Jakość kształcenia jest monitorowana w ramach nadzoru pedagogicznego, który służy doskonaleniu systemu oświaty. Zgodnie z przepisami nadzór pedagogiczny polega na:

• obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkoli, szkół i placówek;
• ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkoli, szkół i placówek;
• udzielaniu pomocy przedszkolom, szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;
• inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

Nadzór pedagogiczny obejmuje cztery formy działań:

• ewaluację przedszkoli, szkół i placówek według wymagań ustalonych w przepisach;
• kontrolę przestrzegania przez przedszkola, szkoły i placówki przepisów prawa;
• wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek, np. organizowanie szkoleń i narad;
• monitorowanie: zbieranie i analiza informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola, szkoły lub placówki w celu identyfikowania i eliminowania zagrożeń dla prawidłowego wykonywania zadań.

Szczegółowe informacje o ewaluacji, stanowiącej główny mechanizm zapewniania jakości, przedstawiono w rozdziale 11.1 Zapewnianie jakości kształcenia we wczesnej edukacji i opiece (ECEC) oraz edukacji szkolnej.

Nadzór pedagogiczny we wszystkich czterech wymienionych wyżej formach jest sprawowany na trzech poziomach:

• krajowym – Minister Edukacji i Nauki oraz Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu (w odniesieniu do szkół artystycznych), Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi (szkoły rolnicze), Minister Klimatu i Środowiska (szkoły leśne) i Minister Sprawiedliwości (zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne oraz szkoły w tych jednostkach);
• wojewódzkim – kurator oświaty;
• instytucjonalnym – dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki (jeżeli jest nauczycielem, a w innym przypadku nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze).

Na poziomie krajowym i wojewódzkim, tj. w urzędach podległych wymienionym wyżej ministrom i kuratoriach oświaty, istnieją następujące stanowiska związane ze sprawowaniem zewnętrznego nadzoru pedagogicznego, które wymagają kwalifikacji pedagogicznych określonych w przepisach:

• w ministerstwach:
  • wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy;
• w kuratoriach oświaty:
  • kuratorzy i wice-kuratorzy oświaty koordynujący pracę komórek organizacyjnych, których statutowym zadaniem jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego,
  • kierownicy komórek organizacyjnych, których statutowym zadaniem jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego,
  • wizytatorzy i starsi wizytatorzy;
• w specjalistycznych jednostkach nadzoru, które mogą być tworzone w przypadku szkół podlegających nadzorowi innych ministrów niż Minister Edukacji i Nauki:
  • dyrektorzy jednostek i inni pracownicy zajmujący stanowiska kierownicze i wykonujący zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego,
  • wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy.

Zadania związane bezpośrednio z inspekcjami, włącznie z ewaluacjami i kontrolami, w przedszkolach, szkołach i placówkach wykonują wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy (niżej określani łącznie jako wizytatorzy). Zob. Wymagania do objęcia stanowiska wizytatora i Warunki pracy wizytatora niżej.

Na poziomie instytucjonalnym, tj. w przedszkolach, szkołach i placówkach publicznych, za wewnętrzny nadzór pedagogiczny odpowiada dyrektor we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze (zob. informacje o wymaganiach do objęcia stanowiska i warunkach pracy dyrektora w poprzednich podrozdziałach). Przepisy w zakresie nadzoru wewnętrznego nie odnoszą się do przedszkoli, szkół i placówek niepublicznych, które mogą wprowadzać inne rozwiązania.  

Wymagania do objęcia stanowiska wizytatora

Zgodnie z przepisami stanowiska wizytatorów w ministerstwach, innych urzędach oraz w kuratoriach oświaty mogą zajmować:

• nauczyciele mianowani lub dyplomowani (trzeci i czwarty stopień awansu zawodowego nauczycieli oświaty), którzy posiadają dyplom magisterski (ukończone studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie) oraz:
  • ukończone formy doskonalenia w zakresie administracji lub zarządzania lub
  • co najmniej 2-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym w przedszkolu, szkole, placówce bądź zakładzie kształcenia nauczycieli lub
  • co najmniej 2-letni staż pracy w urzędzie organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad przedszkolami, szkołami i placówkami lub w urzędzie organu prowadzącego przedszkola, szkoły lub placówki na stanowisku związanym z organizacją pracy przedszkoli, szkół i placówek;

• nauczyciele akademiccy mający co najmniej 5-letni staż pracy w uczelni i ukończone formy doskonalenia w zakresie administracji lub zarządzania.

