzykulturowym wymiarem programów (ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r.;  Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów). Zob. też informacje o szkolnictwie wyższym w rozdziale 7.

Według danych systemu POL-on (Zintegrowanego Systemu Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym) polskie uczelnie oferują łącznie ponad 80 programów na kierunku Europeistyka i kierunkach pokrewnych (studia pierwszego i drugiego stopnia łącznie). Studia na tych kierunkach są prowadzone przede wszystkim przez uczelnie publiczne, głównie uniwersytety i kilka uczelni technicznych, ale także uczelnie niepubliczne. Ponadto różne elementy wiedzy o Europie, UE czy świecie są wpisane w programy kształcenia, zarówno w ramach przedmiotów obowiązkowych, jak i fakultatywnych, opracowywane przez uczelnie na wielu kierunkach studiów.

Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce uczelnie mogą prowadzić wspólne studia pierwszego i drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie oraz wspólne kształcenie doktorantów z innymi uczelniami lub instytucjami krajowymi i zagranicznymi. Absolwenci studiów otrzymują wspólne dyplomy, które obowiązkowo zawierają określone w przepisach elementy.

W ostatnich dwóch dekadach polskie uczelnie rozszerzyły też ofertę studiówwjęzykach obcych. Według informacji w portalu „Ready, Steady, Go Poland”, uczelnie oferują łącznie ponad 850 programów w językach obcych, ale głównie w języku angielskim.

Partnerstwa i sieci

Najszersze możliwości tworzenia partnerstw i sieci stwarza polskim uczelniom program Erasmus+. Uczelnie uczestniczą również w innych programach wielostronnych, a projekty współfinansowane z środków unijnych i krajowych służą m.in. wzmacnianiu zdolności instytucjonalnych w zakresie współpracy zagranicznej.

Programy UE

Program Erasmus

W ramach programu Erasmus+ (2014-2020; 2021-2027) uczelnie mogą uczestniczyć wraz z partnerami zagranicznymi w siedmiu rodzajach projektów:

• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz Współpracy: Partnerstwa współpracy
• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz Doskonałości: Centra Doskonałości Zawodowej, Akademie Nauczycielskie Erasmus+ oraz Wspólne studia magisterskie i Działania w zakresie opracowywania studiów Erasmus Mundus
• Akcja 2, Partnerstwa na rzecz Innowacji: Sojusze na rzecz innowacji
• Akcja 3, Akcje Jean Monnet: Studia i badania

Partnerstwa współpracy służą podnoszeniu jakości działań uczelni, budowaniu ich potencjału w zakresie współpracy międzynarodowej oraz tworzeniu i wymianie nowych praktyk, podejść i metod. Mogą one obejmować różne formy uczenia się, nauczania i szkolenia zarówno dla pracowników uczelni, jak i dla studentów.

W projektach Centra Doskonałości Zawodowej uczestniczą m.in. uczelnie, szkoły techniczne i zawodowe i / lub inne placówki prowadzące kształcenie i szkolenie zawodowe oraz przedsiębiorstwa. Centra doskonałości stanowią platformy współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym. W ramach takich platform partnerzy m.in. prowadzą szkolenie w zakresie umiejętności przydatnych na rynku pracy, opracowują innowacyjne metodologie uczenia się i nauczania, realizują wspólne przedsięwzięcia służące tworzeniu i upowszechnianiu wiedzy, organizacji praktyk czy wymianie kadry oraz zapewniają efektywne zarządzanie i optymalne wykorzystanie dostępnych funduszy UE.

Akademie Nauczycielskie mają podnosić jakość i wzmacniać europejski wymiar kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz umożliwiać opracowanie i testowanie modeli mobilności w tym obszarze i nawiązanie trwałej współpracy pomiędzy uczelniami i innymi instytucjami prowadzącymi kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli. Te instytucje i placówki są głównymi partnerami projektów, ale projekty obejmują także współpracę ze szkołami organizującymi praktyki nauczycielskie.

Projekty Erasmus Mundus są ukierunkowane na wspieranie doskonałości oraz umiędzynarodowienie i zwiększenie atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego w świecie. W projektach Wspólne studia magisterskie konsorcjum uczelni europejskich wspólnie tworzy i prowadzi wysokiej jakości studia magisterskie na wybranym kierunku, które są otwarte dla uczelni z całego świata. Działania w zakresie opracowywania studiów wspierają tworzenie nowych wspólnych studiów magisterskich przez uczelnie europejskie, a w ten sposób modernizację i umiędzynarodowienie ich programów kształcenia i podejść dydaktycznych.

Sojusze na rzecz innowacji dotyczą tematyki o szczególnym znaczeniu dla rozwoju i konkurencyjności Europy, a ich rezultaty powinny mieć wpływ lub nadawać się do wykorzystania na poziomie europejskim. Partnerami projektów są uczelnie, szkoły techniczne i zawodowe oraz podmioty działające na rynku pracy. Projekty obejmują działania służące tworzeniu innowacji oraz rozwijaniu nowych umiejętności, inicjatywy i przedsiębiorczości lub opracowywaniu nowych strategicznych podejść i współpracy w zakresie rozwijania umiejętności w danym sektorze gospodarki lub w istotnych obszarach Europejskiego Programu na rzecz Umiejętności (ang. European Skills Agenda).

Projekty Studia i Badania Jean Monnet wspierają kształcenie I badania naukowe w zakresie problematyki UE. Uczelnie partnerskie mogą opracowywać i prowadzić zajęcia dotyczące tej problematyki w formie modułów (kursów intensywnych), tworzyć katedry (stanowiska nauczycielskie ze specjalizacją w dziedzinie studiów dotyczących UE) i / lub tworzyć i prowadzić Centra Doskonałości (punkty kompetencji i wiedzy o UE).  

Programy / projekty współfinansowane z środków UE i środków krajowych

Program PO WER

Z środków Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i środków krajowych finansuje się Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, PO WER. W jego ramach realizowane są m.in. następujące projekty wspierające umiędzynarodowienie polskiego szkolnictwa wyższego, których operatorem jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej:

• Welcome to Poland: Podniesienie kompetencji kadry akademickiej i potencjału instytucji w przyjmowaniu osób z zagranicy (2018-2022): podnoszenie kompetencji pracowników zajmujących się obsługą cudzoziemców, działania związane z „internacjonalizacją w domu”, tworzenie tzw. Welcome Centre (miejsca obsługi przyjeżdżających studentów i kadry), przygotowania organizacyjne do ich obsługi oraz kształtowanie postaw otwartości i tolerancji wśród pracowników.
• PROM, Międzynarodowa wymiana stypendialna doktorantów i kadry akademickiej (2018-2021): stworzenie mechanizmu finansowego wspierającego programy wymiany doktorantów i kadry akademickiej oraz krótkie wyjazdy polskich i przyjazdy zagranicznych doktorantów i kadry akademickiej w celu podniesienia kwalifikacji i kompetencji.
• Katamaran, Wsparcie zdolności instytucjonalnej polskich uczelni poprzez tworzenie i realizację międzynarodowych programów studiów (2018-2023): tworzenie i realizacja wspólnych studiów drugiego stopnia oraz stypendia doktorskie dla cudzoziemców.

Programy wielostronne

Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej (CEEPUS)

CEEPUS jest pierwszym programem współpracy wielostronnej w dziedzinie edukacji między krajami Europy Środkowej, ustanowionym na podstawie wielostronnej umowy międzynarodowej. Polska bierze udział w programie od 1994 r., a jego operatorem w Polsce jest Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej. Inne kraje uczestniczące to: Albania, Austria, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdawia, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia oraz Węgry. Uczelnie z krajów uczestniczących tworzą sieci współpracy, w ramach których prowadzona jest wymiana studentów i kadry akademickiej - zob. informacje o mobilności studentów i kadry akademickiej w podrozdziałach 13.2.1 i 13.2.2.

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki został powołany w 2000 r. przez premierów Czech, Słowacji, Polski i Węgier (V4) i jest finansowany w równych częściach przez rządy tych krajów. Dodatkowo fundusz jest zasilany przez inne organizacje rządowe lub rządy, m.in. Holandii, Kanady, Korei Południowej, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii i Szwecji. Obecnie jego celem jest zacieśnianie współpracy między samymi krajami V4 oraz między regionem V4 a innymi krajami, zwłaszcza z regionu Zachodnich Bałkanów i Partnerstwa Wschodniego. Biuro obsługujące Fundusz jest usytuowane w Bratysławie, Słowacja. Oprócz stypendiów dla studentów i kadry akademickiej (zob. podrozdziały 13.2.1 i 13.2.2) Fundusz oferuje ‘granty wyszehradzkie’ na projekty z udziałem partnerów z co najmniej 2, 3 lub wszystkich krajów V4, których celem jest podnoszenie umiejętności przydatnych na rynku pracy i w uczeniu się przez całe życie.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) – Program Edukacja

Program Edukacja MF EOG jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię, a jego operatorem w Polsce jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.W ramach komponentu „Współpraca instytucjonalna na rzecz poprawy jakości i dopasowania oferty edukacyjnej” uczelnie, podobnie jak placówki innych sektorów edukacji, mogą otrzymać fundusze na opracowanie lub uaktualnienie oferty kształcenia, włącznie z programami nauczania, oraz działania służące wymianie doświadczeń i dobrych praktyk oraz wspólne inicjatywy (np. konferencje, seminaria, spotkania i szkolenia) z partnerami w państwach-darczyńcach.

Inne inicjatywy

Filia Kolegium Europejskiego w Warszawie-Natolinie

Założone w 1949 r. Kolegium Europejskie, z siedzibą w Brugii, Belgia, jest instytutem uniwersyteckim, który oferuje studia magisterskie o tematyce europejskiej. Filia w Warszawie-Natolinie powstała w 1992 r. dzięki wsparciu finansowemu rządu polskiego i Komisji Europejskiej. Campus w Natolinie prowadzi Interdyscyplinarne Studia Europejskie na poziomie magisterskim w języku angielskim i francuskim. 

Collegium Polonicum w Słubicach

Collegium Polonicum jest jednostką wspólną Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Collegium kształci studentów, prowadzi badania naukowe, m.in. dotyczące integracji europejskiej i regionów przygranicznych, oraz wspiera współpracę polskich i niemieckich pracowników naukowych. Na podstawie umowy zawartej w 2002 r. przez polskiego Ministra Edukacji Narodowej i Sportu oraz Ministra Nauki, Badań i Kultury Kraju Związkowego Brandenburgii Collegium przyjmuje nie tylko studentów z uczelni partnerskich, ale także studentów i absolwentów innych uczelni na okres studiów lub kursy podyplomowe.