Ponadto wizytatorzy, którzy przeprowadzają ewaluację zewnętrzną przedszkoli, szkół lub placówek w ramach nadzoru pedagogicznego (zob. rozdział 11.1), są zobowiązani do ukończenia, przynajmniej raz na 2 lata, kursu doskonalenia zawodowego w zakresie ewaluacji, organizowanego na zlecenie Ministra Edukacji i Nauki.

Przedstawione wyżej wymogi obowiązują wszystkich wizytatorów, niezależnie od poziomu systemu oświaty, na którym przeprowadzają inspekcje.

Warunki pracy wizytatora

Warunki pracy wizytatorów są uregulowane w przepisach dotyczących służby cywilnej, ponieważ wizytatorzy – podobnie jak inni pracownicy organów administracji rządowej, włącznie z kuratoriami oświaty, które są jednostką administracji rządowej na poziomie regionalnym – mają status członków korpusu służby cywilnej, a równocześnie w przepisach dotyczących nauczycieli w związku z tym, że wizytatorzy mają także status nauczyciela.

Informacje o naborze na wolne stanowiska wizytatorów są podawane w ogłoszeniu adresowanym do pracowników urzędu administracji rządowej lub kuratorium oświaty w przypadku rekrutacji wewnętrznej lub ogłoszeniu publikowanym w Biuletynie Informacji Publicznej w przypadku rekrutacji zewnętrznej. Postępowanie rekrutacyjne przeprowadza zespół, który analizuje dokumenty złożone przez kandydatów i przeprowadza rozmowy kwalifikacyjne lub test. Zespół wybiera jednego kandydata do pracy i kilku kolejnych najlepszych kandydatów rezerwowych według poziomu spełniania ustalonych kryteriów. Ostateczną decyzję o zatrudnieniu wizytatora podejmuje odpowiedni urzędnik w przypadku rekrutacji w urzędzie administracji rządowej lub kurator w przypadku rekrutacji w kuratorium oświaty.

Zgodnie z przepisami dotyczącymi służby cywilnej stosunek pracy z wizytatorem (podobnie jak innymi członkami korpusu służby cywilnej) może zostać rozwiązany lub wygasa m.in. w przypadku dwóch kolejnych negatywnych ocen pracy, naruszenia przepisów prawnych, utraty nieposzlakowanej opinii, utraty uprawnień do wykonywania pracy na tym stanowisku i niezdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych.

Wizytatorom przysługuje wynagrodzenie i inne świadczenia określone dla członków korpusu służby cywilnej. Wynagrodzenie składa się z wynagrodzenia zasadniczego, ustalanego zgodnie ze stanowiskiem pracy, oraz dodatku za staż pracy w służbie cywilnej i - zależnie od formy zatrudnienia - dodatku z tytułu posiadanego stopnia służbowego. Ponadto wizytatorzy korzystają z szeregu uprawnień przewidzianych dla nauczycieli, które dotyczą m.in. możliwości awansu na wyższy stopień zawodowy, emerytury (zob. warunki pracy nauczycieli w rozdziale 9.2.) i korzystania z mieszkania służbowego.

Jak wspomniano wyżej, wizytatorzy dokonujący ewaluacji przedszkoli, szkół i placówek obowiązkowo uczestniczą przynajmniej co 2 lata w kursie doskonalenia zawodowego z zakresu ewaluacji. Aktywność wizytatorów w doskonaleniu zawodowym jest też uwzględniana w ocenie ich pracy. Wizytatorzy mogą korzystać z różnych form doskonalenia zawodowego przewidzianych dla pracowników oświaty, które organizują placówki doskonalenia zawodowego nauczycieli i kształcenia ustawicznego, uczelnie oraz inne instytucje edukacyjne i szkoleniowe.